تحمیل سلیقه بر تاریخ منشأ بسیاری از شبهات عاشورایی است

حجت‌الاسلام والمسلمین غفوری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و عضو گروه سیره اهل‌بیت(ع) این پژوهشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قران(ایکنا) با اشاره به پیشینه مقتل‌نگاری در تاریخ اسلام گفت: مقتل‌نویسی از قرن دوم به بعد آغاز شد البته در قرن اول هم «اصبغ بن نباته» مقتلی داشته است ولی امروزه اطلاعی از آن در دست نداریم.

غفوری با بیان اینکه مهم‌ترین منابع از قرن دوم است تصریح کرد: در دوره خلفا کتابت حدیث و روایات ممنوع شد و در واقع کتابت از قرن دوم شروع شد؛ این ممنوعیت مشمول مقتل‌نگاری‌ها هم بود و اثر خود را بر جا گذاشت.

این محقق و پژوهشگر تاریخ اسلام تصریح کرد: مقتل‌نگاری‌ها با یک وقفه حدودا صد ساله از زمان وقوع عاشورا انجام شده است، طبیعتا مشاهدات عینی از بین رفته بوده و هر چه نقل شده سینه به سینه است.

غفوری بیان کرد: نخستین مقتل توسط «ابی مخنف» نوشته شده است که البته اصل آن باقی نیست ولی طبری در تاریخ خود بخش عمده آن را بیان کرده است و بعد از آن نیز مقاتلی نوشته شد تا به امروز که مقتل «وقعة الطف» توسط استاد یوسفی غروی نوشته شده است.

این مدرس و محقق حوزه علمیه با بیان اینکه بعد از ابی مخنف، مقاتلی نیز در دوره شیخ صدوق و شیخ مفید توسط این بزرگواران نوشته شده است، عنوان کرد: قانون منع کتابت در قرن اول کار کتابت را به رکود برد و از آنجا که همه گزارشات در این قرن، روایت تلقی می‌شد دامنه مطالب تاریخی را هم گرفت؛ لذا در قرن نخست، واقعه عاشورا از این منظر در مظلومیت کامل قرار داشت ولی ائمه(ع) و نقل‌های شفاهی از این واقعه سبب شد تا همچنان داغ بماند و در تاریخ کم‌رنگ نشود.

غفوری با بیان اینکه در قرون اولیه محتواهای تاریخی در متون حدیثی و حتی محتواهای حدیثی در تاریخ هم نقل شده و تفکیکی میان این دو نبوده است عنوان کرد: البته شاید کسانی که بانی مسئله ممنوعیت کتابت بودند با خود حدیث مشکلی نداشتند بلکه جلوگیری از نقل مناقب و فضایل امام علی(ع) که به‌فراوانی در روایات پیامبر(ص) وجود داشته است سبب این ممنوعیت بود؛ روایاتی که رقبا و مخالفان امام آنها را برنمی‌تابیند.

این محقق اظهار کرد: البته گزارشاتی از امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) به عنوان دو امام و معصوم که در کربلا نیز حضور داشتند، نقل شده است ولی از واقعه عاشورا در مجموع مکتوبات کمی در قرون اولیه وجود داشته است که البته باید این مسئله جداگانه تحلیل شود.

وی تاکید کرد: مهم‌ترین دلیل بر اینکه شاید در دوره امامان بعدی حاضر در کربلا کمتر نقل‌ها و روایات را می‌بینیم این است که بعد از عاشورا، تقریبا جایگاه امامت ناشناخته بود و همه همت این بزرگواران صرف فرهنگ‌سازی برای تربیت شاگرد و شناساندن جایگاه خاندان اهل‌بیت(ع) به خصوص با نقل روایات پیامبر(ص) بود؛ به همین دلیل زمینه مناسبی برای بیان مسایل کربلا فراهم نبوده است.

وی با بیان اینکه با این وجود آن بزرگواران از هر فرصتی برای زنده نگه داشتن یاد کربلا استفاده می‌کردند اظهار کرد: اهل بیت(ع) به خصوص در دوره بعد از کربلا مورد توجه جامعه آن وقت نبودند و حداکثر اینکه آنان را در ردیف عالمان دیگر قلمداد می‌کردند؛ بنابراین ضرورت کار فرهنگی بیش از هر دوره دیگری حس شد تا ثمرات آن در دوره‌های بعدی نمایان شد.

غفوری ادامه داد: در دوره‌های بعد مقاتلی چون «لهوف» ابن طاووس را هم شاهد هستیم که از منابع مختلف تاریخی در نگارش آن استفاده کرده است که البته رویکرد آن با مقتل ابی‌مخنف تفاوت زیادی دارد.

این محقق و پژوهشگر بیان کرد: ابی‌مخنف تاریخ‌نویس بوده و کاملا با نگاه تاریخی واقعه کربلا را گزارش کرده است و نگاه عقیدتی و کلامی در آن دخیل نیست البته شیعه بودن وی هم قابل اثبات نیست ولی سید بن طاووس از علمای بزرگ شیعه است که با گرایشات کلامی و اعتقادی شیعه مقتل نوشته و از طرفی جایگاه این عالم جلیل‌القدر بر اعتبار این مقتل افزوده است.

وی افزود: منابعی که سید از آن بهره برده است، متنوع است و گزارشات متفاوتی نیز نسبت به مقانل دیگر دارد که نشان می‌دهد خود او به روایات اصلی دسترسی داشته اگرچه امروز برخی منابعی که وی از آن بهره برده در دسترس ما نیست.

وی تاکید کرد: یکی از ضعف‌های شیعه در طول تاریخ کم توجهی به تاریخ بوده است؛ زیرا عمدتا نگاه کلامی داشته‌اند و از آن در اثبات امامت و اعتقادات تشیع بهره می‌بردند لذا استفاده از قدرت تاریخ، در تشیع از ضعف‌هایی بوده که در برخی موارد مشکلاتی هم ایجاد کرده و این کم‌توجهی به تاریخ امروز هم در حوزه‌های علمیه وجود دارد.

غفوری بیان کرد: این ضعف سبب شده است تا گزارشات مربوط به زندگانی اهل بیت(ع) کمتر در دسترس ما باشد؛ مثلا در دوره صادقین(ع) روایات آنان به خوبی ثبت و ضبط شده است اما مطالب زیادی از نحوه زندگی فردی و شکل ظاهری آن حضرت در دسترس نیست؛ زیرا اهتمامی به نقل مباحث تاریخی از سوی راویان شیعه وجود نداشته و یا کمتر سراغ داریم.

غفوری تصریح کرد: الان هم تاریخ در حوزه جایگاه لازم را ندارد و همین مسئله سبب شده است تا گزارشات زندگی اهل بیت(ع) تمام و کمال در اختیار ما قرار نگیرد لذا شاهد هستیم که روایات ایشان ثبت و ضبط است ولی در مورد رفتارهای شخصی ائمه، رفتار با خانواده و فرزندان آنان و توصیف خود ائمه و یارانشان کمتر روایتی نقل شده است.

این محقق و استاد حوزه علمیه ورود سلیقه‌های مختلف به مباحث تاریخی را آسیب بزرگی برای روایات تاریخی برشمرد و اظهار کرد: این سلیقه‌ها سبب شده تا آسیب فراوانی را در این عرصه شاهد باشیم زیرا برخی افراد در طول تاریخ چیزی را بر آن تحمیل کرده‌اند لذا جعلیاتی نیز بروز یافته که گاهی به اصل واقعه عاشورا آسیب می‌زند.