تاریخ رفتار نامناسبی با زنان از سوی پیامبر(ص) نقل نکرده است/ دلیل تفاوت‌های حقوقی زن و مرد چیست؟

در سالروز میلاد با سعادت حضرت زهرا(س) و روز زن قرار داریم. بازخوانی نگاه صحیح قرآن، پیامبر(ص) و ائمه(ع) به زن موضوعی است که بیش از گذشته به آن محتاجیم. دنیای امروز گرچه شعار دفاع از حقوق زنان را سر داده است و در مواردی هم حقوق تضییع‌شده آنان را پس گرفته است ولی ظلم‌هایی به شرافت و کرامت زن وارد کرده است که انکار شدنی نیست؛ برای بررسی بیشتر نگاه اسلام به زن خبرنگار ایکنا گفت‌وگویی با محمد دولتی، پژوهشگر علوم دینی انجام داده است که می‌خوانید؛

ایکنا ـ نگاه مردمان عصر جاهلیت به زن چگونه بود و پیامبر(ص) چه مواجهه‌ای با آن داشتند؟

خوب است انسان تاریخ و به خصوص جاهلیت را بخواند و مرور کند؛ در عصر جاهلیت، زن کالا بود و کالای ارزشمندی هم نبوده است. قرآن کریم در چند مورد به این مضمون اشاره کرده و از جمله فرموده است: وَيَجْعَلُونَ لِلَّهِ الْبَنَاتِ سُبْحَانَهُ وَلَهُمْ مَا يَشْتَهُونَ یا در آیه دیگری فرموده است: وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِيمٌ. وقتی به او بشارت می‌دادند که خدا دختر عطا کرده صورتش گرفته و عصبانی می‌شد گویی بدبخت شده است.

زنان در آن زمان به عنوان کالا خرید و فروش می‌شدند ولی آیا نزد پیامبر(ص) و ائمه(ع) چنین چیزی وجود داشت؟ اگر منصف باشیم باید این سیره را تبیین کنیم؛ یک نمونه از برخورد ابزاری و کالایی با زن از سوی پیامبر(ص) و ائمه شاهد نیستیم. فردی نزد پیامبر(ص) آمد و ماجرای زنده به گورکردن دخترش را بیان کرد و حضرت فرمود از من فاصله بگیر که اگر عذابی نازل شد مرا شامل نشود یا فردی گفت من هرگز دخترم را نبوسیده‌ام.

اسلام برای زن هویت قائل شد و این خیلی بی انصافی است که کسی بدون مطالعه و هیجانی، شعار بدهد؛ کسی ما را مجبور نکرده است که در مورد اسلام حرف بزنیم ولی وقتی می‌خواهیم چیزی بگوییم باید با مطالعه و دقیق و منصفانه حرف بزنیم و بلندگوی فکر و اندیشه دیگران نشویم.

ایکنا ـ البته امروز هم برخی به نام اسلام برخوردهای شرم‌آوری با زن دارند که قابل بازگو نیست؛ مانند تفکرات وهابیت، طالبان و سلفی‌ها.

بله درست است. قرآن کریم فرموده است اگر پیامبر(ص) بمیرد یا کشته شود آیا شما باید به عقب یعنی دوره جاهلیت برگردید؟ آیا الان یک مسلمان می‌تواند به خاطر برخوردهای داعش سر بلند کند که زنان را به عنوان کنیز و برده جنسی مورد سوء استفاده قرار می‌دهند. در مجلس یزید وقتی سر بریده امام حسین(ع) را آوردند، فرستاده روم از او پرسید که این سر چه کسی است و یزید معرفی کرد؛ او گفت: من از این کار شما بیزارم. یعنی فطرت یک فرد مسیحی نتوانست بپذیرد که خلیفه وقت سر پسر پیامبر(ص) را بریده باشد.

این در حالی است که امام علی(ع) در جنگ جمل وقتی بر شورشیان پیروز شد همسر پیامبر(ص) را با شرافت و رعایت شان او، به مدینه فرستاد ولی در کربلا ببینید چگونه با زنان اهل بیت(ع) برخورد کردند. چرا ما باید چنین چیزهایی که مخالف اسلام است به اسلام و مسلمین واقعی نسبت دهیم؛ عده‌ای ولو مسلمان و خلیفه مسلمین، برای شهوت‌رانی با زنان آنچنان برخورد کرد‌ه‌اند و نباید این موارد به نام اسلام نوشته شود.

ایکنا ـ نگاه قرآن به زن چگونه است؟

در قرآن کریم خداوند طوری بیان فرموده است که اصلا بین زن و مرد در آفرینش فرقی وجود ندارد و تفاوت جسمانی هم برای کارکردهای متفاوتی است که زن و مرد دارند؛ قرآن تصریح فرموده است که «وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ». همچنین از زنانی نام برده که باشرافت و کرامت و الگو و اسوه هستند. خداوند از برخی زنان در قرآن نام می‌برد ولی وقتی از امام علی(ع) و فاطمه(س) سخن می‌گوید گرچه نامی از آنان نبرده است ولی آنان را در سوره انسان و توبه و ... ستایش می‌کند.

خدا، مریم(س) را برگزیده زنان دوره خودش معرفی کرده که پاکدامن بوده است و به مادر موسی دلداری می‌دهد در حالی که امروزه وقتی زن ازدواج کرد و متعهد به همسرش شد تازه برای او شعار زن، زندگی آزادی سر می‌دهند. اصلا موضوع زن و شوهری را کنار بگذاریم و فرض کنیم دو نفر  قصد دارند یک کار تولیدی و مشترک راه بیندازند آیا بدون قرارداد می‌شود؟ آیا وقتی دو نفر شریک با هم قول و قراری گذاشتند نباید پایبند به آن باشند؟ آیا می‌توانند دو نفر ازدواج کنند بدون تعهد به خدا و بستن یک قرارداد زندگی مشترک؟ البته می‌توانند با هم باشند ولی اگر مشکلی ایجاد شد طبیعتا فرد حق ندارد گله‌مند باشد و احقاق حق کند و به خدا شکوه ببرد چون خودش زیربار قراردادی که خدا گفته نرفته است.

ایکنا ـ برخی نگاه غرب به زن را تمجید می‌کنند و آن را مناسب امروز می‌دانند، نظر شما چیست؟

چندسال قبل طوماری در انگلیس از سوی زنان منتشر شد که ما زنان در این کشور فقط تا 14 سالگی محترم هستیم. زن کالا نیست که از بدن و چشم و عشوه و اشاره و قیافه او استفاده شود. چیزی که خداوند او را جذاب آفریده آیا باید اینگونه استفاده کرد. یکی از دوستان بنده در یکی از کشورهای اروپایی زندگی می‌کند و برای بنده تعریف می‌کرد در مجلسی حاضر شدم و همه با زنان دست دادند جز من و یکی از زنها از من پرسید چرا دست نمی‌دهید؛ جواب دادم چون پیامبر ما زن را مانند گل و ریحانه می‌داند و نباید دست هر کسی به او بخورد و او اعتراف کرد در اینجا مانند مرد با ما برخورد می‌شود.

غذای اصلی زن محبت و مهر است. مادر سختی زایمان و حمل فرزند را تحمل می‌کند و جایگاه عاشقانه و مادری و تربیت انسان دارد و آن وقت به او می‌گوییم برو منشی این دفتر و آن دفتر و این پزشک و آن پزشک بشود؛ نمی‌خواهم بگویم زنی که کار می‌کند بد است ولی کار اصلی او تربیت انسان است و البته این تعارضی با شغل بیرون ندارد ولی وقتی هدف دنیا درآمد و پول شد، اولین قربانی این پیشرفت و تولیدمحوری، خود انسان و به خصوص زنان هستند.

البته برخی از ما که مسلمان هم هستیم گاهی به عنوان شوهر یا پدر رفتارمان بد است و قصد داریم با اهرم دین بر زنان و دخترانمان حکومت کرده و بر گرده آنها فشار بیاوریم و طبیعتا آنها زیربار نخواهند رفت. وقتی کسی می‌خواهد نگاه اسلام را به زن بررسی کند نباید به رفتار یک مردی که زنی را اذیت می‌کند و برای او ارزشی قائل نیست نگاه کند و باید میان نظر اسلام و برخی افراد تمایز قائل شویم.

ایکنا ـ برخی افراد نگاه‌های حقوقی برگرفته از منابع دینی را ناعادلانه می‌دانند یعنی معتقدند برداشتی که فقها و مفسران دارند توام با نگاه مردانه است شما چه نظری دارید؟

برخی با قوانین دنیا به تحلیل آخرت می‌پردازند در صورتی که ممکن است کسی در دنیا به حق خودش نرسد؛ اگر در دنیا قراری گذاشتید به معنای آن نیست که در آخرت هم اینطور خواهد بود؛ مثلا چقدر فرزندانی داریم که در آخرت از والدینشان بهتر و برتر خواهند بود ولی قاعده دنیا این است که این فرزند باید دست والدینش را ببوسد. 

در زندگی مشارکتی هم بحث بر سر تعیین و تفکیک حقوق است نه به معنای برتری یکی بر دیگری. ارث زن نصف است ولی مگر ارزش افراد به ارث است که فکر کنیم منزلت او کمتر شده است؛ والدین هم یک ششم ارث می‌برند. پس این چه استدلالی است.

منافقان برای بعد از پیامبر(ص) طراحی می‌کردند که چه کسی قرار است جانشین شود و تلاش کردند تا با وابستگی سببی از او فرزنددار شوند ولی جالب است قرآن فرموده که پیامبر پدر هیچ یک از مردان شما نیست (ما کان محمد ابا احد من رجالکم) قرآن رسما فرموده که پسری برای پیامبر نمانده است ولی وقتی به پیامبر(ص) اهانت ابتر بودن می‌زنند واکنش نشان داده و می‌فرماید: انا اعطیناک الکوثر، و خود آنان را ابتر می‌داند و اساسا یکی از دلایل دشمنی با حضرت زهرا(س) همین کوثر بودن و خیر کثیر او است زیرا به وجود این دختر بود که نسل پیامبر(ص) تا قیامت تداوم یافت.

البته در واقع یک زوج یعنی امام علی(ع) و فاطمه(س) این کار را انجام می‌دهند و به همین دلیل در سوره رحمان فرمود: مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ/ بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا يَبْغِيَانِ. یعنی پیامبر(ص) برزخ بین این دو دریا است و اینها کفو هم هستند و کسی بر دیگری برتری نمی‌جوید. البته ما هیچ وقت این بانو را با دیگران قیاس نمی‌کنیم، برخی اشتباه می‌کنند و وقتی میزان محبت پیامبر(ص) را به دخترش می‌بینند می‌گویند پیامبر(ص) در تربیت دختران اینطور عمل می‌کردند در صورتی که حساب حضرت زهرا(س) از دختران جداست.  

به هر حال اگر کسی دختر را با قرآن و اسلام بشناسد نگاه متفاوتی پیدا خواهد کرد؛ حضرت فرمودند وقتی هدیه به منزل می‌آورید اول به دختر بدهید؛ پیامبر(ص) دختر را رحمت می‌نامند. لذا امیداورم حسی که اسلام در پذیرش زن بودن زن خواسته به ما بدهد، درست درک کنیم. حضرت فاطمه(س) فقط یک دختر در عداد دختران دیگر نبوده است و آنقدر خاص بوده است که پیامبر(ص) شش ماه جلوی منزل ایشان با تعبیر السلام علیکم یا اهل بیت النبوه، صدا می‌زدند و بدون اجازه وارد منزل ایشان نمی‌شدند.

قرآن کریم فرموده است: وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا؛ عجیب در این آیه آن است که فعل آن مضارع است ولی ما ماضی معنا می‌کنیم، یعنی این کار را می‌کردند (طعام دادن به مسکین و یتیم و اسیر) در صورتی که الان هم این کار را می‌کنند، اگر ما در خانه حضرت فاطمه(س) و فرزندان ایشان رفتیم و در زدیم حاجت ما را می‌دهند و وظیفه ما تشکر از ایشان است؛ این آیه برای 1400 سال قبل نیست بلکه برای امروز هم هست. من فکر می‌کنم هر کسی در این دنیا با حضرت زهرا(س) نسبتی برقرار کند برنده است و اگر کسی باور ندارد سر او کلاه خواهد رفت.

مواجهه افراد با دین و بزرگان دینی متفاوت است و برخی بدون اینکه دین و بزرگان دین را درست بشناسند دشنام می‌دهند؛ من به کسانی که خیلی اهل دینداری نیستند می‌گویم اگر نمی‌خواهید دیندار باشید حرفی نیست ولی چرا دشنام و ناسزا به کسانی می‌دهید که آنها را نمی‌شناسید؟ اگر ما بد هستیم امامی که ما سنگ او را به سینه می‌زنیم که بد نیست؛ اگر حضرت صدیقه معیار رضایت و خشم خداوند است بنابراین باید فرصت را دریابیم تا مشمول رضایت خدا شویم.

گفت‌وگو از محسن مسجدجامعی