ایجاد مشارکت در جامعه نیازمند وحدت و عقلانیت ملی است
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه برای ایجاد مشارکت در جامعه باید انسجام اجتماعی، وحدت و عقلانیت ملی شکل بگیرد، گفت: برای مشارکت جامعه اولین وظیفه بعد از تشکیل دولت و حکومت اسلامی وظیفه دولت اسلامی است که با کمک نخبگان و فعالان جامعه، بستر مشارکت را فراهم کند.
به گزارش ایکنا از قم، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، استاد حوزه و دانشگاه، امروز، 9 اردیبهشت‌ماه در دومین نشست از دوازدهمین دوره کرسی‌های آزاداندیشی با عنوان «نظریه مشارکت در نظام مردم‌سالاری دینی» که به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر به‌صورت حضوری و مجازی در دانشگاه طلوع مهر قم برگزار شد، با طرح این سؤال که ماهیت، چیستی، جوهره و جنس اولیه مشارکت چیست؟ گفت: مشارکت، فرایندی است که نشان‌دهنده حضور مردم در صحنه تعیین سرنوشت عمومی و یکی از ضروری‌ترین و اساسی‌ترین بنیان‌های اجتماع و جامعه است. با مشارکت می‌شود جامعه را سر و سامان داد، چراکه بدون مشارکت جامعه بر اساس و قوام خودش قرار نمی‌گیرد.
وی افزود: ماده مشارکت ناشی از «احساس نیاز» است. انسان‌های اولیه که جامعه را تشکیل دادند، احساس نیاز کردند. نیاز‌های آنها در زندگی انفرادی تأمین نمی‌شد و مجبور شدند تن به جامعه دهند؛ برای اینکه لذت‌ها، سودها، منافع، تکامل و سعادت آنها در جامعه تأمین می‌شد و با تعاون، همیاری و همکاری دیگران می‌توانستند نیاز‌ها و ضرورت‌های خود را تأمین کنند.
استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه گفت: بنابراین اگر بخواهیم بحث مشارکت را به‌صورت یک فرایند ترسیم کنیم؛ مرحله اول آن احساس نیاز اولیه بود که انسان‌ها به سمت جامعه بیایند. مرحله بعدی انسان‌ها نیاز به «آگاهی» دارند که چطور در جامعه نیاز آنها رفع می‌شود. چطور در جامعه با دیگران تعامل کنند تا به کمال برسند و امنیت برای آنها ایجاد و مشکلات آنها رفع شود.
مهاجرنیا بیان کرد: وقتی انسان‌ها احساس نیاز کردند، آگاهی هم پیدا کردند و با جامعه هم وارد مشاوره و تعامل شدند، این فرایند انسان را تبدیل به شهروند می‌کند. در علوم اجتماعی می‌گویند شهروند کسی است که منزلت اجتماعی، جایگاه و حق و حقوقی دارد. سرویس به جامعه می‌دهد و سرویس از جامعه می‌گیرد. شهروندی درواقع مقدمه اساسی ورود به مشارکت است.
وی اظهار کرد: بنابراین مجموعه‌ای از احساس نیاز، اراده به تأمین نیاز، حضور در جامعه، مشاوره و درواقع تأمین منافع، لذات و... اینها همه مواد مشارکت هستند. اینها همه امور عقلی هستند. یعنی اصلاً دین هم به ما نگوید، همه انسان‌ها این را حس می‌کنند حتی اینها قبل از انبیا هم در جامعه وجود داشته است.
مهاجرنیا افزود: خداوند طبق آیه ۲۱۳ سوره بقره می‌فرماید: «کانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً» مردم، امت واحد بودند و اختلافی نداشتند. بعد آخر‌های آیه می‌گوید: «فَاخْتَلَفُوا». علامه طباطبایی(ره) «فاختلفوا» را به اول آیه می‌چسباند، می‌گوید: «کانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَاخْتَلَفُوا» یعنی بعد اختلاف کردند. عمده دلیل اختلاف انسان‌ها این سه چیز است؛ ثروت، قومیت، سیاست یا قدرت.
تأکید بر اصلاح اجتماعی به‌صورت جمعی در قرآن
وی اظهار کرد: قرآن می‌فرماید وقتی اختلاف شد ما انبیا را مأمور کردیم که رفع اختلاف کنند. به انسان‌ها یاد بدهند که چگونه از مواهب طبیعی، از لذت‌ها و منافع و سودمندی‌ها استفاده کنند تا به کمال برسند. «فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرین» بهشت و جهنم و خوبی و بدی و ارزش‌ها را به آنها یاد بدهند و اینکه سر ثروت با هم مشکل پیدا نکنند؛ بنابراین مشارکت به لحاظ دینی هم یک امر ضروری است، همان‌طوری که به لحاظ عقلی ضروری است. درواقع عقل و دین مبنای فکری ما هستند تا به مقوله مشارکت توجه کنیم.
مؤلف کتاب آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی بیان کرد: من برای اینکه مبنای دینی بحث تقویت شود، به چند آیه معروف از قرآن اشاره می‌کنم: «قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَة أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى وَ فُرادى» مردم برای خدا قیام کنید به صورت جمعی یا اگر نشد فردی. اما اول جمعی را می‌گوید؛ جمعی یعنی مشارکت.
وی ادامه داد: آیه دیگری که به مشارکت تأکید می‌کند می‌فرماید: «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ» امت در اینجا یعنی اجتماع هماهنگ، همسو، همفکر و یک جمع. به صورت جمع وارد مشارکت و اصلاح اجتماعی شوید. دعوت به خیر کنید، امر به معروف و نهی از منکر کنید.
مهاجرنیا بیان کرد: خداوند در آیه دیگر می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُما بِقَوْمٍ»، هیچ قومی و جمعیتی جامعه‌ای را تغییر نمی‌دهد مگر این که خواست و اراده آنها باشد. نمی‌گوید بعضی از افراد بخواهند یا حکومت یا رهبران آنها بخواهند. «حَتَّى یُغَیِّرُواما بِأَنْفُسِهِم» یعنی همه آنها اراده تغییر داشته باشند، همه آنها در تغییر مشارکت کنند.
وی با اشاره به اینکه چه کسی باید مواد و خوراک اولیه و جنس اولیه مشارکت را فراهم کند؟ گفت: اینکه رهبری می‌فرماید که امسال سال تولید ملی و مشارکت مردم است، چه کسی باید این مشارکت را در مردم ایجاد کند؟ اگر مردم در صحنه نیایند یا منفعل و بی‌تفاوت شوند آیا دولت باید زمینه را فراهم کند یا رهبران و نخبگان جامعه باید این کار را بکنند؟
استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به داستان حضرت موسی(ع) در قرآن گفت: در میان بنی‌اسرائیل، وقتی حضرت موسی(ع) مبعوث شد که ۷۰ سال از چالش آنها با فرعون گذشته بود، حضرت مبارزه می‌کند و می‌جنگد و برای قوم خود تبلیغ می‌کند؛ تبلیغ حضرت موسی(ع) برای چیست؟ برای اینکه زمینه مشارکت فراهم شود.
وی افزود: خداوند یکی از بهترین بندگان خود یعنی حضرت موسی(ع) را فرستاده تا کمک‌شان کند. به‌وسیله حضرت موسی(ع) رود نیل شکافته شد و آنها عبور کردند و حکومت تشکیل دادند؛ یعنی مردم در کار مشارکت کردند. در این داستان یک جا‌هایی از مردم تعریف و جا‌هایی انتقاد می‌کند. انتقاد می‌کند که چرا در تعیین سرنوشت مشارکت نمی‌کنید؟ چرا موسی را تنها گذاشتید؟
استاد حوزه و دانشگاه گفت: یک وقتی هست ما قبل از دولت هستیم، یعنی اجتماع تشکیل شده است و جامعه وجود دارد، اما دولت نداریم یا دولت مطلوب و دولت اسلامی نداریم؛ مثل زمان شاه. اینجا چه کسی باید مردم را مشارکت بدهد؟ چه کسی باید آن جنس اولیه مشارکت را فراهم کند؟ اینجاست که نقش رهبران، نقش بزرگان و عالمان برجسته می‌شود.
رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر افزود: بنابراین در شرایطی که جامعه اهل مشارکت نیست خداوند می‌فرماید که یکی از راه‌های اصلی آن این است که ما نخبگان، بزرگان، انبیا و اولیای خود را فرستادیم تا زمینه مشارکت را ایجاد کنند و انبیا هم همین کار را کردند. در دوره عصر غیبت هم به‌ویژه در زمان شاه چه کسی باید این کار را می‌کرد؟ در این دوره هم امام راحل در ادامه انبیا و اولیا وارد آگاهی‌بخشی و زمینه‌سازی برای حضور مردم شد. امام راحل نظرش بود که مردم باید پای کار بیایند و مشارکت کنند. مردم باید بیایند حکومت را تغییر بدهند، مردم باید سرنوشت خود را تعیین کنند.
وی بیان کرد: زمینه‌سازی برای مشارکت یک وقت قبل از تشکیل دولت است، مثل قبل از انقلاب و یک وقت برای بعد از تشکیل دولت است مثل الان. وقتی دولت اسلامی داریم چه کسی باید زمینه مشارکت را فراهم کند؟ آیا منظور رهبری این بود که دولت این کار را بکند؟ رهبران جامعه بیایند این کار را بکنند؟ مثل ما قبل اجتماع و ما قبل دولت، یا اینکه خود مردم قیام به این کار کنند؟
دولت اسلامی زمینه مشارکت مردم را فراهم کند
مهاجرنیا در ادامه گفت: برای مشارکت جامعه اولین وظیفه بعد از تشکیل دولت و حکومت اسلامی وظیفه دولت اسلامی است که با کمک نخبگان و فعالان جامعه، بستر مشارکت را فراهم کند. یعنی اولین کاری که الان می‌شود برای فعال‌سازی جامعه انجام داد، دولت شروع کند شرایط را فراهم کند. یعنی موفقیت و کارآمدی خود را بالا ببرد، اقتصاد، سیاست، فرهنگ و... را درست کند.
وی افزود: الان موشک‌های ایران اسلامی در گوشه و کنار به سمت نقطه اسرائیل در حرکت هستند. این روز‌ها خبری را دیدم که چینی‌ها سفارش پهپاد و روس‌ها سفارش موشک بالستیک از ایران داشته‌اند؛ این یعنی مشارکت فعال. ما جزء فروشندگان تسلیحات در دنیا مطرح هستیم و اینها نشان می‌دهد که اگر ما زمینه‌های مشارکت، حضور و فعالیت را آماده کنیم، می‌توانیم نقش‌آفرین و تأثیرگذار باشیم. در اقتصاد، در اخلاق و حوزه‌های دیگر هم باید به همین شکل باشیم.
استاد حوزه و دانشگاه گفت: خداوند می‌فرماید: «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ» آن امت، نخبگان جامعه هستند. دولت این نخبگان را به میدان بیاورد و با کمک آنها آگاهی‌بخشی و آماده‌سازی کند و جامعه را به سمتی ببرد که «تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى» مسئولیت اجتماعی برای جامعه ایجاد کند. اینها به شرایط و زمینه‌سازی نیاز دارد که همه عواملی که تأثیرگذار هستند باید این کار را بکنند.
رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در پایان بیان کرد: برای ایجاد مشارکت در جامعه باید انسجام اجتماعی، وحدت و عقلانیت ملی شکل بگیرد. استدلال‌ها برای جامعه و مردم معقول و منطقی باشد و رفتارها، کردار‌ها و گفتار‌ها باید توجیه شوند. جامعه باید به لحاظ سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اخلاقی، معنوی واخلاقی احساس آرامش کند. اگر احساس آرامش به‌وجود آمد؛ جوهره و جنس اولیه مشارکت در نظام مردم‌سالاری دینی فراهم می‌شود.
انتهای پیام
