آمیختگی عقل و نقل برای دفاع از کلام شیعی/ نامه خواندنی آیت‌الله مشکینی به آیت‌الله سیدابراهیمی

به گزارش ایکنا، آیین رونمایی از کتاب «احسن العقائد» تالیف مرحوم آیت‌الله سیدمحمود سیدابراهیمی، صبح روز دوشنبه، ششم دی‌ماه با حضور عبدالهادی فقهی‌زاده؛ عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، نجفقلی حبیبی؛ استاد بازنشسته دانشگاه تهران، محمد موسی‌خانی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و سید علی سیدابراهیمی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در خبرگزاری ایکنا برگزار شد.

کتاب «احسن العقائد» در علم کلام و توسط سیدمحمود سیدابراهیمی حدود 80 سال قبل و در سن 25 سالگی نوشته شده است و مؤلف در آن یک دوره کلام شیعی را تبیین کرده است.

این اثر در دو بخش؛ شامل نسخه دستنویس و نسخه تایپی توسط فرزندشان سیدعلی سیدابراهیمی تدوین و منتشر شده است.

در ابتدای نشست نجفقلی حبیبی در سخنانی ضمن برشمردن نقاط قوت کتاب گفت: نامه‌ای که آخر کتاب از آیت‌الله مشکینی درباره ایشان منتشر شده است جایگاه معنوی مرحوم سیدابراهیمی را نشان می‌دهد. با اینکه مرحوم مشکینی شخصیت کمی نبود ولی بیان فروتنانه‌ای نسبت به ایشان دارد و تقدیر فوق‌العاده‌ای از ایشان داشتند. خود این نامه نشان می‌دهد مرحوم سیدابراهیمی از قدیسان فاضل یا فاضلان قدیس بوده است که هم از تقوای بالا برخوردار بوده و هم اهل علم بوده است.

وی ادامه داد: این کتب علاوه بر فضائل علمی و ادبی، به زبان فارسی نوشته شده است. عموم کتاب‌های اعتقادی به زبان عربی است ولی ایشان کتاب را به زبان فارسی نوشتند. با اینکه ایشان آذری زبان بودند بسیار به فارسی مسلط بودند و عبارات کاملا سلیس و روان است. این کتاب نشان می‌دهد مؤلف در سن بیست و سه سالگی که کتاب را تالیف کرده است علاوه بر ادبیات فارسی، در فلسفه و کلام اسلامی کاملا استاد بوده است و ضعفی در تقریر مطالب علمی در کتاب دیده نمی‌شود.

حبیبی اضافه کرد: ایشان در این کتاب درباره تمام ابواب کلام بحث کرده و لب علم کلام را به خوبی بیان کرده‌اند. خصوصا اینکه هیچ بحثی را بدون استدلال باقی نگذاشتند. حتی در مسائلی که نیاز به استدلال نبود، استدلال کردند و رویکردی خلاقانه و اجتهادی داشتند. ایشان هر حرفی در کتاب می‌زند پشتش استدلال است و حرف نسنجیده در آن یافت نمی‌شود و کتاب از این نظر خیلی ارزشمند است. البته بهتر بود عنوان‌بندی و سطربندی جدیدی به کتاب اضافه می‌شد و امیدواریم در چاپ‌های بعدی لحاظ شود.

دفاع عقلانی سیدابراهیمی از عقاید دینی

در ادامه این نشست عبدالهادی فقهی زاده در سخنانی گفت: اگر کتاب را تورقی کنیم به این نکته وقوف پیدا می‌کنیم که این کتاب عقاید شیعه را خردپذیر نشان می‌دهد و از مکتب اهل بیت(ع) دفاع عقلانی می‌کند و این گوهر کمیاب امروز است. در بحبوحه تبلیغات و فشارهای رسانه‌ای و شبهاتی که به طور طبیعی و غیر طبیعی ساخته می‌شود و به وفور میان مخاطبان منتشر می‌شود و معمولا کسی وظیفه خودش نمی‌داند به آنها پاسخ دهد، این کتاب به ابعاد مختلف عقیده و عمل دینی ورود کرده و توانسته استدلال کند. واقعا وجهه همت این قرار داده شده از عقاید دینی دفاع عقلانی شود و آنها را مستدل نشان دهد و حرف بدون دلیل نزند. به نظرم این مسئله جای تقدیر دارد و این کتاب باید زودتر از این و بیشتر از این شناسانده شود.

وی افزود: من پیشنهاد می‌کنم برخی عناوین ویراش ادبی شود و عنوان برخی مطالب واگذاشته شده که قابل تدارک است. جا دارد کتاب به عربی ترجمه شود و شاید بتوان آن را به یک استاد فاضل داد تا شرحی به زبان فارسی روشن و روان و متناسب با نسل جوان برایش بنویسد.

فقهی‌زاده یادآور شد: یکی از ویژگی‌های کتاب، حسن تالیف و نثر روان آن و آمیختگی عقل و نقل است تا جایی که مؤلف به هر روایت مشهوری که دچار مشکل سندی و متنی باشد اعتنا نمی‌کند. این تقریبا شبیه کاری است که علامه طباطبایی کردند. مشهور است روش تفسیری علامه در المیزان، قرآن به قرآن است ولی در آن روایات مورد اعتماد هم وجود دارد. گرچه علامه طباطبایی در پذیرش روایات سختگیری می‌کند ولی وقتی روایتی را پذیرفت به آن اعتماد می‌کند و دل می‌دهد. من در کل تفسیر المیزان یک مورد ندیدم آیه‌ای برخلاف روایتی باشد که علامه پذیرفته است، پس معلوم است این روش روش علمای برجسته پیشین است.

وی در پایان گفت: من استناد به ادله قرآنی در کنار ادله عقلی را نشانه تسلط نویسنده بر محتوای قرآن می‌دانم. حفظ قرآن مهم است ولی آنچه مهم است تسلط به محتوای قرآن است. من یک آیه را در کتاب پیدا کردم، دیدم مؤلف چه نکته ظریفی پیرامون آن فرموده است. در آیه «أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ» ایشان تصریح دارد که فقط اهل بیت عصمت و طهارت اولوا الامر هستند. این نگاه هم با تفسیر متداول سنی و هم تفاسیر رایج شیعی زاویه دارد. دلیل این حرف چیست؟ دلیلش این است که اینجا امر به اطاعت مطلق در تمام موضوعات است. اگر اولوا الامر شامل غیر امام معصوم باشد، یک تالی فاسد به وجود می‌آید و آن تبعیت از پیشوای فاسد است. این دقت را فخر رازی نشان نمی‌دهد، آلوسی نشان نمی‌دهد ولی مرحوم سیدابراهیمی با چه دقت نظری و با چه ظرافتی این نکته را بیان کرده است. برجستگی دیگر این کتاب تنوع موضوعات آن است. مؤلف موضوعات فراوانی را در کتاب بحث کرده است و در عین حال فاقد زوائد است. مهمتر از این، معرفت و حب خالص نویسنده به مقام عصمت و طهارت است.

در ادامه نشست محمد موسی‌خانی گفت: بنده در آن دوره که مسئولیت انتشارات دانشگاه تهران را داشتم، افتخار داشتم این کتاب را منتشر کنم. موسسه انتشارات دانشگاه تهران در عمر هفتاد و پنج ساله خودش در کنار فعالیت‌های علمی، رسالت‌ها و ماموریت‌های اجتماعی فرهنگی و سیاسی بزرگی بر عهده داشته و هنوز هم دارد. در زمینه نشر آثار علمی، در ماده اول اساسنامه انتشارات آمده است که هدف اولش پاسداری از میراث مکتوب ایرانی اسلامی از طریق انتشار آثار فاخر و ماندگار است. موسسه در طول این هفتاد و پنج سال به این هدف پایبند بوده و کتاب‌های نفیسی منتشر کرده است بدون اینکه بازار نشر آنها را در نظر بگیرد، یکی از آن آثار، این کتاب ارزشمند است. حقیقتا وقتی من کتاب را دیدم یاد کلاس اصول عقاید قبل از انقلاب افتادم و یاد آن ایام در خاطر من زنده شد.

دو ویژگی «احسن العقائد»

در پایان نشست سیدعلی سیدابراهیمی فرزند آیت‌الله سیدابراهیمی، ضمن تشکر از حاضرین به مواردی درباره کتاب اشاره کرد: وقتی ابوی ما در سال 93 از دنیا رفتند، اسناد و مدارکی که از ایشان بر جای مانده بود را بررسی کردم و مطالب باارزشی در آنها پیدا کردم که از جمله آنها این کتاب بود. این کتاب را یک‌بار در زمان حیاتشان دیده بودم، خود ایشان هم خیلی اعتنایی به این اثر نداشت.

وی افزود: ایشان در این کتاب راجع به علم کلام صحبت کردند. موضوعات این کتاب را در سایر کتب کلامی هم مشاهده می‌کنیم و از نظر موضوع نوآوری جدی مشاهده نمی‌شود و مشابه کتب دیگر کلامی است ولی چند خصوصیت دارد از جمله اینکه ایشان کتاب را در سنین جوانی و اوایل طلبگی نوشتند. چگونه یک طلبه چنین همتی کرده است که این کتاب را بنویسد. قطعا از منابعی استفاده شده و همه‌اش تراوشات ذهنی خودش نبوده است ولی این ارزشمند است که شخصی در اوایل طلبگی کتابی در علم کلام بنویسد که کامل باشد.

سیدابراهیمی افزود: خصوصیات دوم کتاب این است که مؤلف کتاب را با چه ظرافت و خط خوشی به نگارش درآورده است. خود ظاهر اثر نفیس است. من کسی را ندیدم کتاب را به او نشان داده باشم و اظهار شگفتی نکرده باشد. ما قصد داریم نسخه اصلی کتاب را در خانواده نگهداری نکنیم بلکه آن را به یکی از مراکز معتبر ارائه دهیم تا از آن به نحو شایسته نگهداری کنند.