آیا حضرت فاطمه زهرا(س) با فرشتگان هم‌سخن بود

به گزارش ایکنا از اردبیل، محدثه بودن فاطمه(س) در نزد شیعه از مسلّمات است و در روایات اهل‌بیت(ع) و زیارات به آن اشاره شده است، همچنین روایاتی در کتب اهل سنت مثل فضائل ابن شاهین و... درباره مقام و منزلت آن حضرت وجود دارد که نشان می‌دهد آن حضرت محدثه بوده است.

موضوع محدث بودن یک مسئله مسلم اسلامى است، زیرا فریقین(شیعه و سنى) در این مطلب هم‌رأى و هم‏‌سخن هستند، و علمای اهل سنت به وجود شخص محدَّث تصریح کرده‌اند، چنانچه قرطبی می‌گوید: «محدث کسی است که پندار و گمانش صادق باشد یا به او الهام می‌شود؛ آن کسی که در دلش به صورت الهام یا مکاشفه از عالم بالا چیزی القا شده باشد و یا اینکه بدون تصمیم قبلی سخن راستی بر زبانش جاری شود و یا بدون آنکه به مقام نبوت رسیده باشد ملائکه با او سخن گویند... این کرامتی است که خدا به هر یک از بندگانش که بخواهد، عطا می‌فرماید»(۱).

همچنین از امامان اهل‌بیت(ع) روایات بسیار نقل شده است که جانشینان پیامبر اسلام(ص) همگی محدّث بوده‌اند، به‌عنوان نمونه امام صادق(ع) می‌فرماید: «ان اوصیاء محمد محدثون»(۲)(بدرستى که اوصیاء محمد همگى محدث هستند).

مقصود ما از نقل این روایات، اشاره به این مطلب است که حضرت صدیقه طاهره(س) با على(ع) و اولاد معصومین او در این فضیلت شریک است و او نیز محدثه بوده، چنان که امامان دوازده‏‌گانه محدث بوده‏‌اند.

حضرت امام صادق (ع) مى‏‌فرماید: «فاطمه بنت رسول‏ اللَّه(ص) کانت محدثه و لم تکن نبیة، انما سمیت فاطمة محدثة، لان الملائکة کانت تهبط من السماء فتنادیها -کما تنادى مریم بنت عمران-: یا فاطمة «ان اللَّه اصطفاک و طهرک و اصطفاک على نساءالعالمین»، یا فاطمه «اقنتى لربک واسجدى وارکعى مع الراکعین»(۳) فتحدثهم و یحدثونها، فقالت لهم ذات لیله: الیست المفضله على نساءالعالمین مریم بنت عمران؟ فقالوا: لا، ان مریم کانت سیده نساء عالم‌ها و ان اللَّه عز و جل جعلک سیده نساء عالمک و عالم‌ها و سیده نساء الاولین و الاخرین»(۴)«فاطمه دختر رسول خدا(ص) محدثه بود، ولی پیامبر نبود. او را از این جهت محدثه نامیده‏‌اند که فرشتگان از آسمان بر او نازل مى‌‏شدند و با او -همان‌گونه که با مریم بنت عمران گفتگو داشتند-این چنین سخن مى‏‌گفتند: یا فاطمه بدرستى که خداى تعالى تو را پاک و منزه گردانید و از میان تمام زنان عالم تو را برگزید ....

(امام صادق(ع) چنین ادامه مى‏‌دهند): شبى حضرت صدیقه(س) به فرشتگانِ هم‌صحبت خویش فرمود: آیا آن زنی که از جمیع زنان عالم برتر است مریم نیست؟ جواب دادند: نه، زیرا مریم فقط سیده زنان عالم در زمان خودش بود، ولى خداى تعالى تو راهم در زمان مریم، و هم در بین زنان دیگر از اولین و آخرین، سرور بانوان جهان قرار داده است».

در برخى از احادیث تصریح شده است به اینکه: جبرئیل هم‌صحبت حضرت صدیقه(س) بوده است. روایات وارده در این موضوع صریحا حاکى از این است که بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص)، خداوند متعال براى تسلى خاطر حضرت زهرا(س)، فرشتگان را هم‌صحبت و مأنوس او گردانید و در این مورد حضرت صادق(ع) مى‏‌فرماید: «... ان فاطمه مکثت بعد رسول‏ اللَّه خمسة و سبعین یوما و قد کان دخل‌ها حزن شدید على ابیها، و کان جبرئیل یاتیها فیحسن عزا‌ها على ابیها، و یطیب نفسها، و یخبر‌ها عن ابیها و مکانه و یخبر‌ها بما یکون بعد‌ها فى ذریتها، و کان علىُّ یکتب ذلک فهذا مصحف فاطمة»(۵).

«فاطمه بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) بیش از ۷۵ روز زنده نماند، و غم جان سوز داغ پدر قلب او را لبریز کرده بود، به این جهت جبرئیل پى در پى به حضورش مى‏‌آمد و او را در عزاى پدر تسلیت مى‏‌گفت و تسلى‏‌بخش خاطر غمین زهرا(س) بود و گاه از مقام و منزلت پدر بزرگوارش سخن مى‏‌گفت و گاه از حوادثى که بعد از رحلت او بر ذریه‌‏اش وارد مى‏‌گردد خبر مى‏ داد و امیرالمؤمنین(ع) نیز آنچه جبرئیل املاء مى‏‌کرد همه را به رشته‏ تحریر در مى‏‌آورد و مجموعه‏ این سخنان است که به مصحف فاطمه موسوم گردید».

روایت دیگرى در کتاب کافى، از امام صادق(ع) به این شرح نقل شده است: «ان اللَّه تبارک و تعالى لما قبض نبیه دخل على فاطمة من وفاته من الحزن ما لا یعلمه الا اللَّه عز و جل، فارسل الی‌ها ملکا یسلى منها غم‌ها و یحدثها؛ فاخبرت بذلک امیرالمؤمنین فقال لها: اذا احسست بذلک و سمعت الصوت، قولى لى، فاعلمته فجعل یکتب کل ما سمعت حتى اثبت من ذلک مصحفا، قال: ثم قال:، اما انه لیس من الحلال والحرام، ولکن فیه علم ما یکون»(۶)«هنگامى که خداى تعالى پیامبرش را قبض روح فرمود، از شدت غم‌هایی که بر قلب زهرا در مصیبت پدرش وارد شد، جز خدا کسى آگاه نبود. به این جهت حق تعالى فرشته‌‏اى را مونس زهرا(س) قرار داد تا تسلى‏‌بخش غم‌هاى او و هم‏‌صحبت او در تنهائى باشد.

فاطمه(س) این مطلب را به على(ع) بازگو نمود و حضرت فرمود هرگاه احساس کردى که فرشته به حضورت آمد و صداى او را شنیدى مرا خبر کن. از املاء جبرئیل و فرشتگان دیگر که امیرالمؤمنین کاتب آن‌ها بود، مصحف فاطمه(س) فراهم آمد که على درباره‏ آن‌ها فرمود: در این مصحف مسائل شرعى از حلال و حرام مطرح نیست بلکه دانشى است از آنچه که به وقوع خواهد پیوست.»

محدثه بودن فاطمه(س) در نزد شیعه از مسلمات است، به طورى که در زیارت آن حضرت وارد شده است: «... السلام علیک ایتها المحدثة العلیمة»(۷) «سلام بر تو‌ای کسی که با فرشتگان هم سخنی و بسیار دانایی.»

همچنین روایاتی در کتب اهل سنت درباره مقام و منزلت آن حضرت وجود دارد که نشان می‌دهد آن حضرت با فرشتگان هم‌سخن بوده است.­ از جمله ابن‌شاهین در «فضائل» روایت کرده: «پیامبر(ص) دست علی(ع) را گرفت و با هم وارد خانۀ فاطمه(س) شدند در حالی که فاطمه(س) در مصلّای خود مشغول نماز بود و نزد آن حضرت طبقی از غذا بود که از آن بخار برمی‌خاست ...»؛ سپس می‌نویسد: «... پیامبر (ص) فرمود این غذا از کجاست؟ فاطمه عرضه داشت: این از جانب خدای متعال است، خداوند به هرکس که بخواهد بی‌حساب روزی می‌دهد»(۸).

رسول خدا (ص) گریان شده و فرمود: «الحمدلله الذی أبی لکما أن یخرجکما من الدنیا حتّی یجریک فی المجری الذی أجری فیه زکریّا و یجریک فیه یا فاطمه بالمثال الذی جرت فیه مریم؛ «کلما دخل علی‌ها زکریا المحراب وجد عند‌ها رزقاً»(الآیة)»(۹). «سپاس خدایی را که قبل از آنکه شما را از دنیا ببرد به تو‌ ای علی همان کرامتی را بخشید که به زکریا داد و به تو‌ ای فاطمه کرامت مریم را بخشید (آنگاه حضرت این آیه را تلاوت کرد): هرگاه که زکریا به محراب عبادت مریم وارد می‌شد غذایی آسمانی در نزد او می‌یافت)(۱۰) و همانگونه که می‌دانیم این غذا‌ها برای مریم از جانب فرشتگانی آورده می‌شد که با او هم صحبت بودند.

منابع:

(۱). فیض القدیر، ج ۴، ص ۵۰۷.
(۲). از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام نقل است که: «ان اوصیاء محمد علیه و علیهم‏السلام محدثون». اصول کافى، ج ۱، ص ۲۷۰.
(۳). اصل آیه ‏ى قرآنى چنین است: «یا مریم ان اللَّه اصطفاک و طهرک و اصطفاک على نساءالعالمین- یا مریم اقنتى لربک واسجدى و ارکعى مع الراکعین» سوره‏ آل‏ عمران، آیه ‏ى ۴۳-۴۲.
(۴). علل الشرائع، ص ۱۸۲؛ بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۲۰۶، ج ۴۳، ص ۷۸، ۷۹.
(۵). اصول کافى، ج ۱، ص ۲۴۱؛ بصائر الدرجات، ص ۱۵۳، ۱۵۴؛ بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۵۴۶؛ ج ۲۶، ص ۴۱؛ ج ۴۳، ص ۱۹۴، ۱۵۶، ۸۰، ۷۹.
(۶). اصول کافى، ج ۱، ص ۲۴۰؛ بحارالانوار، ج ۲۲، ۵۴۵؛ ج ۴۳، ۸۰.
(۷). اقبال الاعمال، ص ۶۲۴؛ بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۱۹۹-۱۹۵.
(۸). اشاره به آیه.
(۹). سوره آل عمران، آیه ۳۷.
(۱۰). فضائل فاطمه لابن شاهین.

برگرفته از آیین رحمت، معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی

تهیه و تنظیم: تقی قاسمی خادمی