بررسی اشکالات وارد بر نگرش علامه طباطبایی در تفسیر خزائن الهی در «آیین حکمت»

به گزارش ایکنا، شماره 50 از فصلنامه علمی پژوهشی «آیین حکمت» به صاحب امتیازی دانشگاه باقرالعلوم(ع) منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «ادراک زمان با توجه به نفس‌شناسی صدرایی»، «تبیین رابطه ذهن و ماده در فلسفه ملاصدرا و امکان‌سنجی آن در فیزیک کوانتومی بوهم»، «انفکاک‌ناپذیری دوگانه‌انگاری جوهری از دوگانه‌انگاری ویژگی از منظر فلسفه اسلامی»، «نقد و بررسی اشکالات وارد بر نگرش علامه طباطبایی در تفسیر خزائن الهی»، «ادله قرآنی ضرورت تناسخ ملکی جایگزین معاد در ترازوی نقد».

در چکیده مقاله «ادراک زمان با توجه به نفس‌شناسی صدرایی» آمده است: «ادراک زمان توسط انسان به عنوان یک واقعیت خارجی و نه موهوم، همواره یکی از مسائل چالش‌برانگیز در علوم فلسفه، کلام، روان‌شناسی ادراکات‌، علوم ‌اعصاب‌شناختی، فیزیک ‌نظری، عرفان و غیره بوده است. در این پژوهش هدف ما بررسی ادراک زمان بر مبنای نفس‌شناسی ملاصدراست. هستی‌شناسی زمان با توجه به مبانی صدرایی، نگرش نویی را به این امر پایه‌گذاری می‌کند که معرفت‏شناسی و ادراک زمان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ درنتیجه ادراک زمان، امری مشکک و دارای مرتبه محسوب می‌گردد. ادراک زمان توسط نفس در مسیر صیرورتی که دارد، امری دارای مراتب است که در اوایل بیشتر تحت تأثیر قوای جسمانی و در ادامه تحت تأثیر قوای مثالی و باقی قوای ادراکی او قرار می‌گیرد. این امر تحت تأثیر یکی از مبانی دیگر نفس‌شناسی حکمت‌ متعالیه که در اصطلاح با عنوان «النفس جسمانیةالحدوث روحانیةالبقاء» شناخته می­شود، به دست می‌آید؛ همچنین نفوس بر اثر صیرورت وجودی و حرکت جوهری، با یکدیگر تفاوت نوعی پیدا می‌کنند و به تبع آن، ادراک زمان میان نفوس نیز تفاوت نوعی دارد.»

در طلیعه مقاله «نقد و بررسی اشکالات وارد بر نگرش علامه طباطبایی در تفسیر خزائن الهی» آمده است: «تفاسیر مختلف از واژه «خزائن» در آیه شریفه «وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلاَّ عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ» (حجر: 21) سبب تشتت آرای مفسران در این زمینه گردیده است. از جمله اندیشمندانی که به تبیین این آیه همت گماشته‌اند، علامه طباطبایی است که با صبغه فلسفی می‌کوشد ضمن توجه به معنای ظاهری آیه و با تکیه بر اصول فلسفی همچون تشکیک وجود، تفسیری متناسب با آموزه‌های دینی برای خزائن الهی ارائه دهد. برخی از پژوهشگران بر تفسیر فلسفی ایشان از خزائن اشکالات متعددی را وارد کرده‌اند که گاه ناشی از بدفهمی از عبارات ایشان است. نوشتار حاضر با روشی توصیفی- تحلیلی، ضمن مروری بر رویکرد تفسیری علامه طباطبایی در آیه مذکور، به نقد و ارزیابی اشکال‌های مطرح‌شده به تفسیر ایشان می‌پردازد. بررسی‌ها بیانگر آن است که علامه با درنظرگرفتن مراتبی در عالم وجود، می‌کوشد تحلیلی وجودی از این آیه برای نزول فیض و رحمت الهی در مراتب مختلف هستی ارائه دهد؛ از این رو موجودات محدود و مقدر که در ابتدای امر همان امور جسمانی‌اند، پیش از نزول و ظهور در عالم ماده، حقایقی ورای این عالم دارند که خزائن نامیده شده و متعلق به عالم امرند. این خزائن چون قبل از تنزل و تقدرند، محدود به حد و قدر مادی نیستند؛ اگرچه محدود به حد معلولیت (قدر امکانی)‌اند».

در طلیعه مقاله «ادله قرآنی ضرورت تناسخ ملکی جایگزین معاد در ترازوی نقد» آمده است: «تناسخ علاوه بر حکما، توجه متکلمان و مفسران متون دینی را نیز به خود معطوف داشته است؛ به گونه‌ای که در متون دینی، له و علیه تناسخ استدلال کرده‎اند. طرفداران تناسخ ملکی برخی از آیات قرآن کریم را با ضرورت تناسخ سازگار دانسته و به تناسخ به جای معاد معتقد شده‎اند. این مقاله با توجه به اهمیت و ضرورت مسئله معاد و مواجهه نادرست تناسخیان با ادله قرآنی، تلاش کرده است با تبیین اقسام تناسخ ملکی و سپس تشریح، تحلیل و نقد ادله تناسخ جایگزین معاد، ادعای تناسخ بدل از معاد را رد کند. روش جمع‏آوری اطلاعات کتابخانه‎ای و از طریق فیش‏برداری بوده است و نگارش و ویرایش مطالب به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. نتیجه برآمده از این مقاله آن است که هیچ یک از ادله نقلی ذکرشده نمی‎تواند ضرورت تناسخ به جای معاد را اثبات کند، بلکه ادله قرآنی فراوانی بر ضرورت معاد وجود دارد و معاد یک حقیقت قطعی قرآنی است.»