آموزش عمومی قرآن؛ نقشی که مدارس ایفا نمی‌کنند

توجه به توانمندسازی و ارتقای آموزگاران و معلمان قرآن مدارس با توجه به اهمیت آموزش عمومی قرآن به دانش‌آموزان موضوع کم‌اهمیتی نیست، چرا که قریب به اتفاق دانش‌آموزان در مدرسه فرصت شکوفایی استعداد قرآنی و یادگیری کلام وحی را دارند که این امر نیازمند تدبیر و آشنایی کامل معلمان با قرآن و انتقال دانسته‌ها به دانش‌آموزان است.

کارشناسان تعلیم و تربیت بر این باورند که رفع معضل توسعه آموزش عمومی قرآن در جامعه با آموزش به کودکان و نوجوانان آغاز می‌شود و این امر در وهله نخست در گرو تجهیز آموزش و پرورش به معلمان توانمند قرآنی است تا نسلی را تربیت کنند که در وهله نخست توانایی و مهارت تلاوت قرآن را داشته باشند و بتوانند با آن انس بگیرند و در نهایت، عامل به قرآن باشند، اما متأسفانه شاهد ضعف‌ها و کاستی‌هایی در آموزش قرآن در مدارس هستیم که خروجی آن ناتوانی شمار قابل توجهی از دانش‌آموزان در روخوانی و روانخوانی و فصیح‌خوانی قرآن است.

قاری قرآن و معلم آموزش و پرورش در شهرکرد در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه آموزش و پرورش بستر اصلی تربیت و آموزش قرآن است، اظهار کرد: این نهاد هم از حیث وسعت و جمعیت و هم امکانات بهترین بستر را برای برخورداری کودکان و نوجوانان از آموزه‌های قرآنی و روایی را داراست؛ همه ما از بستر آموزش و پرورش رشد یافتیم و پیشرفت کردیم اما باید دید چرا این نهاد در موضوع آموزش قرآن کارآمد نبوده و انتظارها را محقق نکرده است.

معلم قرآن؛ رکن اصلی توفیق در آموزش قرآن در مدارس

وی معلم قرآن را اولین و اساسی‌ترین رکن در توفیق یا عدم توفیق آموزش و پرورش در قرآنی بار آمدن دانش‌آموزان دانست و توضیح داد: با این نگاه‌، باید بتوان در جذب، آموزش و حمایت‌ها معلم قرآن را در اولویت قرار داد، در دانشگاه فرهنگیان نیز می‌طلبد که تقویت سواد قرآنی دانشجومعلمان از گام‌های نخست ورود به دانشگاه آغاز شود و ادامه یابد.

این معلم و چهره قرآنی استان با ذکر اینکه یکی از مشکلات عمده در حوزه معلمان قرآن نبود توجه لازم برای ساماندهی نیروهای قرآنی شاغل در آموزش و پرورش است، افزود: گاه مشاهده می‌شود که معلمان قرآن در حوزه‌های دیگری مانند فعالیت‌های پرورشی به کار گمارده می‌شوند و نیروهای غیرتخصصی قرآن به‌عنوان معلم قرآن در کلاس‌های این درس حاضر می‌شوند پیداست که دغدغه و هدفمندی در این موضوع وجود ندارد.

وی وظیفه و رسالت آموزش و پرورش را ناظر به آموزش عمومی قرآن دانست و ادامه داد: بااینحال این نهاد در موضوع مسابقات قرآن، نماز و عترت دانش‌آموزان دستی باز دارد و مدیران و معلمان می‌توانند با شناسایی استعدادهای درخشان قرآنی مسیر را برای رشد و بالندگی بیشتر آنان فراهم کنند و راه‌های تازه به روی دانش‌آموزان نخبه قرآنی و خانواده‌های آنان باز کنند، مثلاً اینکه آنان را به مؤسسات و مراکز قرآنی و اساتید ممتاز معرفی کنند تا تحت آموزش‌های تخصصی قرار گیرند. این نهاد همچنین می‌تواند با تقویت دارالقرآن‌ها گام‌های اساسی در جهت ارائه آموزش‌های تخصصی به دانش‌آموزان مستعد قرآنی بردارد.

این معلم قرآن گفت: امروز شاهد تقلیل سطح توجه به مسابقات قرآن دانش‌آموزان هستیم و دیگر از اردوهای قرآنی حاشیه مسابقات و فضاهای انگیزه‌بخش، تشویق کننده و رشددهنده‌ای که مسابقات قرآن برای دانش‌آموزان ایجاد می‌کردند، خبری نیست. می‌طلبد که آموزش و پرورش در مقوله برگزاری مسابقات قرآن دانش‌آموزی بیش از پیش تقویت و حمایت شود.

جذب نیروهای قرآنی رویکرد دائمی آموزش و پرورش باشد

یک معلم بازنشسته آموزش و پرورش و فعال قرآنی استان نیز در خصوص نقش آموزش و پرورش در تربیت قرآنی دانش‌آموزان گفت: مجموعه آموزش و پرورش با توجه به جمعیت عظیمی از کودکان و نوجوانان که به‌مدت ۱۲ سال در اختیار دارد، فرصتی استثنایی و بی‌بدیل را برای آموزش و ترویج قرآن و راه یافتن دستورات این کتاب جامع در متن زندگی افراد در اختیار دارد لذا باید هر چه می‌توان این دست فعالیت‌های آموزش و پرورش حمایت و تقویت شوند.

وی ادامه داد: نیروهای قرآنی آموزش و پرورش رکن رکین تربیت قرآنی دانش‌آموزان هستند که متأسفانه در اغلب موارد مشاهده می‌شود معلمان قرآن مدارس یا معلمانی که کلاس‌های قرآن را راهبری می‌کنند، توانمندی لازم را برای آموزش قرآن ندارند و چه بسا متأسفانه اهتمامی برای این مهم وجود ندارد و مشاهده می‌شود که به‌ویژه در دوره ابتدایی، ساعات درس قرآن به دروس دیگر اختصاص می‌یابد و در یک کلام، قرآن در اولویت قرار ندارد.

این فعال باسابقه قرآنی در استان بیان کرد: در کنار توانمندسازی معلمان قرآن آموزش و پرورش، جذب و به‌کارگیری مربیان توانمند و چهره‌های متخصص قرآنی اعم از حافظان و قاریان و مربیان در بدنه آموزش و پرورش راهکار ارتقای سطح قرآنی دانش‌آموزان است که باید به رویکردی دائمی برای متولیان امر تبدیل شود که در درازمدت شاهد تربیت انسان‌های قرآنی و اخلاق‌محور و دین‌ورز و جامعه‌ای سالم به‌دور از آسیب‌ها و تهدیدها خواهیم بود.

 توانمندسازی معلمان قرآن با بهره‌‍‌گیری از ظرفیت مؤسسات قرآنی

فیروز مطهرنیا، رئیس سابق اداره قرآن، عترت(ع) و نماز اداره‌کل آموزش و پرورش استان و بازنشسته فرهنگی در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه آموزش قرآن به معلمان در قالب دوره‌های ضمن خدمت از دیرباز مرسوم بوده است، اظهار کرد: در روزهای کرونایی این دوره‌ها به‌صورت غیر حضوری و در بستر فضای مجازی برگزار می‌شود اما به‌نظر می‌رسد این دوره‌ها از تنوع و کیفیت مطلوب برای ارتقای سطح توانمندی‌های قرآنی معلمان به‌ویژه مدرسان و مربیان قرآن برخوردار نبوده و پاسخگوی نیاز آنان نیست.

وی افزود: برگزاری ۲۰ یا ۳۰ ساعت یا بیشتر دوره آموزش عمومی قرآن کریم نمی‌تواند معلم را به سطح مطلوبی برساند که بتواند آموزش قرائت خوبی برای دانش‌آموزان داشته باشد، لذا می‌طلبد معلمان تحت آموزش‌های تخصصی بیشتری قرار گیرند؛ از این منظر مؤسسات قرآنی توانمندی در استان وجود دارد که می‌توانند در قالب انعقاد قرارداد و تفاهم‌نامه‌های مربوطه دوره‌های آموزشی قرآن را در قالب دوره‌های توانمندسازی ضمن خدمت و کارگاه‌های آموزشی برای معلمان برگزار کنند و در این راستا می‌طلبد ادارات قرآنی سطح استان و شهرستان‌ها نیز به این مسئله ورود داشته و تسهیل‌گر باشند؛ واقعیت این است که رایگان بودن برگزاری دوره‌های ضمن خدمت به فرهنگیان دست آموزش و پرورش را در تنوع و وسعت دادن به برگزاری دوره‌های پربارتر و بیشتر و استفاده از اساتید مجرب و هزینه‌های مربوطه بسته است.

مطهرنیا گفت: بخشی از معلمان آموزش و پرورش به‌ویژه حق‌التدریسی‌ها و معلمانی که به‌تازگی جذب شده‌اند، در دوره‌های ضمن خدمت استانداری که از سوی مرکز آموزش، پژوهش و آینده‌نگری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و با مصوبه تیرماه شورای فرهنگ عمومی استان مبنی بر برگزاری دوره‌های سبک زندگی قرآنی و اسلامی و آموزش قرآن ویژه کارکنان نظام اداری استان برگزار می‌شوند، شرکت دارند و گواهی‌نامه دوره‌های ضمن خدمت برای آنان صادر می‌شود.

رئیس سابق اداره قرآن، عترت(ع) و نماز اداره‌کل آموزش و پرورش استان با تأکید بر اینکه گذراندن دوره‌های ضمن خدمت بیشتر از سقف ساعات تعیین شده در فرم ارزشیابی کارکنان امتیازی دیگری برای رأی معلمان ندارد، تصریح کرد: پیش از این برخی امتیازات مانند اضافه‌حقوق یا تسهیل در ارتقای گروه تشویقی معلمان برای شرکت در دوره‌های ضمن خدمت بالای ۲۰۰ ساعت و بالای ۱۰۰۰ ساعت لحاظ می‌شد اما این روند متوقف شد لذا معلمان ترجیح می‌دهند فراتر از سقف ساعات تعیین شده در فرم‌های ارزشیابی، در دوره‌های ضمن خدمت شرکت نکنند و لااقل نیروهای باسابقه انگیزه‌ای برای حضور در دوره‌های ضمن خدمت ندارند.

مطهرنیا با اشاره به اینکه مرکز آموزش اداره مدیریت و برنامه‌ریزی استان ظرفیت خوبی برای تخصصی کردن آموزش‌های قرآنی دارد، بیان کرد: با توجه به تفاهم‌نامه اخیر این مرکز با اداره امور قرآنی تبلیغات اسلامی استان، این مرکز می‌تواند آموزش‌های قرآنی را با بهره‌گیری از ظرفیت اساتید مجرب استان به سمت تخصصی شدن پیش ببرد تا معلمان قرآن در قالب دوره‌های ضمن خدمت در این کلاس‌ها شرکت و توانمندی لازم را کسب کنند چرا که بر طبق قانون، این مرکز تنها مرکزی است که گواهی ضمن خدمت آن مورد تأیید آموزش و پرورش نیز هست لذا از این ظرفیت می‌توان بهره‌مند شد.

وی با ذکر اینکه آموزش و پرورش استان همکاری‌های خوبی با مراکز قرآنی مانند اداره امور قرآنی تبلیغات اسلامی استان و مکتب قرآن در راستای ارتقای فعالیت‌های قرآنی در مدارس دارد، گفت: بااین حال توانمندسازی معلمان و ارتقای سطح قرآنی مدارس برای طی یک روند منظم و دائمی و اصول‌مند نیازمند تفاهم‌نامه‌ با دیگر نهادها و در چارچوب مقررات و قوانین است تا راهکارهایی اتخاذ شود که در اجرای قوانین به اشکال برخورد نکنیم.

مطهرنیا گفت: در این راستا آموزش و پرورش برنامه‌هایی را از طریق دارالقرآن‌های خود در شهرستان‌ها و مناطق برای آموزش و توانمندسازی مربیان و دانش‌آموزان تدارک دیده است که در طول سال تحصیلی و اوقات فراغت تابستان این دوره‌ها با کیفیت خوبی برگزار می‌شود ولی پاسخگوی نیاز انبوه معلمان و دانش‌آموزان نیست لذا برای اثربخشی بیشتر نیازمند توسعه دارالقرآن‌ها و مشارکت دیگر نهادهای قرآنی نیز هستیم. امیدواریم با همت همه دلسوزان قرآنی شاهد شکوفایی فعالیت‌های قرآنی و به‌ویژه توانمندسازی مربیان و مدرسان قرآنی باشیم تا نسل قرآنی در تراز انقلاب اسلامی تربیت شود.

معلمان قرآن به‌ویژه در دوره ابتدایی بهترین نیروی انسانی برای آموزش عمومی قرآن در کشور هستند که یک جامعه قرآن‌آموز پرشمار به وسعت کل دانش‌آموزان مشغول به تحصیل در نظام آموزش و پرورش را بی‌آنکه تلاشی برای جذب و ماندگاری آنان کرده باشند، در اختیار دارند. با وجود توانایی‌های موجود ضروری است به منظور ارتقای صلاحیت‌های علمی و حرفه‌ای این نیروها با برگزاری دوره‌های آموزش ضمن خدمت کارآمد و تخصصی اقدامات لازم برای توانمندسازی معلمان قرآن آموزش و پرورش انجام شود.