مروری بر تاریخ ترجمه قرآن به زبان لهستانی

به گزارش ایکنا به نقل از المسلمون حول العالم، ترجمه قرآن کریم به زبان لهستانی قدمتی به طول بیش از سه قرن دارد، یکی از قدیمی‌ترین ترجمه‌های موجود به زبان لهستانی از قرآن کریم دو صفحه باقی‌مانده از نسخه خطی به زبان لهستانی متعلق به سال 1723 میلادی است که به خط یکی از پیشوایان مذهبی تاتارهای لهستانی است. این ترجمه از قرآن کریم اگرچه به زبان لهستانی است، اما به الفبای عربی نوشته شده است.

 امین القاسم، پژوهشگر تاریخ لهستان در مقاله‌ای به تاریخ ترجمه قرآن کریم به زبان لهستانی پرداخته است.

اهمیت تاریخی و لزوم ترجمه قرآن کریم به زبان لهستانی

اهمیت ترجمه قرآن کریم به زبان لهستانی از آنجا نشئت می‌گیرد که لهستان میزبان جمعیتی از مسلمانان تاتار بوده است. با این حال این جمعیت، زبان اولیه خود یعنی ترکی تاتاری را رفته‌رفته از یاد برده و به زبان لهستانی سخن گفتند و ازاین‌رو برای درک کتاب خداوند و درک تصویر صحیح از آن می‌بایست ترجمه‌های لهستانی قرآن را مطالعه کنند.

همچنین، ترجمه قرآن کریم برای آشنایی مسلمانان لهستان با خاستگاه و احکام اسلام نیز مهم بوده است. لذا این ترجمه‌ها تاکنون تداوم یافته است. با این حال مجمع ملک فهد که ترجمه قرآن به زبان‌های بسیاری را منتشر ساخته، ترجمه‌ای از قرآن کریم به زبان لهستانی نیز منتشر کرده است.

ترجمه قرآن به زبان لهستانی اما به الفبای عربی

آغاز ترجمه قرآن کریم به زبان لهستانی به قرن شانزدهم میلادی بازمی‌گردد. تاتارهای لهستانی یا تاتارهای لیپکا که تاتارهای دوک‌نشین بزرگ لیتوانی نیز نامیده می‌شدند؛ از اواسط قرن سیزدهم میلادی بخشی از جمعیت سرزمین‌هایی را تشکیل می‌دادند که امروزه لهستان نامیده می‌شود. پیشوایان مذهبی این قوم تا سال 1795 قرآن را به زبان عربی کتابت می‌کردند و ترجمه و تفسیر خود به زبان لهستانی در بین سطور می‌نوشتند. این ترجمه و تفسیرها اگرچه به زبان لهستانی بود اما به الفبای عربی نوشته شده است.

به گفته مرکز تحقیقات متون و نسخ خطی در دانشکده علوم انسانی دانشگاه کوپرنیک در تورون، لهستان، ثابت، نسخه تاتاری ترجمه قرآن کریم به زبان لهستانی که در سال 1686 میلادی نوشته شده و در شهر مینسک در جمهوری بلاروس، نگهداری می‌شود. این ترجمه اولین ترجمه قرآن کریم به زبان لهستانی و سومین ترجمه قرآن به زبان‌های اروپایی محسوب می‌شود. این ترجمه پس از ترجمه لاتینی قرآن در سال 1543 میلادی و ترجمه ایتالیایی در سال 1547 میلادی، سومین ترجمه از قرآن به زبان‌های اروپایی است. در ترجمه مذکور 18 سوره اول به زبان ترکی عثمانی صورت گرفته و بقیه به زبان لهستانی است.

به گفته برخی از مورخان لهستانی، در نیمه اول قرن هفدهم، پیوتر استارکوفسکی لهستانی (متوفی در سال 1644 میلادی) که در استانبول تحصیل کرده بود و به عنوان مترجم در دربار ولادیسلاو چهارم (1595-1648 میلادی) پادشاه وقت لهستان کار می‌کرد، نخستین ترجمه قرآن را از زبان ترکی عثمانی به لهستانی آماده ساخت، اما نسخه دست‌نویس این ترجمه مفقود شده و انتشار نیافته است.

ترجمه بوکزاکسی

اولین متن کامل ترجمه قرآن کریم به زبان لهستانی در سال 1858 میلادی در شهر پوزنان منتشر شد. این ترجمه توسط تاتار لهستانی، جان میرزا تاراک (یا طارق) بوکزاکسی انجام شد و تاکنون نیز از سوی لهستانی‌ها تحت عنوان ترجمه بوکزاکسکی به آن اشاره می‌شود. مترجم در مقدمه ترجمه خود اشاره کرد که پدرش سلیم بوکزاکسکی در واقع مترجم حقیقی است و او فقط در آماده‌سازی این ترجمه برای انتشار مشارکت داشته است. این ترجمه بدون متن اصلی قرآن کریم به زبان عربی انتشار یافته و در جلد اول آن به زندگی پیامبر(ص) پرداخته شده و سپس اعتقادات اسلامی و روابط میان عثمانی و لهستان بیان شده است و ترجمه در جلد دوم ترجمه قرآن آمده است. این ترجمه در سال 1988 در ورشو تجدید چاپ شد، سپس در سال 2014 نیز در آمریکا به چاپ رسیده است. در سال 2015 و در سال 2017 در انگلیس این کتاب بار دیگر منتشر شد اما در چاپ انگلیس، جلد اول این ترجمه حذف شده است.

با این حال، در سال 1995 پس از میلاد، پروفسور زبیگنیو وویجیک (1922-2014 پس از میلاد) با انتشار مقاله نشان داد که این ترجمه در واقع از سوی یک کشیش کاتولیک به نام دیونیسیوس شلوسکی (1793-1870 میلدی) اهل ویلنیوس لیتوانی و ایگناسی دومیکو (1802-1889 میلادی)، دانشمند زبان‌شناس انجام شده است.

این دو در اواخر دهه بیست از قرن نوزدهم میلادی این ترجمه را آغاز کردند؛ اما پرسش‌هایی در این زمینه وجود دارد: آیا این ترجمه سی سال قبل از انتشار به سفارش تاتارهای لهستانی صورت گرفته است؟ آیا استفاده از نام جان بوکزاکسی به عنوان مترجم برای دور زدن سانسور دولتی بود یا پذیرش این امر برای کشیشان کاتولیک و لهستان آسان‌تر بوده است؟ تا کنون پاسخ روشنی به این پرسش‌ها داده نشده است.

در سال 1935، دکتر یاکوب سینکیویچ, مفتی وقت مسلمانان لهستان (۱۸۸۴-۱۹۶۶ م) کتاب «آیاتی از قرآن» را منتشر کرد که در آن بخش‌هایی از قرآن کریم را ترجمه کرده بود. این اثر در سال ۱۹۹۵ میلادی تجدید چاپ شد.

ترجمه کامل بعدی قرآن کریم در سال 1986 میلادی توسط پروفسور یوزف بلاتسکی (1910-1997 م) متخصص زبان عربی انتشار یافت. این ترجمه مستقیماً از زبان عربی انجام شده بود و در یک مجلد به چاپ رسید. ترجمه مذکور برای اولین بار در سال 1997 میلادی در یوگسلاوی به چاپ رسید و حاوی متن عربی قرآن کریم نیست. این ترجمه در سال‌های 2002، 2007 و 2015 در آلمان و سپس انگلستان تجدید چاپ شد و در سال 2017 در ترکیه نیز به چاپ رسید.

ترجمه دیگری نیز از قرآن کریم به زبان لهستانی در سال 1986 انتشار یافته است. این ترجمه از سوی میخائیل روزانسکی انجام شده و مترجم در این ترجمه خود بر ترجمه معروف آلمانی از قرآن کریم تکیه داشته که ماکس هنینگ, شرق‌شناس آلمانی (1927-1861) در سال 1901 در لایپیزیک منتشر ساخت. این ترجمه مستقیماً از زبان عربی به آلمانی صورت گرفته است.

ترجمه‌های جدید قرآن به زبان لهستانی

ترجمه‌ای دیگر از قرآن کریم به زبان لهستان در سال 1990 میلادی در لندن انتشار یافت. این ترجمه به همراه متن عربی و از سوی مؤسسه‌ای در پاکستان وابسته به فرقه قادیانی منتشر شده است. با این حال اطلاعات کافی از مترجم در دست نیست و به‌احتمال‌زیاد از روی ترجمه انگلیسی ترجمه شده است. این ترجمه در سال 1996 میلادی به چاپ دوم رسید.

در سال 2011 پس از میلاد ترجمه‌ای از قرآن کریم به زبان لهستانی شامل متن عربی در نیوجرسی ایالات‌متحده آمریکا منتشر شد. ناشر این ترجمه یک مؤسسه ترکی مرتبط با جنبش فتح‌الله گولن است؛ و ترجمه از زبان انگلیسی و توسط دکتر. یاروسلاو سوردل از روی ترجمه علی اونال از عربی به انگلیسی صورت گرفته است. این ترجمه در سال‌های 2011 و 2013 میلادی از ورشو تجدید چاپ شد.

در نوامبر 2018 ترجمه‌ای از موسی چاکوروفسکی منتشر شد که از ترجمه‌های روسی و انگلیسی بهره برده بود. این اثر در سال‌های 2020 و سپس در سال 2021 به همراه متن عربی تجدید چاپ شده است.

در ماه مه 2021 میلادی ترجمه‌ای از قرآن کریم به زبان لهستانی از سوی رافائل برگر، از شیعیان این کشور انتشار یافت. این ترجمه به طور مستقیم از زبان عربی انجام نشده و از ترجمه‌های روسی و آلمانی بهره گرفته است.

ترجمه گزارش‌: سعید عدالت‌جو