ترویج اخلاق در جلسات قرآن یک اصل است

به گزارش خبرنگار ایکنا، کارگاه آموزشی «اخلاق حرفه‌ای در تدریس قرآن کریم» امروز، سه‌شنبه ۱۰ بهمن به همت مرکز قرآن، عترت و نماز ستاد فرماندهی ارتش جمهوری اسلامی ایران در سالن مصباح این ستاد برگزار شد.

در کارگاه امروز، عباس سلیمی، پیشکسوت قرآنی با اشاره به اینکه هیچ تردیدی در مورد اهمیت و ضرورت دریافت مهارت‌های تدریس قرآن وجود ندارد، گفت: اینجا صحبت از اخلاقیات حاکم بر نظام آموزشی قرآن است و ارتباط درست میان مربی و قرآن‌آموز را معین می‌کند.

این قاری بین‌المللی با اشاره به حدیث نبوی که پیامبر آن را خطاب به امام علی(ع) فرموده بودند که قرآن را بیاموز و آن را به مردم آموزش بده، زیرا خداوند در ازای هر حرفی که از قرآن آموزش می‌دهی، ۱۰ حسنه برای تو منظور می‌کند، گفت: حال این پرسش مطرح است که آیا خطاب ایشان، تنها امام علی(ع) است؟ که در جواب باید گفت: خیر! مخاطب روایات معصوم، آحاد مردم هستند، اما وقتی خطاب به معصوم بیان می‌شود، اثرش بیشتر است.

سلیمی تصریح کرد: درباره خواندن قرآن، انس با قرآن و آموزش قرآن آنچنان سفارش شده است که نقل است، اگر تمام عمر صرف آن شود و در اثر آن فرد دار فانی را وداع گوید، مرگ او شهادت تلقی می‌شود.

سفارش به مطالعه کتاب شناخت‌نامه قرآن

وی مربیان و متربیان قرآن را به خواندن کتاب چهارجلدی «شناخت‌نامه قرآن» تألیف مرحوم آیت‌الله محمدی ری‌شهری توصیه کرد و گفت: خلاصه‌ای از فصول آن در قالب یک مجلد از سوی انتشارات دارالحدیث منتشر شده است.

این پیشکسوت قرآنی ارکان دین را بر سه محور عقاید، احکام و اخلاق بیان کرد و گفت: همچنان با مسائل عقیدتی درگیریم و بسیاری از مسائلی که بیشتر ریشه در باورهای خرافی دارد، موجب شده تا یکی از ارکان مهم دین با خدشه مواجه شود؛ به عنوان نمونه، در یکی از سفرهای حج، مقدمات قرائت دعای کمیل در کنار قبرستان بقیع فراهم شد. یکی از شروط مسئولان عربستان سعودی این بود که ایرانی‌ها به نرده‌های مشرف به قبرستان دخیل نبندند یا حداقل قفل به نرده‌ها نزنند یا کلید آن قفل را در اختیار شرطه‌ها بگذارند. مراد از بیان این مطلب این است که تا این باور خرافی همانند قفل زدن به اماکن مقدسه، در میان برخی وجود دارد، نمی‌توان انتظار داشت که سه رکن دین، پویا و راهگشا در مسیر به کمال رسیدن انسان، نقش ایفا کند.

معرفت قرآنی را جستجو کنیم

وی ادامه داد: به جای اندیشیدن به چنین باورهایی که نام آن را به غلط، عقیده می‌گذاریم و اتفاقاً بر آن هم اصرار داریم، باید به دنبال معرفت ناب قرآنی بود و معرفت ناب امام زمانی در وجود هر یک از ما رسوخ کند.

سلیمی موضوع احکام را به عنوان رکن دیگر دینِ عاری از هرگونه خدشه دانست و گفت: رکن سوم دین، اخلاق است. موضوعی که اتفاقاً این جلسه برای پرداختن به آن تشکیل شده است. متأسفانه در نگرش کلان و به عنوان اخلاق عمومی با یک چالش جدی روبه‌رو هستیم. براساس برخی آمارهای رسمی اعلام شده از سوی قوه قضائیه، 15 میلیون پرونده در سامانه این قوه به ثبت رسیده است. حال آن که به غیر از آمار رسمی قوه قضاییه موارد آماری دیگری وجود دارد که نشان می دهد، ما از نظر اخلاقی در جامعه اسلامی فاقد استانداردهای لازم هستیم.

این پیشکسوت قرآنی اظهار کرد: مسئله اخلاق چه اخلاق عمومی و چه حرفه‌ای و تخصصی آنچنان اهمیت دارد که پیامبر اکرم(ص) به عنوان بزرگترین معلم قرآن، فلسفه رسالت خود را نماز، جهاد در راه خدا و مسائلی از این دست عنوان نمی‌کند، بلکه صراحتاً می‌فرماید برای تمام کردن مکارم اخلاق است که مبعوث شده‌ام.

امت محمدی و اخلاق 

وی از مرحوم آیت‌الله فلسفی یاد کرد و گفت: این استاد فقید در جلد نخست کتاب اخلاق خود از قول معصوم(ع) به این نکته اشاره می‌کند که احدی از امت محمد(ص) وارد بهشت نمی‌شود، مگر آن که اخلاق خوب داشته باشد؛ نتیجه می‌گیریم که موضوع اخلاقیات چه به شکل عمومی و چه به شکل حرفه‌ای و تخصصی آن که شما به عنوان مربی و آموزگار قرآن آن را باید در کلاس‌های خود سرلوحه قرار دهید، آنچنان از اهمیت برخوردار است که صرف نظر از نکات فنی در زمینه آموزش قرآن باید در فواصل مباحث درسی خود مکرر به این موضوع اشاره کرده و آن را برای قرآن‌آموزان خود گوش‌زد کرد.

سلیمی نگاه سخیف و نگرشی که موجب شده تا قرآن در مناسبات جامعه اسلامی کمرنگ شود از جمله دسیسه دشمنان قرآن و اهل بیت(ع) خواند و گفت: لعنت بر اندیشه استعماری انگلیس، چرا که آنچنان نگاه ما به سُوَر قرآن را سبک‌سرانه و ناچیز کرده است که به طور مثال وقتی صحبت از سوره مبارکه «یس» می‌شود، که بنا به روایات مشهور قلب قرآن است، آن را در بدترین مثال‌های خود به کار می‌بریم. متأسفانه وقتی می‌خواهیم بر میزان نافهمی یک فرد صحه بگذاریم، اصطلاحاً می‌گوییم، یاسین در گوش .... می‌خوانیم یا در مورد سوره «الرحمن» که با توجه به عبارات عمیقش، عروس قرآن است، صحبت به میان می‌آید، براساس همان نگاه ضد قرآن، آن را مناسب برای مجالس ترحیم می‌دانیم که البته با اَشکالی نامناسب نیز در جریان این مراسم قرائت می‌شود. این موارد از جمله مصادیق بی‌اخلاقی و بدرفتاری با کلام وحی است. حال آن که در تربیت قرآن‌آموزان باید نسبت به بیان بزرگی و عظمت کلام وحی بیش از پیش صحبت شده و مباحثی مطرح شود.

هدف از قرائت قرآن چیست

این پیشکسوت قرآنی تأکید کرد: هر چند زیبا خواندن قرآن امر نیکویی است، اما هدف زیبا خواندن قرآن نیست. آنچه که از برگزاری رویدادهای قرآنی اعم از جلسات، مسابقات و کلاس‌های آموزشی باید نتیجه شود، تدبر در قرآن است، فهم درست قرآن است و این رویدادها تنها بهانه‌ای است تا فرد قرآن‌آموز وارد وادی تدبر در قرآن شود.

وی با یادی از مرحوم آیت‌الله ضیاءآبادی گفت: این استاد فقید تعبیر زیبایی داشتند و آن متوجه کردن ما به خطر توقف در الفاظ قرآن بود؛ بسیاری از ما قرآن می‌خوانیم، اما در عمل به قرآن کاهلیم در حالی که تدبر و فهم درست آموزه‌های قرآن از جمله مباحثی است که باید در جلسات، محافل و کلاس‌های آموزش قرآن مد نظر باشد و زمانی می‌توانیم با قرآن انس پیدا کنیم که علاوه بر قرآن‌خوان بودن، قرآن‌دان و قرآن‌باور باشیم.

وجه مشترک انسان و شیطان

سلیمی در ادامه گفت: باز به تعبیر آیت‌الله ضیاء‌آبادی ما اقرار لفظی به قرآن داریم و کفر عملی نسبت به آن؛ که این امر فرق میان ما با شیطان است که به تعبیر قرآن «انه من الکافرین»، چرا که غیر از این باشد، میان انسان و شیطان وجوه اشتراکی وجود دارد و خوب که بنگریم، می‌بینیم که شیطان به ربوبیت، خالقیت خداوند نیز همچون انسان اقرار دارد.

وی به ماجرایی در صدر اسلام پرداخت و گفت: آن زمان بدین شکل نبود که پیامبر(ص) بر صدر مجلسی بنشینند و باقی مستمع ایشان باشند، حلقه‌ای شکل می‌دادند و در میان آن جمعیت مشخص نبود که پیامبر(ص) کیست. فرد چوپان سراغ از پیامبر گرفت و به ایشان عرضه داشت که می‌خواهم بخشی از آنچه تو آن را کلام وحی می‌خوانی بشنوم. حضرت محمد(ص) فردی از صحابی را مأمور به این کار کردند و آن فرد هم سوره «زلزال» را برای آن مرد چوپان خواند و مرد چوپان تا پایان منتظر نماند و منقلب، مجلس را ترک کرد. پیامبر(ص) در این باره تعبیری داشتند که آن مرد فقیه شد و این مجلس را ترک کرد به این معنی که با خواندن این آیات آنچنان قلبش آمادگی پذیرش حرف حق را داشت، کامل متوجه شد، خبری هست و حساب و کتابی در بین است.

این خادم‌القرآن اظهار کرد: پس می‌توان چنین شیوه‌ای را نیز در جریان آموزش قرآن به کار برد؛ بله، این درست است که فردی به نام مربی باید مجموعه‌ای از قوانین صرف و نحو و تجوید و مسائل مربوط به فنون تلاوت قرآن را به قرآن‌آموز یاد دهد، اما مواجهه مستقیم با خود قرآن و اینکه بدون مقدمه برای آن قرآن خوانده شود، از جمله مسائل در جذب مخاطب و قرآن‌آموز و توفیق او در امر آموزش است. 

حضرت محمد(ص) را نباید صرفاً پیامبر اسلام دانست

وی هر یک از پیامبران الهی را آورنده دین و شریعتی نامید و گفت: با این حال اگر گفته شود، حضرت محمد(ص) تنها پیامبر اسلام است، کلام نادرستی است، چرا که طبق نص قرآن گفته شده است که «وَمَآ أَرۡسَلنَٰكَ إِلَّا رَحمَةٗ لِّلعَٰلَمِينَ»(انبیاء/107) به این معنی که پیامبر(ص) نه‌تنها آوردنده اسلام بلکه آوردنده راه و رسمی نجات‌بخش و کمال‌بخش بشریت است و لذا توصیه می‌شود بر روی این نکته اخلاقی هم در جلسات آموزش قرآن مطالبی گفته شود تا تأثیر بیشتری بر روی قرآن‌آموز داشته باشد.

سلیمی با این توجیه که اخیراً گفته می‌شود به جای تلاوت قرآن باید تدبر در آن صورت گیرد و این امر بهانه‌ای شده است تا امر تلاوت و قرائت قرآن در جامعه کمرنگ شود، گفت: اگر به این امر قائل باشیم که پیامبر(ص) بزرگترین معلم قرآن است، طبق نص قرآن مهمترین مأموریت پیامبر(ص) در امر رسالت ایشان، تلاوت قرآن معرفی شده است و به هر حال باید قرآن مکرر خوانده و تلاوت شود، تا با تأثیر بر قلب و روح انسان، ورود به امر تدبر و مفاهمه آن با سهولت بیشتری روی دهد.

وی در پایان اصول بنیادین در موضوع اخلاق عمومی را در قالب پنج ویژگی بیان کرد و گفت: عدالت، صداقت، امانت، تواضع و پاکدامنی این پنج ویژگی است. درباره آموزش قرآن نیز 14 اصل اخلاقی وجود دارد که مجموع آنها 19 اصل را شامل می‌شود، عددی که به تعداد حروف موجود در عبارت بسم الله الرحمن الرحیم است.

یادآور می‌شود، این کارگاه در راستای دوره ارتقای دانش و مهارت استادان قرآنی ستاد فرماندهی کل ارتش برپا شد. بنابر اعلام سرهنگ‌دوم عقیل ابراهیمی؛ رئیس مرکز قرآن، عترت و نماز ستاد فرماندهی کل ارتش، در طول سال به منظور به‌روزرسانی شیوه‌های تدریس، شاهد برگزاری کارگاه‌های مختلفی بدین شکل خواهیم بود.

امیرسجاد دبیریان