کانون دیپلماسی قرآنی را به مسابقات محدود نکنیم؛ تدوین مؤلفه‌های تلاوت ایرانی + فیلم
استادان و پیشکسوتان حاضر در نشست آسیب‌شناسی شیوه انتخاب و اعزام قاریان و حافظان به مسابقات بین‌المللی قرآن با تأکید بر تدوین مؤلفه‌های تلاوت ایرانی اظهار کردند: نباید دیپلماسی قرآنی را به مسابقات محدود کنیم.
به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «آسیب‌شناسی شیوه انتخاب و اعزام قاریان و حافظان به مسابقات بین‌المللی قرآن» طی روزهای گذشته با حضور جمعی از اساتید و مدیران حوزه قرآنی کشور در ایکنا برگزار شد و مطالب بیان شده در آن طی سه گزارش بر روی خروجی ایکنا قرار گرفت.
دو بخش اول این نشست با عناوین «نتایج مسابقات قرآن دیگر کشورها را زیر سؤال نبریم؛ ضرورت بازنگری نحوه اعزام» و «موانع داخلی و خارجی کسب رتبه در رویدادهای جهانی قرآن» منتشر شد و در ادامه بخش سوم و پایانی آن را می‌خوانید؛
ولی یاراحمدی، رئیس اسبق مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه، در نشست آسیب‌شناسی شیوه انتخاب و اعزام نمایندگان کشورمان به مسابقات بین‌المللی قرآن گفت: دو مسئله وجود دارد که به نظر من الان وقت تفکیک این دو از هم است؛ یک مسئله ارزیابی قاریان است. اگر در مسابقات کشوری تغییراتی صورت بگیرد و آن را ملاک اصلی قرار دهیم، مثلاً فینالیست‌های مسابقات کشوری در رقابت دیگری که رقابت محک باشد حضور یابند و افراد سال قبل هم به آن اضافه شوند و از بین آنها کسانی که رتبه اول تا دهم را کسب کنند به عنوان بهترین قاریان سال انتخاب شوند و با تفاوت اندکی همه پشتیبانی‌ها و حمایت‌ها و کرسی‌های تلاوت را به این افراد بدهیم، می‌توانیم بگوییم قاری به حق خود رسیده است.
وی با تأکید بر اینکه بهترین‌های مسابقات کشوری را با مقام‌های جهانی خارج از ایران مرتبط نکنیم، گفت: با توجه به اینکه هر مسابقه برای خود هویت و معیاری دارد و نمیتوان شاخص‌های مشخصی را مبنا و کلیشه قرار داد و همه را بر آن اساس ارزیابی کرد، عملاً رتبه کسب‌شده در مسابقات تونس با رتبه مالزی و یا رتبه هندوستان قابل قیاس نیست و نمی‌‌توانیم اینها را مقایسه کنیم و به فرمولی برسیم که بر اساس آن مسابقات جهانی را رتبه‌بندی کنیم.
عضو کمیسیون توسعه فعالیتهای تبلیغی و ترویجی قرآن کریم تصریح کرد: دومین مسئله، دیپلماسی قرآنی است. دیپلماسی قرآنی اهدافی را دنبال می‌کند که طبق آنها، ما به عنوان یک کشور شیعی به دنبال تعامل قرآنی با سایر کشورها هستیم. اینجا حضور در مسابقه اصل و رتبه آوردن حاشیه است، اما اگر قاری عنوان کسب کند، چه بهتر، اما در حوزه دیپلماسی قرآنی کسب رتبه اولویت اصلی ما نیست، بلکه حضور و تعامل مهم است. روزی که من به اوقاف آمدم چندین سال بود که مالزی حتی به مسابقات ما داور نمی‌فرستاد و دعوت دوباره از داوران مالزیایی به مسابقات ایران را باب کردم. خیلی از دوستان می‌گفتند که آنها دعوت نمی‌کنند، ما هم دعوت نکنیم، اما من قبول نکردم و گفتم دیپلماسی قرآنی ما می‌گوید که حتی اگر آنها دعوت نمی‌کنند، ما باید دعوت کنیم.
یاراحمدی با تأکید بر اینکه بر اساس دیپلماسی قرآنی باید از رشد سایر کشورها و کسب رتبه آنها خوشحال شویم، گفت: اگر تمام مسابقات بین‌المللی ایران را رصد کنید، می‌بینید مسابقاتی که بیشترین رتبه را به نمایندگان کشور برگزارکننده داده، مسابقات ایران است. آماری که آقای میرزاجانی ارائه دادند همین را می‌گوید. البته قاریان و حافظان ایرانی در سطح بالایی هستند، اما این نگاه ماست و با آیین‌نامه، شیوه و ترکیب داوری خودمان رتبه گرفته‌اند و معلوم است که داوری ما خوب است. زمانی در حاشیه مسابقات بین‌المللی قرآن چند نفر از شرکت‌کنندگان از جمله نماینده عربستان با استاد نعینع و استاد طاروطی در مورد روش تلاوت تحقیق به بحث پرداختند. خوشبختانه آن روز آقای نعینع و طاروطی بودند و جواب فنی درخوری دادند.
این پیشکسوت حوزه قرآن در مورد متفاوت بودن نگاه اساتید داوری به مباحثی همچون وقف و ابتدا گفت: من اگر حرفی در این زمینه زدم، مستند به نمودار نمرات داوران در مسابقات بوده است. زمانی که نمرات داوران را مثلاً در بخش وقف و ابتدا نگاه می‌کنید، نمودارها نشان می‌دهند که نگاه داوران سایر کشور ها به هم متفاوت بوده است. در مورد لحن و تجوید و ... هم همین‌طور است و آیین‌نامه را دارند و تمرین می‌کنند، اما نوع نگاه متفاوت است. امیدوارم روزی داورانی داشته باشیم که همه یک‌جور نمره بدهند.
یاراحمدی بر لزوم ارائه سبک تلاوت ایرانی اشاره و اظهار کرد: پس از چهل و چند سال از پیروزی انقلاب اسلامی گذشته باید به این جایگاه برسیم که قاریانی را با سبک خاص تلاوت ایرانی به مسابقات اعزام کنیم. مقام معظم رهبری در صحبت‌هایشان به تلاوت خاشعانه و استادانه اشاره کرده‌اند. به نظر من باید این مورد تبیین شود و مؤلفه‌های تلاوت احسن استخراج شود تا بتوانیم به یک مکتب در این عرصه برسیم که خاص ایرانی باشد. ما باید قاری را این‌گونه پرورش دهیم و بدون اینکه به دنبال رتبه باشیم او را به عنوان سفیر قرآنی اعزام کنیم تا این نوع تلاوت را نشر دهد.
بر اساس گزارش ایکنا، در بخش دیگری از این نشست مهدی قره‌شیخلو، رئیس سابق مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه، به بیان برخی نکات دیگر پرداخت و با تأکید بر اینکه دوستان قرآنی باید در قضاوت‌های خود اخلاق و انصاف را رعایت کنند، گفت: البته تحلیل خوب است، اما باید از تخریب دوری کنند. ما نباید به یک عامل در موفقیت یا عدم موفقیت نمایندگان کشورمان به صورت مطلق نگاه کنیم و بگوییم که همه این ایرادها به ناداوری یا به مورد خاص دیگری برمی‌گردد. فکر می‌کنم همه عواملی که گفته شد در موفقیت یا عدم موفقیت موثر است و هر کدام درصدی تأثیرگذار باشد. حالا ممکن است یک سال در ترکیب هیئت داوران فردی حضور داشته باشد که خیلی با جمهوری اسلامی معاند باشد و بخواهد خیلی اعمال نظر کند و یک سال هم پخش عطر در فضای سالن باعث عدم موفقیت شود.
وی با اشاره به اینکه با لفظ بین‌المللی مشکل دارد، گفت: این لفظ چه بخواهیم و چه نخواهیم در فرهنگ مردم جا افتاده است، اما معلوم نیست از کجا آمده است. زمانی که بحث تعیین سطح قاریان مطرح شد، خیلی امیدوار بودم که این مسئله در کشور برطرف شود، اما این‌گونه نشد. فارغ از مسابقه باید برای قاریان امتیاز تعریف کنیم، یعنی بدون توجه به مسابقه این کار را کنیم. وقتی می‌خواهیم قاری را به مالزی اعزام کنیم، آن فرد رتبه می‌آورد یا نمی‌آورد. باید قبل از اعزام آن فرد را ملاک قرار دهیم. کسانی که در مسابقات کشوری رتبه کسب می‌کنند باید امتیازی داشته باشند. کسانی هم اصلاً اهل مسابقه نیستند، اما قاری بسیار خوبی هستند و تلاوت تأثیرگذاری دارند، این فرد را باید کجا محک زد؟ لذا باید مدل انتخاب را به سمتی ببریم که از ابزارهای مختلف استفاده شود. نباید این حس ادامه داشته باشد که همه چیز مسابقه است.
این قاری بین‌المللی به ارائه یک پیشنهاد پرداخت و گفت: در دوره‌ای که مسئول مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف بودم، قرار بود این اتفاق بیفتد، اما به عمر کاری ما نرسید. به نظر من کمیته اعزام و دعوت بعد از 30 سال به بازبینی جدی در اعضا نیاز دارد. فضا باید مقداری بازتر شود و افراد مختلف با گرایش‌ها و تخصص‌های مختلف در این کمیته عضو باشند. تصمیماتی که در آنجا گرفته می‌شود و خیلی از نکاتی که در این جلسه گفته شد، ریشه در تصمیمات 30 ساله کمیته اعزام دارد. چه اشکالی دارد که اعضای این کمیته افزایش یابد؛ مثلاً به 10 نفر برسد. تنها کمیته‌ای که اعضای آن مادام‌العمرند کمیته اعزام و دعوت است.
این پیشکسوت قرآنی با تأکید بر اینکه مسعود نوری سرمایه قرآنی کشورمان محسوب می‌شود و سال‌ها در این حوزه زحمت کشیده است، گفت: رتبه چهاردهم برای نماینده کشورمان قابل قبول نیست و به نظر من ناداوری صددرصد است، اما این را به سرنوشت ایشان گره نزنیم. ایشان قاری خوب و خوش‌خوان و خوش‌صدایی هستند. ما باید این سرمایه‌ها را حفظ و از آنها تقدیر کنیم. نباید رفتار ما در قبال نمایندگان کشورمان به گونه‌ای باشد که از سال دیگر قبل از اینکه کسی به مالزی برود اضطراب داشته باشد.
وی در پایان اظهار کرد: من در بخش اول صحبت‌هایم در مورد استادراهنمای اعزامی کشورمان به مسابقات مالزی صحبت کردم. البته هیچ مخالفتی با اعزام ایشان نداشتم. حرف من این بود که این قضیه کارشناسی شود. شاید از عنوان و مدل دیگری استفاده کنیم بهتر باشد. اگر آن‌طور عمل شود، شاید این دوستان کمتر در معرض انتقاد قرار بگیرند. البته تأکید می‌کنم که باید شاخص‌های روشن و شفافی برای اعزام استادراهنما داشته باشیم.
بر اساس گزارش ایکنا، در بخش دیگری از این نشست که بیش از دو ساعت به طول انجامید، حمید مجیدی‌مهر، رئیس مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه، گفت: یک نکته این است که همه اعزام‌ها نباید ختم به رتبه شود. کشورهای دیگر بیکار ننشسته‌اند که ما همه جا برویم و اول شویم. نکته دیگر اینکه نگاه جامعه قرآنی به برخی موضوعات باید اصلاح شود. در جامعه هنری یا ورزشی زمانی که برای کسی اتفاقی می‌افتد، همه حمایت می‌کنند، اما در جامعه قرآنی چنین چیزی وجود ندارد. حتی روی آنتن می‌آییم و می‌گوییم که تلاوت نماینده ایران در شأن مسابقات بین‌المللی نبود. لذا باید مقداری همبستگی‌مان را بیشتر کنیم و این یکی از حلقه‌های مفقوده است.
وی افزود: نکته دیگر این است که کار رسانه‌ای ما باید نسبت به یک رویداد متعادل باشد. یک رویداد را خیلی بزرگ می‌کنیم و به رویداد دیگر توجهی نمی‌شود. وقتی رویدادی بزرگ نشان داده شود، همه اتفاقات داخل آن رویداد نیز بزرگ جلوه می‌کند. لذا اگر ما به کویت نماینده اعزام می‌کنیم، باید به همین میزان که به مالزی پرداخته‌ایم به کویت بپردازیم. از زمانی که بحث مالزی مطرح شد تا چندین ماه تهیه‌کننده‌ها به من مراجعه می‌کردند تا اوقاف هزینه اعزام آنها را تقبل کند، در حالی که من آن افراد را حتی در مسابقات بین‌المللی خودمان یک بار ندیده بودم.
دبیر ستاد عالی هماهنگی مسابقات قرآنی کشور اظهار کرد: مورد دیگر درباره استادراهنماست که مطالبی مطرح شد. آقای عارف‌حسینی از هر جنبه‌ای که بررسی کنیم از اساتید مبرز هستند. در مورد حضور استادراهنما آماری را از 10 سال اخیر داشتم. به این نتیجه رسیدم که نمیتوان با اطمینان گفت که اگر شخص خاصی به عنوان استادراهنما اعزام شود، ما به نتیجه می‌رسیم. در مورد استادراهنما مباحثی مطرح و شاخص‌هایی اعلام شد. اگر همان شاخص‌ها را در نظر بگیریم و استاد عارف‌حسینی را با همان شاخص‌ها بررسی کنیم، می‌بینیم که ایشان دارای اغلب آن شاخص‌ها هستند.
وی در مورد اطلاق عنوان بین‌المللی به قاریان گفت: عنوان بین‌المللی یک درجه است نه اینکه لزماً نشان‌دهنده این باشد که آن فرد به یک رویداد بین‌المللی رفته و رتبه کسب کرده است. این عنوان مانند گواهینامه رانندگی بین‌المللی تلقی می‌شود. کسی که این گواهینامه را دارد ربطی به رفتن یا نرفتن آن فرد به خارج از کشور ندارد.
مجیدی‌مهر با اشاره به اینکه در حوزه مسابقات بین‌المللی سه راه پیش روی ماست، گفت: راه اول این است که نفس شرکت کردن برای ما اهمیت داشته باشد و قاری اعزام کنیم تا نشان دهیم در جمهوری اسلامی ایران قرائت و حفظ قرآن وجود دارد و به این موضوع اهمیت داده می‌شود. در مسابقات کویت وقتی در رشته قرائات دهگانه نماینده داشتیم، باعث تعجب همه حضار شد. راه دوم این است که تعامل برقرار کنیم و در ابعاد فنی به کشورهای دیگر نزدیک شویم و سفرهایی انجام شود. راه سوم که بدترین راه محسوب می‌شود این است که اصلاً شرکت نکنیم. در مورد امتیاز دادن به قاریان باید اعلام کنم که با جدیت به دنبال این موضوع هستیم و وقتی ابعاد آن به جمع‌بندی نهایی برسد، حتماً اعلام خواهیم کرد.
وی در پایان اظهار کرد: امروز وقتی به موضوعی مثل مالزی می‌رسیم، قدر آقای جاهدی‌نیا را بیشتر می‌دانیم. وقتی ایشان رتبه اول را کسب می‌کند و بعد مشخص می‌شود که ایرادی وجود داشته و باید چهارم شود و خودش این مورد را گوشزد می‌کند و ما نیز آن را اجرا می‌کنیم، یعنی حقانیت جمهوری اسلامی در عرصه عدالت‌محوری اثبات می‌شود. همین امر باعث شد که سه سفارت از کشورهای اسلامی از رعایت عدالت و انصاف در ایران قدردانی کنند.
بر اساس گزارش ایکنا در بخش دیگری از این نشست حجت‌الاسلام هادی قبادی، از مدیران سابق امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه، با اشاره به اینکه در مسابقات مالزی و تونس حضور داشته است، گفت: هر کدام از مسابقات شخصیت حقوقی خود را دارد، اما در مسابقات مالزی اخلاق و رعایت برخی ضوابط همچون حضور در تمامی مراسم و ضیافت پادشاه نیز نمره دارد.
در ادامه نشست محمدتقی میرزاجانی، معاون اجرایی شورای عالی قرآن، نکات دیگری را در مورد شیوه انتخاب و اعزام قاریان به مسابقات بین‌المللی قرآن بیان کرد و گفت: در روش و روند انتخاب و اعزام نمایندگان ایران به مسابقات بین‌المللی نکات و ملاحظاتی وجود دارد که باید به صورت تفصیلی در مورد آنها گفت‌وگو کنیم. ما 15 سال قبل در کمیته اعزام و دعوت از قاریان قرآن کریم همین موضوع امروز را مطرح کردیم و به جمع‌بندی و اجرا رسیدیم. در نتیجه از سال 1387 و اوایل حضور آقای یاراحمدی در سازمان اوقاف، دورهایی را با عنوان دوره آموزش و انتخاب نمایندگان جمهوری اسلامی ایران برای اعزام به مسابقات بین‌المللی قرآن طراحی کردیم.
وی افزود: دوره مورد اشاره به این صورت برنامه‌ریزی شده بود که بعد از اتمام مسابقات کشوری، رقابتی با حضور نفرات منتخب رشته قرائت و حفظ قرآن کریم تدارک دیده شد. نتایج این رقابت در انتخاب نفرات اعزامی به مسابقات بین‌المللی کشورهای مختلف منهای مسابقات مالزی و ایران مؤثر بود. این دوره هشت سال و تا سال 93 ادامه داشت. در سالهای 94 و 95 سازوکار این دوره با یک تحول جدی مواجه شد. در این تحول نتایج این دوره به همه مسابقات بین‌المللی تعمیم داده شد و مخالفان و موافقان جدی بسیاری هم داشت.
میرزاجانی در مورد نحوه اجرای آن دوره انتخابی بیان کرد: در طرح جدید مربوط به انتخاب و اعزام قاریان وقتی مسابقات کشوری به اتمام می‌رسید، یک تیم قوی از داوران مستقر می‌شد و در چند روز افراد منتخب در قرائت و حفظ تلاوتهای مختلف و متعددی را ارائه می‌دادند. نهایتاً با دقتهایی که اعمال می‌شد، نمایندگان ایران در آن دو سال از طریق همین دوره مشخص و اعزام شدند. آقای سعید پرویزی که در مسابقات کشوری رتبه ششم را کسب کره بود به عنوان نماینده ایران معرفی شد و یا حامد علیزاده، که نفر سوم مسابقات کشوری بود، به عنوان نماینده ایران به مالزی رفت. در نهایت به علت عدم اقبال جمعی از متسابقان و اساتید، این کار متوقف شد و فرصت رشد و رفع نقص پیدا نکرد.
معاون اجرایی شورای عالی قرآن اظهار کرد: بعد از توقف طرح جدید، طی هم‌افزایی بین کمیته اعزام، کمیته فنی ستاد عالی هماهنگی مسابقات و مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف تصمیم گرفته شد که بخشی از محتوایی که در دوره ارزیابی و انتخاب انجام می‌شد به مرحله فینال و نهایی مسابقات کشوری منتقل شد؛ مثلا تا قبل از این قاری تنها یک تلاوت داشت. در این مدل قاری باید در صحنه مسابقات کشوری یک تلاوت 20 دقیقه‌ایِ مجلسی، یک تلاوت پنج دقیقه‌ای مجلسی و یک تلاوت 15 سطری مسابقاتی را ارائه می‌داد یا در بخش حفظ نیز حافظان قرآن باید حفظ استقامتی انجام می‌دادند و 12 صفحه محفوظات را ارائه می‌کردند. این اتفاقات به این سبب رخ می‌داد که احراز صلاحیت برای انتخاب در صحنه مسابقات با دقت بالا رقم بخورد.
وی با تأکید بر اینکه این فرایند از سال 1398 متوقف شد، گفت: با این توقف شرایط به روال اولیه خود برگشت و نمایندگان کشورمان برای اعزام به مسابقات بین‌المللی با تلاوت چند دقیقه‌ای در صحن مسابقات معیّن می‌شدند. یعنی نفر اول برای ایران و نفر دوم هم برای مالزی انتخاب می‌شد. با تعامل خوبی که وجود دارد و نیاز و مطالبه‌ای که از سوی جامعه قرآنی شکل گرفته الان وقت آن است که یک بار دیگر همان سازوکار را مورد تردید قرار دهیم و درباره آن بحث کنیم و اگر قابلیت اجرا داشت، با رفع نواقص شرایط را طوری رقم بزنیم که بتوانیم در انتخاب نمایندگان جمهوری اسلامی ایران با دقت بیشتری عمل کنیم.
بر اساس گزارش ایکنا، در بخش دیگری از این نشست مسعود نوری، نماینده کشورمان در مسابقات مالزی، به بیان نکاتی پرداخت و گفت: حُسن ظن همه دوستان باعث می‌شود که مسئولیت سنگین‌تری را روی دوش خودم احساس کنم. موضوعی که باید اینجا به آن اشاره کنم این است که مسئولان مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه در این مدت بیشترین همکاری را با ما داشتند و غمخوارانه و دلسوزانه از جهات فنی، پشتیبانی، آموزشی و برنامه‌ریزی پای کار بودند و حمایت خوبی کردند.
وی به بحث دیپلماسی قرآنی اشاره و اظهار کرد: اگر در بحث فنی موفق نبودم، اما در بحث دیپلماسی قرآنی موفق بودم. در آنجا با خیلی از قراء ارتباط برقرار کردم و حتی دوره‌های آموزشی را برای برخی از شرکت‌کنندگان برگزار کردم تا با آمادگی بیشتری در مسابقات حضور یابند. در این دوره قاریانی از کشورهای پاکستان، انگلستان، الجزایر، کرواسی و... حضور داشتند و حتی از مطالب فیلم می‌گرفتند تا مورد استفاده بیشتر قرار بگیرد. خدا را شاکرم که از بُعد دیپلماسی قرآنی و سفیر قرآنی بودن مایه آبروی کشور بودم.
نوری بیان کرد: بسیاری از شرکت‌کنندگان تا آخرین روز رتبه اول و دوم را متعلق به نماینده ایران و افغانستان می‌دانستند و در زمان اعلام نتایج بسیار متعجب بودند. نکته دیگر در مورد حضور آقای عارف حسینی است. ایشان نیز یک دوره صداسازی را برای برخی قاریان برگزار کردند. قاری مصری در ایام مسابقات به مشکل برخورد و با مشاوره استاد عارف‌حسینی موفق شد که مشکل حنجره خود را برطرف کند.
بر اساس گزارش ایکنا، در بخش پایانی این نشست محمدحسین حسنی، مدیرعامل ایکنا، گفت: یکی از مهمترین نکاتی که در این جلسه گفته شد بحث گره نزدن رتبه‌بندی چهره‌های قرآنی به مسابقات بود. خوشبختانه سند این کار در حال آماده‌سازی است که آن را به فال نیک می‌گیریم، اما قبل از اینکه مصوب شود، در چنین نشست‌هایی بررسی بیشتری شود تا خروجی مطلوب‌تری داشته باشیم.
وی افزود: وقتی چنین اسنادی در جمع‌های کارشناسی مطرح می‌شود یک جاهایی نکته‌ای فراموش می‌شود یا پیشنهاد خوبی مطرح می‌شود که به تکمیل شدن کار کمک می‌کند. درخواست من این است که دستگاههای مسئول فعالیتهای ما را در راستای کمک به بهبود عملکردشان بدانند. آماده هستیم که از طریق رسانه این نشست‌ها را برگزار و در نهایت به پربارتر شدن اسناد کمک کنیم.
حسنی به بحث مدیریت دانش در اعزام‌ها به خارج از کشور اشاره و اظهار کرد: به نظر من بزرگترین خلأ سالهای گذشته این بوده که مدیریت دانش نداشته‌ایم و این خلأ در صحبتهایی که مطرح شد به چشم آمد. مدیریت دانش در دنیا به علم تبدیل شده و ساده‌ترین شکل آن این است که بلافاصله بعد از بازگشت، نماینده کشورمان را جلوی دوربین بگذاریم تا تمام تجربیات خود را بازگو کند و مستند شود.
مدیرعامل ایکنا با اشاره به اینکه در این باره هیچ سندی در دست نیست، بیان کرد: وقتی انتقال تجربیات تکرار شود، از نظر علمی اهمیت دارد. برای مثال اگر تجربیات این دوره از مسابقات مالزی مستند شود، شاید سال دیگر قاری کشورمان از اطلاعات ثبت شده استفاده کند و راهی را برای مقابله با عطر پخش‌شده در فضا پیدا کند.
وی در پایان با تأکید بر اینکه اعزام‌های بسیاری در طول سال وجود دارد، اظهار کرد: این اعزام‌ها به کشورهای مختلف انجام می‌شود و برای اینکه ارتباط بیشتر و بهتری داشته باشیم، باید به مدیریت دانش بپردازیم. البته دیپلماسی هم مورد تأکید همه دوستان قرار گرفت. به نظرم کانون این دیپلماسی فقط مسابقات نیست. ایران به عنوان کشوری که مدعی ام‌القرا بودن در جهان اسلام است، انتظار می‌رود که در عرصه دیپلماسی بیشتر از اینها استفاده کنیم.
انتهای پیام
