جلوه‌گری باورهای دینی مردم در ماشین‌نوشته‌های عاشورایی
رئیس بنیاد ایران‌شناسی شعبه چهارمحال‌وبختیاری در تشریح نتایج پژوهش خود در خصوص محتوای ماشین‌نوشته‌های عاشورایی مردمان استان، گفت: مردم از ماشیننوشته به‌عنوان یک رسانه مذهبی و محلی برای انتقال پیام‌ها، اندیشه‌ها و باورهای خود به‌صورت دائمی یا موقت در مناسبت‌های خاص مانند محرم و اربعین استفاده می‌کنند.
«نقش باورهای عاشورایی در ماشین‌نوشته‌های مردم چهارمحال‌وبختیاری» عنوان مقاله‌ای به قلم عباس قنبری عدیوی، رییس بنیاد ایران‌شناسی شعبه چهارمحال‌وبختیاری و عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان است که بخشی از یافته‌های پژوهش خود را روز گذشته ۱۴ شهریورماه در همایش «همگام با راهیان اربعین» که در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در تهران برگزار شد، به علاقه‌مندان ارائه داد.
برای آگاهی از ابعاد باورهای مردم درباره واقعه عاشورای حسینی که از جمله در ماشین‌نوشته‌ها بروز و ظهور می‌یابد، گفت‌وگویی با این نویسنده و پژوهشگر فرهنگ عامه انجام شده است که با هم می‌خوانیم.
عباس قنبری عدیوی در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به اینکه ماشیننوشته بستری در فرهنگ عامه برای انتقال اندیشه‌ها، متون، تصاویر و نقش‌ها است، اظهار کرد: رانندگان گاه دوست دارند در بخش‌های مختلف خودروی خود اعم از شیشه‌های عقب یا جلو، بر روی درها، سپر، گلگیرها متنی بنویسند یا روی آنتن خودرو پرچم یا نماد یا نشانه‌ای نصب کنند.
وی با ذکر اینکه ماشین‌نوشته‌ها ممکن است حاوی موضوعات و رویکردهای مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، بومی محلی، فرهنگی و دینی و ... باشند، ادامه داد: ماشین‌نویسی پدیده تازه‌ای در فرهنگ ما نیست بلکه در طول تاریخ و پیش از اختراع و عمومیت یافتن ماشین، درشکه‌ها و گاری‌ها و ابزارهای حمل و نقل از این دست، بستری برای انتقال این‌گونه پیام محسوب می‌شدند و به مرور زمان، گاری‌نوشته‌ها و درشکه‌نوشته‌ها تبدیل به فرهنگ ماشین‌نوشته‌ها شدند که نه‌تنها در مورد خودروهای شخصی بلکه بر روی اتوبوس‌های حمل و نقل عمومی، هواپیماها، قطارها و حتی قایق‌ها، بلم‌ها و لنج‌ها و کشتی‌ها و ... نیز موارد استفاده دارد.
قنبری در خصوص پژوهش خود ناظر به ماشین‌نوشته‌های با رویکرد محرم و عاشورا در منطقه چهارمحال‌وبختیاری، توضیح داد: در پژوهشی که داشتم دو دسته خودروهای پلاک ۷۱ و ۸۱ را در بازه زمانی آغاز ماه محرم تا محدوده اربعین مورد مطالعه قرار دادم و در این راستا، ماشین‌نوشته‌های مذهبی ۲۶۰ خودرو را ثبت کردم و از مجموع این تعداد، ۸۱ مورد با موضوع محرم و عاشورا مرتبط بودند که در قالب ۴۱ متن دسته بندی شد.
ماشین‌نوشته‌ها؛ رسانه مذهبی و محلی
این مدرس دانشگاه تأکید کرد: در طی این پژوهش، ۱۶ خودرو با متن «یا حسین(ع)» و «یا حسین شهید» با بالاترین بسامد به ثبت رسید، همچنین دیگر خودروهای این پژوهش به عباراتی از قبیل «یا زینب»، «یا ابالفضل»، «یا رقیه»، «امیری حسین و نعم الامیر» و «السلام علیک یا أباعبدالله» منقش بودند. مجموع اینها گویای آن است که مردم از ماشیننوشته به‌عنوان یک رسانه مذهبی و محلی برای انتقال پیام‌ها، اندیشه‌ها و باورهای خود به‌صورت دائمی یا موقت در مناسبت‌های خاص مانند محرم و اربعین استفاده می‌کنند.
قنبری با بیان اینکه قریب به ۱۰ سال پژوهش‌ها و مشاهداتی را در زمینه ماشین‌نوشته‌ها در استان داشته و مقالاتی نوشته است، افزود: در طی این پژوهش‌ها و مطالعات آنچه برایم جالب بود این است که در هیچ‌یک از ماشین‌نوشته‌های دینی و مذهبی عاشورایی از زبان‌های محلی استان از جمله ترکی و بختیاری و لهجه‌های محلی استفاده نشده است.
این نویسنده و پژوهشگر فرهنگ عامه تصریح کرد: با اینحال، ماشین‌نوشته‌های مردمان مناطق مختلف استان در دیگر ساحت‌ها و موضوعات گاه حاوی متون و تعابیری به زبان‌های محلی استان هستند. در طی این پژوهش، در ۸۱ خودرو که متن‌نوشته محرمی و عاشورایی داشتند شاید حدود ۱۰ مورد حاوی متون قوی ادبی و هنرمندانه بودند، این متون اعم از مصرع یا کلامی آهنگین و موزونند.
وی افزود: نکته دیگر اینکه، در ساحت دینی و مذهبی به‌ویژه ناظر به موضوع محرم، تنوعی در متون ماشین‌نوشته‌ها در خودروهای استان مشاهده نمی‌کنیم و متون و تعابیر به هم نزدیکند و لذا به نظرم، از حیث مردم‌شناسی ماشین‌نوشته‌های محرمی و عاشورایی در استان بیان کننده افکار و اندیشه‌های مردمان استان نیست در حالی‌که به نظر می‌رسد این بستر در ساحت مذهبی و عاشورایی نیز باید گویای افکار و اندیشه‌ها و عقاید مردم استان باشد که ده‌ها شاعر و نویسنده طراز اول دارد.
نقش ماشین‌نوشته‌ها در اشاعه فرهنگ عاشورایی
رئیس بنیاد ایران‌شناسی شعبه چهارمحال‌وبختیاری ماشین‌نوشته‌ها را جزئی از فرهنگ بومی و محلی دانست و افزود: این بستر برای استانی که صد در صد شیعه هستند می‌تواند یک رسانه قوی باشد که در کنار آیین‌ها و مناسک دینی نظیر زیارت اربعین و پیاده‌روی به سمت کربلای معلی، فضاسازی شهرها و روستاها، برپایی محافل و مجالس حسینی، آیین‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی، موکب‌داری و برپایی روضه‌ها در محلات و منازل و ... فرصت بسیار خوبی برای انتقال و تعمیق باورها و اندیشه‌های عاشورایی و حسینی به نسل امروز و آینده است.
قنبری بیان کرد: طبیعی است که اگر از جلوه‌های هنری و کارهای گرافیکی، اشعار و عبارات شاعران محلی استان نظیر عمان سامانی، داراب افسر بختیاری، پژمان بختیاری، داراب رئیسی، مرید محمدی و دیگر استادان در ماشین‌نوشته‌ها استفاده شود، می‌تواند اطلاعات خوبی به بینندگان در حوزه‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی انتقال دهد و زمینه را برای ترویج فرهنگ ملی ایران و فرهنگ بومی و محلی فراهم کند. تصور کنید خودرویی با نوشته‌ای قوی و معنادار در موضوع محرم که از شهرکرد تا کوهرنگ یا لردگان سفر می‌کند، در طول مسیر همچون یک رسانه تصویری، این پیام زیبا را به اهالی مناطق مختلف استان انتقال می‌دهد.
وی افزود: می‌توانیم ادعا کنیم که ماشین‌نوشته‌ها مانند دیوارنوشته‌ها یا سایر نوشته‌های عمومی که در فرهنگ عامه جا افتاده و در حوزه مردم‌شناسی می‌توان به آنها استناد کرد، زمینه و بستر بسیار خوبی است که باورها، افکار و اندیشه‌ها، تجارب و ارزش‌ها را انتقال و آموزش می‌دهد.
قنبری به موردی از ماشیننوشته عاشورایی با مضمون «جانم حسین(ع)» در کنار تصویر شهید حاج قاسم سلیمانی اشاره و تأکید کرد: ماشین‌نوشته‌ها می‌توانند بستری برای معرفی و برجسته‌سازی بسیاری از شهدای والامقام یا مفاخر و چهره‌های فرهنگی و مذهبی استان باشند که حقیقتاً در زمره شیفتگان حضرت سیدالشهدا(ع) و پیروان مکتب حسینی قرار دارند.
اهمیت محتوای ماشین‌نوشته‌های عاشورایی
این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه هنرمندان و خوشنویسان و طراحان ماشین‌نوشته‌ها نقش مهمی در تولید و گسترش مضمون و محتوا دارند، گفت: خوب است که این افراد متون و تعابیر خوب و قوی، متنوع، آموزنده و ناب برای نوشتن انتخاب و به رانندگان و مالکان خودروها پیشنهاد کنند؛ همچنین برخی هیئت‌ها و موکب‌ها که خدمات فرهنگی داوطلبانه و نذر ناظر بر ماشین‌نویسی و زدن برچسب و ... به عزاداران ارائه می‌دهند، می‌توانند در زمینه محتوا سلیقه و هنر بیشتری به خرج دهند و از متون و اشعار و نقوش قوی و معنادار استفاده کنند. البته ما به دنبال یکسان‌سازی این محتواها نیستیم چون فرهنگ عامه را مردم خودشان تولید می‌کنند.
این پژوهشگر فرهنگ عامه با تصریح اینکه در مقاله دیگری در نشریه صدا و سیما تحت عنوان ماشین‌نوشته‌های چهارمحال‌وبختیاری به پرطرفدار بودن ماشین‌نوشته‌ها اشاره کرده است، توضیح داد: این متون و محتواها که پشت کامیون‌ها و وانت‌ها و گلگیرها و ... درج می‌شوند بتدریج و با گذر زمان، فرهنگ و ادبیات جاده را شکل داده‌اند؛ این محتواها درواقع روایت‌‌کننده آرزوها، خواسته‌ها، اعتراض‌ها، ذهنیت‌ها و اندیشه‌های افراد است لذا دانش‌آموزان و دانشجویان و اقشار مختلف مردم وقتی این متون را می‌بینند، ممکن است بپذیرند و با آن متن ارتباط برقرار کنند و درس بگیرند.
قنبری تصریح کرد: ماشین‌نوشته‌ها درواقع بستری برای تعامل و ارتباط انسان‌ها با یکدیگر است و گویی در این بستر، افراد با یکدیگر سخن می‌گویند و آرمان‌ها و ارزش‌ها و آرزوها را انتقال می‌دهند و تعلیم و تعلم می‌کنند که این، پدیدآورنده فرهنگ مردم است.
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان استان در پایان با اشاره به اینکه پژوهش‌ها در خصوص ماشین‌نوشته‌های مردمان استان را از ۱۰ سال قبل انجام می‌دهد، گفت: امیدوارم به لطف و یاری پروردگار به زودی این مطالعات را تکمیل و در قالب یک کتاب به علاقه‌مندان ارائه کنم. پژوهش ماشین‌نوشته‌های عاشورایی نیز ادای دین کوچک و ابراز عشق و ارادت به ساحت حضرت سیدالشهدا(ع) بود که وظیفه داریم این ارادت را به فرزندان و نسل جدید نیز انتقال دهیم.
انتهای پیام
