دعا را با طلب حاجت اشتباه نگیریم + فیلم

دعا و راز و نیاز با پروردگار، در همه ادیان الهی دارای جایگاه والایی است و پیروان ادیان و مذاهب، هرکدام دارای ادعیه، اوراد، نیایش‌ها و اذکار خاص خود برای ارتباط با پروردگار هستند. اما اسلام بیش از هر دین دیگری برای دعا جایگاه قائل شده و ثواب‌های ویژه‌ای نیز برای آن در نظر گرفته شده است. این مسئله مخصوصا در سبک زندگی اسلامی جایگاه مهمی دارد.

برای بررسی بیشتر جایگاه دعا در دین اسلام با محمد دولتی، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید؛

ایکنا ـ به نظر شما نقش دعا و زیارت در سبک زندگی اسلامی چیست؟

برای اینکه جایگاه دعا را در سبک زندگی پیدا کنیم باید دعا را یکبار دیگر نزد خودمان تعریف کنیم. به نظرم گاهی در ذهن ما دعا اینگونه شکل گرفته که وقتی مضطر و مستأصل می‌شویم نزد خدا رفته و مطالباتی داریم و آنها را لیست می‌کنیم و با اصرار و با ادبیات خاصی در یک زیارتگاه آنها را بیان می‌کنیم، بعد به انتظار می‌نشینیم تا ببینیم کی مستجاب می‌شود؟ به نظرم این تلقی بسیار شایع و مقداری هم ماندگار شده است.

معتقدم اگر به لغت دعا از منظر قرآن و اهل بیت(ع) نظر کنیم به موضوعی لطیف، متعالی، بلند و شیرین و زیبا می‌رسیم. اصل دعا، برقراری ارتباط با خداست. ممکن است برخی این تعبیر را در قالب ارتباط با محبوب به کار ببرند اما بنده نمی‌خواهم تعبیر جایگزین درست کنم ولی وقتی حضرت رسول اکرم(ص) فرموده‌اند :«الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَةِ» منظور این است که دعا مغز و حقیقت عبادت است بنابراین وقتی می‌خواهیم دعا کنیم باید بررسی کنیم که دنبال چه چیزی هستیم؟

دوران بعد از فارغ‌التحصیلی از دبیرستان برای ورزش رفته بودیم و جوانی را دیدیم که خیلی ادعا داشت و نسبت به بقیه خودش را بزرگتر می‌دید اما یکبار در حادثه‌ای، ترسی بر وی عارض شد که به یکباره گفت «مامان». دعا به معنای پناه و صدا زدن خداست بنابراین وقتی برای گرفتن حاجت می‌رویم در واقع در خط دعا نیستیم بلکه باید خدا را صدا بزنیم همانگونه که بچه‌ای می‌گوید؛ مامان. بنابراین وقتی قرآن می‌گوید: «اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکمْ» منظورش این است که من را صدا بزن. خداوند می‌گوید من دارای اسماء الحسنی هستم بنابراین من را با این اسماء صدا بزنید. وقتی می‌گوییم یا کریم، یا رزاق، یا ستار، یا غفار و ... در واقع خواسته‌های خودمان را با همه وجود بیان می‌کنیم بنابراین دعا خیلی فراتر از بیان حاجت است.

خدا هم وعده داده هرکسی او را صدا بزند جوابش را می‌دهد. در سبک زندگی، وقتی کسی را داریم که هر وقت به تنگنا می‌خوریم او را صدا بزنیم این خیلی امیدبخش است. اما اگر بخواهیم رابطه‌مان با خدا جنبه داد و ستد و معامله داشته باشد اسم آن دعا نیست بلکه همان طلب حاجت است.

ایکنا ـ آیا خاطره‌ای از مجالس دعا و زیارت که برای خوانندگان آموزنده باشد، دارید؟

نکته جالبی که برای بنده درس‌آموز بوده این است که دیده‌ام در برخی مواقع که برای زیارت رفته‌ام و مثلا در حرم رضوی بوده‌ام با اینکه زبان عربی هم بلد بوده‌ام و با ادعیه آشنا هستم اما برخی از مردمی که سواد هم ندارند به خوبی و ساده و صمیمی و بی‌تکلف با خداوند حرف می‌زنند از جمله دیده‌ام کسی ساده و صمیمی در حرم می‌گفت خدایا زندگی‌ام را باخته‌ام و اصلا توجه نداشت چه کسی اطراف وی است. حتی در حج هم دیده‌ام افرادی چقدر بدون تکلف و راحت با خدا حرف می‌زنند. اینها درس‌های بزرگی برای ماست که تکلف با خدا را کنار بگذاریم.

ایکنا ـ توصیه شما به پدر و مادرها برای بردن فرزندان به مجالس دعا و زیارت چیست؟

به یاد دارم خدمت یکی از علما رسیدم و او گفت وقتی می‌روی زیارت بگو که «آمده‌ام ببینمتون» مرحوم شیخ کافی هم جلمه‌ای دارد و می‌گوید «آمده‌ام که آمده باشم» اگر پدر و مادرها به گونه‌ای رفتار کنند که فرزندان آنها ببینند پدر در عین اینکه سقف خانه و مادر پناه خانه است اما خودشان هم پناهی دارند و هر وقت گرفتار می‌شوند نذر و نیاز کرده و دعا می‌کنند بنابراین فرزندان هم به سمت دعا می‌روند چون خصلت آدمی‌زاد این است که دنبال پناه و پشتوانه می‌گردد.

در دعا می‌خوانیم «یا ذُخْرَ مَنْ ‏لَا ذُخْرَ لَهُ وَ يَا سَنَدَ مَنْ لَا سَنَدَ لَهُ وَ يَا حِرْزَ مَنْ لَا حِرْزَ لَهُ وَ يَا غِيَاثَ مَنْ لَا غِيَاثَ لَهُ؛ اى ذخیره کسى که ذخیره ندارد و اى پشتیبان کسى که پشتیبان ندارد و اى پناه کسى که پناهى ندارد و اى دادرس کسى که دادرس ندارد» ما خاطراتی را از بزرگان و حتی آدم‌های عادی همانند یک کشاورز شنیده‌ایم که فرزندان آنها گفته‌اند که نیمه شب یا در طول روز صدای گریه آنها حین دعا بلند شده است. حتی اهل بیت(ع) نیز موقع دعا بعضاً گریه می‌کردند و از جمله سید الشهدا(ع) در روز عرفه آنچنان گریه می‌کند که زمین خیس می‌شود. اگر پدر و مادر بتوانند با خدا به راحتی ارتباط برقرار کرده و با خدا کاسبی نکنند بلکه وی را پناه بدانند کودکان هم چنین سنت‌هایی را از آنها اخذ می‌کنند همانند همه سنت‌های دیگری که فرزندان از آنها می‌گیرند. البته برخی مجالس دعا این مسائل را به خوبی به کودکان منتقل می‌کنند اما نباید برای آنها سنگین باشد که خارج از تحمل و حوصله آنها شود.

ایکنا ـ کتاب «مفاتیح الجنان» شاید یکی از دو کتاب پرطرفدار ما شیعیان است. شما راز ماندگاری این کتاب را در چه چیزی می‌دانید؟

در سفری که به حج مشرف شدیم توفیق شد با آقازاده حاج شیخ عباس قمی که ایشان هم الان به رحمت خدا رفته‌اند همسفر باشیم و ایشان از خاطرات حاج شیخ عباس و مفاتیح برای ما می‌گفتند. معتقدم ماندگاری هر چیزی دارای دو حیثِ آسمانی و زمینی است. وقتی چیزی ماندگار می‌شود باید بررسی کنیم چرا ماندگار شده است. در قرآن کریم آمده است: «مَا عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ ۖ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ ۗ وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ؛ آنچه نزد شماست همه نابود خواهد شد و آنچه نزد خداست (از ذخائر اعمال نیک و ثواب آخرت، تا ابد) باقی خواهد بود و البته اجری که به صابران بدهیم اجری است بسیار بهتر از عملی که به جا می‌آوردند» (نحل/96) گاهی شما پولی را برای خودتان خرج می‌کنید اما گاهی این خرج برای خداست که همان ماندگار می‌شود. بنابراین برای بررسی راز ماندگاری مفاتیح باید هم شیخ عباس قمی، هم زمان نگارش اثر و هم هدف وی را بررسی کنیم.

وقتی شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان را می‌نویسد حتی اطرافیان وی نمی‌دانستند که او این کتاب را نوشته است. جنبه زمینی هم این است که بررسی کنیم خطاط، کسی که کتاب را تنظیم می‌کند و حتی مردمی که کتاب وارد خانه آنها می‌شود چه دیدگاهی درباره آن دارند و چه بهره‌ای می‌برند؟ لذا نحوه برخورد مردم و علما و روحانیون با این کتاب نیز راز ماندگاری آن از منظر زمینی است. 

ایکنا ـ در پایان اگر نکته‌ای که لازم می‌‌دانید بفرمایید.

مفاتیح الجنان، کتاب بسیار قطوری است و معتقدم اگر کسی خواست با جوانان ارتباط برقرار کند می‌تواند به او بگوید لازم نیست همه آن را بخوانی بلکه اگر حال و حوصله داری چند دقیقه وقت بگذار و یک صفحه از آن را بخوان. دعای ابوحمزه را ممکن است یک جوان دوست داشته باشد اما شاید همه آن را یکبار نخوانده بلکه تکه‌هایی از آن را که خوانده، دل او را آتش زده است. گاهی برخی علمای بزرگ به دعا می‌نشینند و نیمه شب، چند ساعت بیدار هستند اما جوانی که امروزه با این فضای مجازی بزرگ شده است برای وی چنین کاری سخت است بنابراین به نظرم اینگونه بهتر می‌توان با جوانان ارتباط گرفت.

دعاهای عجیب و غریبی در مفاتیح وجود دارد و شور و محبتی را نسبت به خداوند ایجاد می‌کند بنابراین باید بتوان ادبیاتی در این راستا ایجاد کرد. آقای سیدمهدی شجاعی، یکی از کسانی است که با قلم خوبی که دارد اقدام به تنظیم این دعاها کرده است تا اگر جوانی علاقه داشت چند صفحه از این دعا را بخواند. به نظرم جوانان اینگونه بهتر ارتباط می‌گیرند چون الان دیگر سخت است به یک جوان بگوییم مفاتیح الجنان را از اول تا آخر بخواند.