پاسخ مهمترین شبهات پیرامون انتساب نهج‌البلاغه به امام علی(ع)

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «اسناد و مدارک نهج‌البلاغه» در ادامه سلسله نشست‌های تخصصی نهج‌البلاغه، 8 فروردین با سخنرانی سیدمحمدمهدی جعفری؛ پژوهشگر نهج البلاغه در سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد.

جعفری در این نشست اظهار کرد: نهج‌البلاغه برگزیده سخنان فصیح و بلیغ امام علی(ع) است که سیدرضی در اواخر قرن چهار تالیف کرده و هدف او از این کار، چنان که خود می‌گوید این است فصیح‌ترین و بلیغ‌ترین سخنان امام علی(ع) را گزینش کند. نهج البلاغه شامل سه بخش است؛ بخش خطبه‌ها که شامل ۲۴۰ گزیده از سخنان ایشان است، بخش دوم نامه‌ها است که مشتمل بر ۷۹ گزیده است از جمله عهدنامه ایشان برای مالک اشتر وقتی او را فرماندار مصر می‌کند. بخش سوم کلمات قصار حکمت‌آمیز ایشان است که حدود ۴۵۰ کلمه قصار در آنجا آورده شده است.

بعد از قرآن، سخنی زیباتر از سخنان علی(ع) نداریم

وی ادامه داد: سیدرضی قصد تالیف کتاب حدیثی یا اعتقادی نداشته که بخواهد برایش سند بیاورد بلکه خودش می‌گوید زیباترین سخنان را گزینش کردم. ابن ابی الحدید شارح نهج‌البلاغه در همین رابطه می‌گوید که سخنان آن حضرت از سخن آفریدگار فروتر و از سخن آفریدگان برتر است، یعنی بعد از قرآن سخنی زیباتر از سخنان علی(ع) نداریم. از آن روز همه کسانی که شیفته سخنان علی(ع) بودند از این کتاب کمال استفاده را کردند و برای آن شرح‌ها نوشته شد تا اینکه ۲۷۰ سال بعد ابن‌خلکان این ادعا را مطرح کرد که برخی می‌گویند این کتاب را سیدرضی یا برادرش سیدمرتضی تالیف کرده و این سخنان از خود آنها است.

جعفری تصریح کرد: اولا این شخص که تاریخ بزرگان را نوشته باید توجه می‌کرد دلیل این ادعا چیست ولی دلیلی در این زمینه ارائه نکرده است. ثانیا سیدرضی آثار متعدد داشته که بیشتر آنها از بین رفته است ولی چند مورد باقی مانده است. در اینکه نهج‌البلاغه تالیف سیدرضی است، هیچ شکی نیست ولی سبک بیان هر کسی کاملا پیدا است. اگر ما آثار سیدرضی را در کنار نهج البلاغه بگذاریم واقعا قابل مقایسه نیست و تفاوت آن از زمین تا آسمان است. بعد از ابن خلکان، افرادی در 10 مورد نسبت به نهج‌البلاغه شبهه وارد کردند که به برخی از آنها اشاره می‌کنم.

آیا خطبه شقشقیه مجعول است؟

وی افزود: کتاب‌هایی که سیدرضی به عنوان منبع از آنها استفاده کرده از بین رفته ولی ۳۰۰ کتاب موجود است که سخنان آن حضرت را در بر دارند. من مستندات و منابع سیدرضی را در کتابم به نام پرتوی از نهج‌البلاغه آورده‌ام و آنجا نشان دادم که ۸۵ درصد مطالب نهج البلاغه در این آثار موجود است. یکی از شبهات این است که می‌گویند در نهج البلاغه به اصحاب رسول خدا اهانت شده ولی علی(ع) این کار را نمی‌کرده. روی سخن این افراد به خطبه شقشقیه است. حضرت این خطبه را در جلسه خصوصی بیان کردند که گله از گذشته‌ها است. بارها از آن حضرت می‌پرسیدند چه شد حق شما ضایع شد، ولی ایشان پاسخ نمی‌دادند ولی در یک جلسه خصوصی این سخنان را بیان کردند و ابن عباس آن را نقل کرده است.

بنده در کتاب پرتوی از نهج ۲۳ منبع برای این خطبه نقل کردم که ۹ مورد آن برای قبل از تالیف نهج البلاغه است. بنابراین شکی نیست این سخنان از امیرالمؤمنین است.

وی در ادامه گفت: ایراد دیگر این است که می‌گویند برخی از این خطبه‌ها خیلی طولانی است و آن زمان معمول نبوده کسی خطبه مفصل بخواند. پاسخ این است در یک نمونه در زمان معاویه هیئتی از خراسان به شام رفتند و معاویه از خطیبی دعوت کرد برایشان سخنرانی کند و او هم زمانی طولانی برایشان سخنرانی کرد و این مطلب در تاریخ ذکر شده است. بنابراین خطبه مفصل فراوان بوده. برخی از افراد می‌گویند در کلمات علی آرایه‌های ادبی است و آن زمان استفاده از این آرایه‌ها معمول نبوده است. پاسخ این است اتفاقا سجع ایشان بسیار طبیعی است و با تکلف نیست.

جعفری افزود: برخی می‌گویند وصف برخی امور در خطبه‌ها است، مثل طاووس و ملخ که این کار در آن زمان معمول نبوده است. اتفاقا این توصیفات در اشعار جاهلی هم آمده است. ضمن اینکه حضرت علی(ع) در کوفه که مرکز حکومت بود حضور داشتند و چون آنجا محل رفت و آمد بود، حضرت طاووس را که از هندوستان آورده بودند از نزدیک دیده بود. شبهه دیگر این است که می‌گویند علی(ع) غیب‌گویی کرده در حالی که فقط خدا غیب می‌داند. پاسخش این است که علی(ع) غیب نگفته بلکه برخی حوادث آینده را بیان کرده است. مثلا یک زمانی وقتی اموری از آینده را که بیان می‌کند شخصی می‌گوید این مطالب از غیب است حضرت لبخند زد و‌ گفت از غیب نیست، بلکه دانشی است از دانشمندی که به من آموخته اشاره به آن است این مطلب را پیامبر(ص) به من آموخته است.