6 دستور اسلام در زمینه آداب معاشرت و روابط اجتماعی مسلمانان با یکدیگر

به گزارش ایکنا، رهبر انقلاب در دیدار اخیر بانوان سراسر کشور تعدادی از آیات قرآن کریم را برای تبیین بیانات خود مستند قرار دادند؛ آیات ۷۰ سوره «اسرا»، ۷۱ سوره «توبه»، ۳۵ و ۵۳ سوره «احزاب»، ۱۱ و ۱۲ سوره «تحریم» و ۲۲۸ سوره «بقره». 

 

ایشان در بخشی از بیانات با استناد به آیه 53 سوره «احزاب» فرمودند: «مسئله‌ حجاب یکی از چیزهایی است که می‌تواند در خطر جاذبه‌ جنسی محدودیّت ایجاد کند؛ از این جهت در اسلام روی مسئله‌ حجاب تأکید شده. در سوره‌ احزاب، در دو جا، مسئله‌ حجاب [بیان می‌شود]: وَ اِذا سَأَلتُموهُنَّ مَتاعًا فَسئَلوهُنَّ مِن وَراءِ حِجاب؛ کسانی که می‌روند خانه پیغمبر، مثلاً فرض کنید مهمانند و یک غذایی می‌خواهند بگیرند، با زن پیغمبر مواجه نشوند، از پشت پرده [بگیرند]؛ یعنی این دقّت شده. همچنین در آیه‌ دیگری از سوره‌ احزاب هم همین معنا وجود دارد. بنابراین، این دو حسّاسیّت باید رعایت بشود: هم مسئله‌ حجاب بایستی به معنای واقعی کلمه رعایت بشود، هم مسئله‌ خانواده و حضور در خانه و نقش «مادری» که مهم‌ترین نقش است.»

 

متن آیه: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَىٰ طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَٰكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ ۚ إِنَّ ذَٰلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنْكُمْ ۖ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ ۚ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ۚ ذَٰلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ ۚ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا ۚ إِنَّ ذَٰلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا»

 

ترجمه آیه:‌ «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، داخل اتاق‌هاى پيامبر مشويد، مگر آنكه براى [خوردن‌] طعامى به شما اجازه داده شود، [آن هم‌] بى‌آنكه در انتظار پخته‌شدن آن باشيد؛ ولى هنگامى كه دعوت شديد داخل گرديد، و وقتى غذا خورديد پراكنده شويد بى‌آنكه سرگرم سخنى گرديد. اين [رفتار] شما پيامبر را مى‌رنجاند و[لى‌] از شما شرم مى‌دارد، و حال آنكه خدا از حق‌[گويى‌] شرم نمى‌كند، و چون از زنان [پيامبر] چيزى خواستيد از پشت پرده از آنان بخواهيد؛ اين براى دلهاى شما و دلهاى آنان پاكيزه‌تر است، و شما حق نداريد رسول خدا را برنجانيد، و مطلقاً [نبايد] زنانش را پس از [مرگ‌] او به نكاح خود درآوريد، چرا كه اين [كار] نزد خدا همواره [گناهى‌] بزرگ است.» 

 

این آیه خطاب به مؤمنان است و در آن مسئله آداب معاشرت با پیامبر اسلام(ص) و خانواده آن‌ حضرت بیان شده است. این آیه شریفه دربردارنده شش دستور براى مؤمنان در باره ورود و خروج به منزل رسول خدا(ص) است.

 

1ـ آیه شریفه می‌فرماید: اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید، هرگز در اطاق‌هاى پیامبر سر زده داخل نشوید، مگر این‌که براى صرف غذا به شما اجازه داده شود، آن هم مشروط بر این‌که به موقع وارد شوید، نه این‌که مدتى جلوتر بروید و در انتظار وقت غذا بنشینید.

 

2ـ هنگامى که غذا خوردید فوراً پراکنده شوید، و هر کدام به سراغ کار خویش روید: «فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا»؛ چرا که توقف بی‌جا و بى‌موقع شما، موجب تضییع وقت گرانبهاى رسول خدا مى‏‌گردد. این حکم در حقیقت تأکید و تکمیلى بر حکم گذشته است، نه بى‌موقع به خانه‌‏اى که دعوت شده‏اید وارد شوید، و نه اجابت دعوت را نادیده بگیرید، و نه پس از صرف غذا براى مدتى طولانى درنگ کنید.

 

3ـ در سومین حکم مى‌‌فرماید: پس از صرف غذا مجلس انس و گفت‌وگو در خانه پیامبر (و هیچ میزبان دیگرى) تشکیل ندهید: «وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ». البته ممکن است میزبان خواهان چنین مجلس انسى باشد، در این صورت مستثنا است، سخن از جایى است که تنها دعوت به صرف غذا شده، نه تشکیل مجلس انس، در چنین جایى باید پس از صرف غذا مجلس را ترک کرد، به ویژه این‌که محل دعوت جایی چون بیت پیامبر(ص) باشد که کانون انجام بزرگ‌ترین رسالت‌هاى الهى است؛ لذا نباید وقت رسول خدا را گرفت.

 

در همین جا قرآن علت این حکم را بیان مى‌‏کند: این کار پیامبر را آزار مى‌‏داد، اما او از شما شرم مى‌‏کرد، ولى خداوند از بیان حق شرم نمى‌‏کند و ابا ندارد: «إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ».

 

4ـ چهارمین حکم در زمینه «حجاب» است. می‌فرماید: هنگامى که چیزى از متاع و وسائل زندگى از همسران پیامبر(ص) بخواهید از پشت حجاب(پرده) بخواهید: «وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ».

 

در میان اعراب و بسیارى از مردم دیگر رسم بوده و هست که به هنگام نیاز به بعضى از وسائل زندگى موقتاً از همسایه به عاریت مى‌‏گیرند، خانه پیامبر نیز از این قانون مستثنا نبوده، و گاه و بی‌گاه مى‌‏آمدند و چیزى از همسران پیامبر قرض می‌گرفتند، روشن است قرار گرفتن همسران پیامبر در معرض دید مردم (هر چند با حجاب اسلامى باشد) کار خوبى نبوده؛ لذا دستور داده شد که از پشت پرده، یا پشت در، وسایل مورد نیاز خود را بگیرند.

 

5ـ شما مؤمنان و هر فرد دیگرى این حق را ندارید که رسول و فرستاده خدا را به هیچ وجهى از وجوه اذیت و آزار نمایید: «وَ ما کانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّه».

 

6ـ سرانجام، آخرین حکم را در زمینه حرمت ازدواج با همسران پیامبر بعد از او چنین بیان مى‌‏کند: شما هرگز حق ندارید که همسران او را بعد از او به همسرى خویش در آورید که این کار در نزد خدا عظیم است: «وَ لا أَنْ تَنْکِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِکُمْ کانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیماً».

 

این آیات در حقیقت در زمینه تعلیم و تربیت مسلمانان در باره ورود به منزل رسول خدا(ص) است، چرا که رعایت ادب و آسایش پیامبر اسلام(ص) بر مسلمانان واجب و ضروری است. از این آیات معلوم می‌شود هنوز عادات زمان جاهلیت و بادیه نشینی در مسلمانان باقى بوده که مراعات ادب نمی‌نمودند و بدون اجازه داخل خانه پیامبر اکرم(ص) می‌شدند، این بود که آیه نازل شد و آنان را از این کار نهى فرمود و احکامی را در این ارتباط صادر نمود. البته می‌توان این موارد را اصول عمومی و فراگیر در روابط اجتماعی دانست که مسلمانان باید نسبت به همدیگر رعایت کنند و تنها به پیامبر (ص) و خانواده ایشان اختصاص ندارد و نوع نگاه اسلام را به مسئله معاشرت و روابط اجتماعی نشان می‌دهد.  

 

لذا از این آیه می‌توان چنین نتیجه گرفت که:

 

ـ ايمان، مستلزم رعايت ادب و آداب اجتماعى است.

 

ـ حق آرامش در مسكن براى همگان محترم است، خصوصاً براى رسول‌ خدا (ص).

 

ـ  بهتر آن است كه مهمانى در منزل باشد.

 

ـ صاحب خانه حق دارد به كسى اذن ورود ندهد.

 

ـ اجازه براى ورود به خانه ديگران، به هر صورت كافى است و لازم نيست خود او شخصاً اجازه بدهد.

 

ـ پذيرايى از مهمان، از سيره‌ پيامبر اكرم (ص) است.

 

ـ اصل مهمانى مهم است، نه نوع غذا.

 

ـ دين جامع آن است كه هم براى مسايل جزئيى همچون پذيرايى از مهمان و هم بزرگ‌ترين مسايل حكومتى برنامه داشته باشد.

 

ـ در اسلام، مردم عادى مى‌توانند به خانه اول شخصيت دينى رفت و آمد كرده و حتى مهمان شوند.

 

ـ از آداب مهمانى آن است كه بعد از خوردن غذا خانه را ترک كنيد و منزل ميزبان را محل گفت وشنود قرار ندهيد.

 

ـ پيامبر(ص)، از اتلاف وقت در گفت‌وگوهاى بى‌مورد رنج مى‌برد.

 

ـ رنجاندن لازم نيست ظاهرى و جسمى باشد، فشار اخلاقى و روحى نيز نوعى آزار دادن است.

 

ـ سكوتى كه بر اساس حيا و رودربايستى باشد، علامت رضايت نيست.

 

ـ ارتباط با ديگران و داد و ستد زنان، با حفظ حجاب مانعى ندارد.

 

ـ در استدلال بر لزوم حجاب زن، دليلى بياوريد كه مورد اتفاق همه باشد.

 

ـ  در نحوه‌ ارتباط زنان و مردان، بايد محور كارها تقوا و پاكدلى باشد. 

 

ـ نگاه نامحرمان به يكديگر، در دل آنان تأثير گذار است.