مکمل‌های نقش‌آفرینی صحیح خبرنگاران کدام است
تدوین قانون جامع رسانه‌ها، ایجاد مؤسسات همگرای رسانه‌ای، آموزش محتوای چندرسانه‌ای به خبرنگاران، تقویت انجمن‌های صنفی حرفه‌ای در موضوع خبرنگاری، توجه به فرمت‌های مختلف محتوا و ... از جمله مواردی است که حمید ضیایی‌پرور از آنها به عنوان مکمل‌های نقش‌آفرینی صحیح خبرنگاران یاد کرد.
امروز هفدهم مرداد است که پس از شهادت محمود صارمی، خبرنگار شریف ایرنا، به نام روز خبرنگار نامگذاری شد. خبرنگاران را به واقع می‌توان سربازان عرصه اطلاع‌رسانی و تنویر افکار عمومی خواند که جامعه را با واقعیت‌های موجود آشنا می‌کنند، انعکاس و بازتاب حقایق و واقعیت‌ها در جامعه مرهون تلاش‌های اصحاب رسانه است. حمایت از خبرنگاران و پشتیبانی از خبرنگاران در راستای ارتقای جایگاه آنان و تعامل همه قشر‌های مختلف از قبیل ارگان‌ها، دستگاه‌ها و نهادها برای بازتاب حقایق به مردم و مخاطبان، وظیفه‌ای است که باید همواره مدنظرقرار گیرد.
در همین راستا با حمید ضیایی‌پرور، کارشناس رسانه و ارتباطات پیرامون بایسته‌های خبرنگاری در دنیای امروز به گفت‌وگو نشستیم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ مهمترین رسالت یک خبرنگار چیست و برای ایفای نقش مطلوب در این زمینه به چه ساز و کاری نیاز داریم؟
من بیشترین دوران کاری‌ام را خبرنگاری کردم و ۲۱ سال کار خبری ممتد در روزنامه‌های خراسان و همشهری داشتم؛ بنابراین موضوع و روز خبرنگار و فعالیت خبرنگاری و سختی‌های این حرفه را با پوست، گوشت و استخوان درک کرده‌ام. اصلی‌ترین مأموریت و وظیفه یک خبرنگار بازتاب عینی واقعیت‌های جامعه است. در واقع در یک جمله می‌توانیم بگوییم، خبرنگار و رسانه آیینه اجتماع است، به این مفهوم که آنچه در جامعه اتفاق می‌افتد، اعم از خوب یا بد را در آیینه رسانه خودش منعکس می‌کند که آن رسانه می‌تواند روزنامه، رادیو و تلویزیون، خبرگزاری و یا حتی رسانه و شبکه اجتماعی باشد.
از این منظر می‌توان گفت؛ کار خبرنگاری مأموریت دشواری است، به این جهت که معمولاً در انعکاس واقعیت‌ها با منافع برخی از سازمان‌ها و نهادها تضاد و تعارض پیدا می‌کند. چون بسیاری از افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها مایل نیستند که واقعیت‌ها آنطور که در جامعه وجود دارد، منعکس شود و بیشتر سعی دارند، سفیدنمایی کنند و خوبی‌ها و نقاط قوت را بگویند و ضعف‌ها، چالش‌ها و مشکلات را پنهان کنند و متأسفانه بسیاری از سازمان‌ها و دستگاه‌ها و حتی مسئولان انتظاری که از خبرنگار دارند، این است که از نقاط ضعف، چالش‌ها و مشکلات چشم‌پوشی کند و آنها را منعکس نکند؛ بنابراین می‌توان گفت خبرنگاری از این جهت در تضاد با کانون‌ها و نهاد‌های قدرت در همه جوامع قرار می‌گیرد و ربطی هم به ایران، اروپا و کشور‌های دیگر ندارد و در تمام دنیا به این شکل است.
بنابراین از این زاویه، مأموریت خبرنگار، انتشار پیام‌ها، روشنگری اذهان عمومی و آگاهی رساندن به مردم است. البته مأموریت‌های خبرنگار با سه رویکرد و مأموریت کلی رسانه‌ها سازگاری نزدیکی دارد و در این بین مهمترین کارکرد رسانه و خبرنگار از بین سه کارکرد، حوزه نقد و نظارت است. چون اگر نقد و نظارت را از کار خبرنگاری بگیریم، آنچه باقی می‌ماند، روابط عمومی و تبلیغات است. به این جهت می‌توان گفت؛ کار خبرنگاری، جزء سخت‌ترین و حساس‌ترین مشاغل اجتماعی جامعه است و به همین جهت در قانونی که سال ۱۳۸۵ تصویب شد، شغل خبرنگاری و مشاغل رسته خبرنگاری را جزء مشاغل سخت و زیان‌آور طبقه‌بندی کردند و معنی آن این است که می‌توانند شاغلان در مشاغل سخت و زیان‌آور با ۲۰ سال کار بازنشسته شوند و حقوق و مقرری ۳۰ سال کار را دریافت کنند.
ایکنا ـ در جهان امروز که به انفجار اطلاعات موسوم شده است، تولید محتوای مطلوب از سوی خبرنگار باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد؟
در فرایند تولید محتوا در رسانه‌ها، چند نکته را باید در نظر گرفت؛ اولین موضوع تغییر بستر سکو‌های انتشار محتواست. در سیستم‌های رسانه‌ای قدیمی رسانه‌ها از یک انحصار نسبی برخوردار بودند و محتوا‌های تولیدی خبرنگارها، نویسنده‌ها، روزنامه‌نگاران و گزارشگران فقط در رسانه‌های محدود و یا معدودی منتشر می‌شد. در حال حاضر رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی امکانی را فراهم کرده‌اند که محتوای تولیدی رسانه‌ها در بستر‌های جدید تعاملی هم منتشر شود؛ بنابراین کسی که در کار تولید محتواست، اعم از کار خبر، مصاحبه و گزارش باید مقتضیات سکو‌های جدید را هم درنظر بگیرد.
نکته بعدی این است که در تولید محتوا به فرمت‌های مختلف محتوا باید توجه شود؛ دیگر دوران اینکه فقط متن تولید کنیم و آن هم خبر سخت و هرم وارونه باشد، گذشته است. امروز سبک‌های مختلف خبری، فرمت‌ها و قالب‌های مختلف تولید محتوا اعم از گزارش، مقاله، یادداشت و فرمت‌های دیگر نظیر فرمت‌های گرافیکی، اینفوگرافی، موشن‌گرافی، فرمت‌های چندرسانه‌ای، صدا، پادکست و ... مواردی است که در تولید محتوا باید به آن توجه کرد. بنابراین امروز خبرنگاری در رسانه‌های مختلف دنیا از نظر تولید محتوا به سمت خبرنگاری کوله‌پشتی پیش می‌رود و مفهوم آن ژورنالیستی است که بتواند همه مهارت‌های خبرنگاری و رسانه‌نگاری را با هم داشته باشد و وقتی یک خبرنگار از سوی آژانس خبری به صحنه یک رویداد اعزام می‌شود، همه کارها، اعم از خبر، مصاحبه، عکس، فیلم، بارگذاری محتوا، پادکست و همه کار‌های دیگر حرفه خبرنگاری را انجام می‌دهد. آژانس‌های بزرگ خبری در حال تربیت این شیوه از خبرنگاری در دنیا هستند.
ایکنا ـ در حال حاضر، موضوعاتی که در حوزه روزنامه‌نگاری ایران مورد غفلت واقع می‌شود، چیست؟
دو نقطه خلأ در روزنامه‌نگاری ایران داریم، یکی ضعف انجمن‌های صنفی حرفه‌ای در موضوع خبرنگاری است، این انجمن‌ها و NGOها دو مأموریت اصلی دارند؛ یکی دفاع از منافع صنف و دوم تقویت، رشد، آموزش، ارتقا مهارت‌ها و دانش خبرنگاری است. در ایران به دلیل حاکم بودن فضای دولتی بر همه امور از جمله بر حوزه کار خبری در رسانه‌ها، دولت این جایگاه را پر کرده است، در حالی که در دنیا این انجمن‌های صنفی و NGOها هستند که حتی تنظیم‌گری حوزه رسانه را برعهد دارند.
به عبارت دیگر حتی اگر تخلفی در یک رسانه رخ می‌دهد، این نهاد صنفی است که با آن برخورد می‌کند، درست مانند صنوف دیگر که وقتی تخلفی انجام می‌شود، او را به دادگاه نمی‌برند تا مجازات کنند، صنف با آن برخورد می‌کند و جای این مسئله به شدت در ایران خالی است و ما نیاز به قانون مصوب برای تثبیت جایگاه نظام صنفی خبرنگاری در ایران داریم، چراکه عملکرد نهاد‌های صنفی که تاکنون بوده‌اند و اکنون ۲۰ نهاد صنفی در حوزه خبرنگاری وجود دارد، هیچ کدام فراگیر نیستند و همه جامعه رسانه‌ای را پوشش نمی‌دهند، بنابراین ما خلأ جدی در حوزه نهاد‌های صنفی خبرنگاری داریم.
دومین مسئله نیز بحث قانونی است که بتواند از جایگاه و مأموریت خبرنگاری و کار رسانه‌نگاری در جامعه و سطوح مختلف حمایت کند. همچنین نیاز به قانون جامع رسانه‌ها داریم؛ که بار‌ها قولش را مسئولان دولتی و نمایندگان مجلس، طی این ۲۰ سال اخیر داده‌اند و اگر در گوگل جستجو کنید، می‌بینید که بیش از ۱۰ بار چنین پیش‌خبر‌ها و خبر‌هایی آمده است که قانون جامع رسانه‌ها تصویب و یا تدوین می‌شود و یا بخشی از آن تدوین شده و به دولت رفته است، در حالی که هیچ کدام از این خبر‌ها تحقق پیدا نکرده و ما شاهد تصویب لایحه جامع رسانه‌ها در ایران نبوده‌ایم.
ایکنا ـ سواد رسانه‌ای در دنیای امروز چقدر می‌تواند به خبرنگاران کمک کند؟
سواد رسانه‌ای ربطی به خبرنگار ندارد و برای مخاطب و گیرنده است. تعریف کلاسیک سواد رسانه‌ای این است که یک دانش و مهارتی نزد مخاطب است که می‌تواند محتوای رسانه را دریافت، تجزیه و تحلیل و همچنین نقد و ارزیابی کند؛ بنابراین سواد رسانه‌ای برای خبرنگار نیست و برای مخاطب و گیرنده محتوا است اما در سطح خبرنگاری هم آموزش‌های تخصصی به خبرنگاران داده می‌شود تا بتوانند اخبار را fact checking یا راستی‌آزمایی کنند و خبر دروغ را از خبر راست تفکیک کنند، تکنیک‌های جدید شناسایی فیک نیوز، دیپ‌فیک، ویس‌فیک و ... را تشخیص دهد، اینها مسائلی است که در حوزه سواد خبری قرار می‌گیرد و خبرنگاران باید به این تکنیک‌های روز مجهز باشند، تکنیک‌هایی که دانستن آن برای عامه مردم لزومی ندارد و خود خبرنگار به عنوان فیلترکننده اصلی و دروازه‌بان خبر اگر به این تکنیک‌ها مجهز باشد، خروجی آن محتوایی خواهد بود که برای مخاطب قابل استفاده است.
ایکنا ـ مسئولیت خبرنگاران در راستای انتقال مفاهیم فرهنگی و اخلاقی چیست؟
فرهنگ‌سازی و انتقال مبانی و مفاهیم فرهنگی در حوزه روشنگری و آگاهی‌رسانی قرار می‌گیرد که جزء مأموریت‌های اصلی رسانه‌ها در دنیاست. مانند بقیه حوزه‌ها در ایران هم فرهنگ‌سازی از طریق رسانه‌ها خیلی کم انجام شده است. البته ما دستگاه‌های متولی فرهنگ زیاد داریم و برخی آمار‌ها تا ۲۰ نهاد را ذکر می‌کنند که نهاد‌های متولی فرهنگ هستند و در این زمینه وزارتخانه‌ها، نهادها، سازمان‌ها و ... را مرور کنید که متولی بخشی از مسائل فرهنگی هستند، اما عملاً آنچه اتفاق می‌افتد، آگاهی‌رسانی در حوزه فرهنگ و فرهنگ‌سازی در جامعه به درستی اتفاق نیفتاده است و مستند این ادعا هم این است که ما در حوزه‌های مختلف از فرهنگ ترافیک گرفته تا محیط زیست و مسئولیت‌های اجتماعی، حقوق افراد، آگاهی از قوانین قضایی و جزایی و ... و حتی نسبت به حقوق مدنی خود خبرنگاران کمترین اطلاع را دارند و این نشان می‌دهد که رسانه‌ها در این زمینه به مسئولیت خودشان به درستی عمل نکرده‌اند.
ایکنا ـ آیا رسانه‌ها و خبرنگاران قائل به این هستند که در کنار اطلاع‌رسانی، مسئولیت فرهنگ‌سازی هم برعهده دارند؟
در ظاهر بله قائل هستند و همه رسانه‌ها بخش فرهنگی را به عنوان یکی از اجزا و مأموریت‌های اصلی خود تعریف کرده‌اند، اما بحث من این است که این مأموریت به درستی انجام نشده و یا گفت‌گو و تفاهم فرهنگی، فرهنگ‌سازی و انتقال مفاهیم فرهنگی به درستی در جامعه انجام نشده است.
ایکنا ـ توصیه شما به خبرنگاران برای اینکه بتوانیم تولید محتوای فاخر و فرهنگی با کارکرد صحیح در رسانه داشته باشیم، چیست؟
توصیه من این است که در سطح مدیران رسانه، نیاز به ایجاد مؤسسات همگرای رسانه‌ای داریم. دوران تفکیک رسانه‌ها به خبرگزاری، رادیو و تلویزیون، مطبوعات و وب‌سایت گذشته است و امروز مؤسسات بزرگ رسانه‌ای در دنیا تبدیل به هلدینگ‌های رسانه‌ای یا مجموعه‌های رسانه‌ای شده‌اند که همه فعالیت‌ها را یک‌کاسه و هماهنگ انجام می‌دهند. یک اتاق خبر دارند که برای رادیو، روزنامه، تلویزیون و ... کار می‌کند، تولید فیلم و کتاب می‌کند، نشریه و استودیو دارد و کلی کار‌های دیگر انجام می‌دهد؛ بنابراین ما نیاز داریم به سمت مؤسسات بزرگ رسانه‌ای چندوجهی یا آنچه در اصصلاح انگلیسی convrgence media (رسانه‌های همگرا) می‌گویند، برویم که جای اینها خالی است و حتی یک نمونه هم از آن در ایران نداریم، در حالی که در همسایگی کشورمان، در کویت و عربستان شاهد مؤسسات همگرای رسانه‌ای هستیم.
دومین نکته، آموزش محتوای چندرسانه‌ای به خبرنگاران است؛ جامعه خبرنگاری ایران که آمار‌های رسمی بین ۱۰ تا ۲۰ هزار نفر را اعلام می‌کند، نیاز دارند با محتوای متناسب با شرایط روز آپدیت شوند و هر خبرنگاری امروز باید بتواند محتوای چندرسانه‌ای تولید و منتشر کند. هر خبرنگاری باید به مهارت‌های هوش مصنوعی در تولید محتوا تسلط داشته باشد و این آپدیت شدن و تسلط به فنون تولید محتوای چندرسانه‌ای و جدید باعث می‌شود که مخاطب آنها هم بیشتر جلب شود.
گفت‌وگو از فاطمه بختیاری
انتهای پیام
