ردپای آیین‌های سوگواری ایرانی در عزاداری حسینی
گروه فرهنگی ــ یک مدرس دانشگاه معتقد است با توجه به اینکه پیرامون ریشه‌های اجتماعی و تاریخی نهضت عاشورا فراوان سخن گفته‌اند و هر کسی از ظن خود یار این رویداد تأثیرگذار جهان اسلامی شده؛ اما آنچه انکار‌ناپذیر است اینکه در هر گوشه از جغرافیا و هر برهه از تاریخ، کسانی در قیام طاغوت‌ستیز خود به اباعبدالله(ع) تأسی جستند.
سیدحسین طباطبایی، پژوهشگر علوم دینی، در گفت‌وگو با ایکنا از سمنان، با بیان اینکه در برهه‌های تاریخی بیرق خون‌خواهان به یاد مظلومان و به تأسی از مکتب امام حسین(ع) برافراشته بوده، اظهار کرد: نهضت حسین(ع) در سراسر دوران تسلط دیکتاتورهای اموی و عباسی مانند آرمانی مقدس به تکاپو و جنبش ادامه داد.
وی ادامه داد: تسلط صفویان بر ایران بود که فضای سیاسی این حوزه از جهان اسلام را برای تبلیغات مذهب تشیع مهیا کرد و شاه اسماعیل صفوی مذهب شیعه را در ایران مذهب رسمی اعلام کرد زیرا مردم آن جز چند منطقه در قم و ری همگی پیرو مذهب تسنن بودند.
این مدرس دانشگاه سمنان با اشاره به اینکه سرکوب اندیشه شیعی در طول قرن‌ها موجب شد تا سوگواری بر امام حسین(ع) از متن جامعه به حاشیه رانده شود و در مقام یک گفتمان حاشیه‌ای در دین‌ورزی شیعیان رشد و بروز یابد، یادآور شد: سخت‌گیری در برگزاری مراسم عزاداری تا جایی بود که فرمان اجرای این مراسم توسط معزالدوله در سال 352 هجری به‌عنوان رویدادی بزرگ و با ذکر جزئیات در تاریخ آمده است.
طباطبایی با بیان اینکه نگاه واعظ کاشفی در کتاب روضة‌الشهدا به مقوله عاشورا غیر سیاسی و صرفاً عاطفی است، افزود: اما بهره‌برداری سیاسی از این رویداد مسلم است، اما از روزگار مغول به بعد حتی در زمانی که نگاه مذهبی حاکم به اهل تسنن مایل بود عزاداری با منع جدی روبه‌رو نبوده و به روایت قزوینی رازی در کتاب النقص، ماقب‌خوانی و مقتل‌نویسی در این روزگار رواج داشته است.
وی با تأکید بر اینکه عناصر سوگواری ایرانی در فرم و محتوای عزاداری شیعیان مشهود است، افزود: نهضت شعوبیه با تکیه بر فرهنگ و تمدن ایرانی در برابر سلطه‌جویی فرهنگ عربی از قرن دوم هجری سربراورد و کوشید تا در برابر هجمه اعراب با حفظ شریعت اسلام بر ملیت تکیه کند.
به گفته این مدرس دانشگاه، در دوران مذکور ایرانیان کوشیدند رندانه برخی از سنت‌های کهن (سوگ سیاوش) را وارد عزاداری اباعبدالله(ع) کنند و در واقع این عزاداری پوششی شد تا در پناه آن، آن سنت دیرسال را تجدید کنند و به نسل‌های آینده برسانند.
طباطبایی با اشاره به اینکه سیاوش در ایران اسطوره نجابت و مظلومیت است، اظهار کرد: داستان سیاوش الگوی ایرانی قصه یوسف و زلیخا به‌شمار می‌آید که در تورات و سپس در قرآن آمده است و فاجعه قتل سیاوش و شهادت امام حسین، بن‌مایه فکری و پشتوانه ایدئولوژیک یکسان دارند که در این راستا ساحت هر دو بر این بنیاد استوار است که انسانی بی‌گناه کشته می‌شود و باید سوگوار و نیز خون‌خواه آن مظلوم بود.
وی افزود: اگر چه کیخسرو در بینش ایرانی و مختار در تاریخ اسلام از قاتلان سیاوش و امام حسین(ع) انتقام می‌کشند اما اندوه ایرانیان بر این ماتم پایان نمی‌یابد و ایرانیان در هزاره‌های پیش از اسلام سوگوار سیاوش‌اند و مغان ارامگاه وی را در بخارا می‌دانند.
طباطبایی افزود: از جوشش خون سیاوش گل سرخ رویید و در مناقب‌نامه‌های شیعی آمده که خون امام حسین(ع) نیر در تنور خولی جوشیدن گرفت و تنهایی و بی یاوری سیاوش و ابا عبدالله‌الحسین(ع) در لحظه شهادت، پایمردی و رشادت یاران هر دو و جان‌فشانی عاشقانه، آوارگی خاندان، فرزندان و بازماندگان، هراس درونی دشمن از ریختن خون این دو شهید در شمار همانندهایی است که نمی‌توان از آن به سادگی عبور کرد.
این پژوهشگر علوم دینی متذکر شد: در جهان اسلام امام حسین(ع) مظهر رشادت و شجاعت است که بر این اساس در آیین زردشت، سیاوش، خونی مظلوم است که به ناروا بر زمین چکید و امام حسین(ع) نیز در اندیشه شیعی دقیقاً همین نقش را عهده‌دار است.
وی یادآور شد: برخی در تفسیر چیستی تعزیه آن را بازتولید الگوی شیعی از آیین‌های کهن سوگ سیاوش در ایران باستان می‌دانند که در آغاز دوره قاجاریه و اوج رواج تعزیه‌خوانی، دسته‌های تعزیه‌ای به چشم می‌خورد که بازیگران و عناصر آن همگی از زنان بوده‌اند و این امر بیشتر با سوگ سیاوش همگونی دارد که در آن، زنان سوگواری می‌کنند و ردپای محوریت زنان، هنوز در آیین‌های سوگ ایرانی مانند چمر، سرمویه، انگاره و مانند آن در جای جای اقوام ایرانی دیده می‌شود.
طباطبایی با اشاره به اینکه آیین نخل‌گردانی، آشکارا یادآور علامتی است که به یاد سیاوش، در آیین سالیانه سوگ وی حمل می‌شده، افزود: ایرانیان و حتی تورانیان از خبر مرگ سیاوش به درد نالیدند به‌گونه‌ای که مؤلف ناشناس تاریخ سیستان از شورشی مختصر در سیستان خبر داده که سبب آن رسیدن خبر واقعه کربلا به سیستان و واکنش مردم به این ظلم بوده است.
این مدرس دانشگاه سمنان با تأکید بر اینکه سوگ‌نامه رستم در رثای سیاوش نخستین واکنش ایرانیان به این رویداد بود، گفت: در این سو نیز خطبه‌های آتشین امام سجاد(ع) و زینب کبری(س) و به‌دنبال آن پشیمانی کوفیان، قیام توابین و مختار و ... عکس‌العمل‌های آغازین به شهادت امام حسین(ع) بود.
انتهای پیام
