زیبایی‌شناسی «گل و گیاه» از منظر اسلام
در روایات متعددی از اهل بیت(ع) درباره خواص گل و گیاه صحبت شده است. از بین بردن استرس، رهایی از اضطراب، درمان برخی بیماری‌ها و ایجاد شادابی و نشاط بعضی از این موارد است. حتی در بعضی از روایات آمده است که پیامبر اکرم(ص) گل هدیه می‌دادند و منشأ آنها را بهشت معرفی کرده‌اند.
در روایات متعددی از اهل بیت(ع) درباره خواص گل و گیاه صحبت شده است. از بین بردن استرس، رهایی از اضطراب، درمان برخی بیماری‌ها و ایجاد شادابی و نشاط بعضی از این موارد است. حتی در بعضی از روایات آمده است که پیامبر اکرم(ص) گل هدیه می‌دادند و منشأ آنها را بهشت معرفی کرده‌اند.
گل‌ها و گیاهان از دیرباز مورد توجه بشر بوده‌اند و امروزه هم همه جا با ما هستند، از تولد تا مرگ. از زمانی که با دسته گلی به استقبال ولادت‌ها می‌رویم تا شرکت در مراسم ازدواج و عیادت‌ها و صله رحم، و بالاخره آن هنگام که عمر انسان به آخر می‌رسد، دسته‌های گل تا دم مرگ و تا مزار تازه گذشته، او را بدرقه می‌کنند.
در عهد یونان باستان گل‌ها رابط بین انسان و خدایان بودند و هر گیاهی به شکل نمادین خود مورد توجه بوده است و رسم بر این بود که بر مزار مردگان زنبق سفید می‌کاشتند و زنبق را الهه زیبایی می‌دانستند. در اوستا گل سرخ نهاد مذهبی دارد و در جهان مسیحیت برای ساخت پنجره‌ها از گل سرخ الهام گرفته شده است. دین مبین اسلام به گیاهان اهمیت فراوانی داده است و دستورات چندی از ائمه اطهار(ع) و پیشوایان مذهبی در باب کاشت و تکثیر گیاهان و استعمال بوی خوش به جا مانده است.
در آیات کریمه قرآن سخن از کوه‌های رنگارنگ و زراعت‌ها و سرسبزی و درختان سبز رفته است. هر جا که از بهشت سخن به میان می‌آید صحبت از روان بودن جوی‌ها در کنار درختان است. لباس بهشتیان به رنگ سبز ذکر شده و رنگ سبز در فرهنگ ما قداست یافته است، امیرمؤمنان حضرت علی(ع) با دستان مبارکشان هسته‌های خرما را می‌کاشتند و به این ترتیب نخل‌های زیادی را به بار آوردند. روایت شده که ایشان، عطر، شستشو، سواری و نگاه به سبزه را دلگشا و انبساط‌آور می‌دانستند. چنان‌که رسول گرامی اسلام(ص) بسیار عطر را دوست داشتند و دخت گرامیشان را به خرید عطر تشویق می‌فرمودند.
از امام جعفرصادق(ع) نقل شده که می‌فرمایند: «عطر از سنت‌های فرستادگان خداست». در روایت دیگری آمده که آن بزرگوار فرموده‌اند: «به کار بردن بوی خوش از اخلاق پیامبران است.»
اهمیت گیاهان در نزد پیامبر گرامی اسلام(ص) تا آنجا است که حضرت فرمودند: «هیچ مسلمانی گیاهی را نمی‌کارد یا نهالی را نمی‌نشاند تا پرنده، انسان یا حیوانی آن را بخورد، مگر اینکه برای او صدقه‌ای محسوب می‌شود». در حدیث دیگری از آن بزرگوار می‌فرماید: «هیچ انسانی نهالی نمی‌نشاند مگر اینکه خداوند به اندازه میوه‌های آن درخت برای او پاداش می‌نویسد.»
قطع اشجار در میان مسلمانان امری مذموم و ناپسند محسوب می‌شد و حتی اگر در شرایط خاص کسی ناگزیر به بریدن درخت می‌شد باز هم ترس از فرجام شوم این کار را احساس می‌کرد. نقل شده که امام جعفرصادق(ع) فرمودند: درختان را قطع نکنید که خداوند عذابش را بر شما نازل می‌کند.
در مناطق خرماخیز بریدن نخل خرما اصطلاحاً (قربانی) گفته می‌شود. در واقع بریدن درخت خرما مانند قربانی کردن یک موجود زنده به حساب آمده است. به این ترتیب گل و گیاه در فرهنگ مذهبی ما از ارزش خاصی برخوردار بوده است.
در امامزاده‌ها و اماکن متبرکه حتی در دوردست‌ترین و کویری‌ترین نقاط کشور، وجود چند درخت موجب انبساط خاطر گشته و مسافران زیادی در زیر سایه این درختان که چتر شاخ و برگ خود را بر زمین گسترده‌اند، خستگی راه را از تن به در کرده و نفس تازه کرده‌اند. تقریباً می‌توان گفت در همه مساجد و ابنیه تاریخی و مقابر عُرفای بزرگ و در مدارس مذهبی، باغچه‌هایی با طراحی خاصی احداث گشته که فضا را روحانی کرده است.
شیخ عطار آن عارف بزرگ در منطق الطیر، خود را عاشق گل می‌داند و با شکفته شدن گل چنان به وجد می‌آید که می‌گوید:
من چنان در عشق گل، مستغرقم/کز وجود خویش، محو مُطلقم
در سرم از عشقِ گل، سودا بس است/زان که مطلوبم ز گل رعنا بس است
طاقتِ سیمرغ، نارد بلبلی/بلبلی را بس بود، عشقِ گُل
گل چو حالی بشکفد، چون دلکشی/از همه در روی من خندد خوشی
چون زِ زیرِ پرده حاضر گل شود/خنده بر روی منش ظاهر شود
جای پای گل سرخ و نسترن و نسرین در اشعار فارسی فراوان است و بدون شک منظور از همه این‌ها همان گل محمدی است، زیرا گل محمدی که از اجداد گل سرخ امروزی است، از اوایل بهار در اغلب مناطق کوهستانی کشور به طور خودرو سبز می‌شده و در آن روزگار آنچه به‌نام گل سرخ امروزی یعنی رُز شناخته می‌شود وجود نداشته است. اما با وجود اصلاحاتی که در نژاد این گیاه انجام شده و آن را در رنگ‌های متنوع ارائه داده است، هنوز گل محمدی ارزش و قداست دیرین خود را حفظ کرده، زیرا هیچ گل سرخی نمی‌تواند عطری چون عطر دلنواز گل محمدی را داشته باشد. گل محمدی وقتی کاملاً شکفته می‌شود به شکل دایره درمی‌آید که گفته شده این شکل مشخص‌ترین شکل کمال است، اما از زیبایی‌هایش که بگذریم سالیان سال است که گلابش در مراسم مذهبی و اعیاد مسلمانان حضوری خوش دارد:
در کار گلاب و گل، حکم ازلی این بود/این شاهد بازاری، آن پرده نشین باشد
گلاب محمدی سال‌هاست که در شستشوی خانه خدا به کار آمده است. نقش گل و گیاه در تذهیب و مجموعه قرآن‌ها و کتاب‌های آسمانی نمودار عظمت و تجلی هنر در فرهنگ اسلامی است. جالب اینکه در دوره هنرهای اسلامی ایران، هنرمندان گیاهان را به صورت عینی مورد توجه قرار نداده بلکه به ابعاد روحانی گیاهان تکیه کرده و آنها را به گونه‌ای خاص مطرح کرده‌اند. بیشتر اذهان این هنرمندان متوجه جهان غیب و ماورای طبیعت بوده و سعی داشته‌اند با این نقش و نگارها، گنبدها و گلدسته‌های مساجد را طوری بیارایند تا فضا آرامش بخش و عرفانی گردد، طوری که انسان در خلوت این فضاها از خود بیخود گشته و خود را به جهان باقی نزدیکتر احساس کند.
در مورد خواص نشاط آفرین گل‌ها امام رضا(ع) می‌فرماید: «الطیب نشره و العسل نشره، و الرکوب نشره و النظر الی الخضره نشره؛ بوی خوش، عسل، سوارکاری و نگاه به مناظر سرسبز و خرم، باعث نشاط و شادی می‌شود.»
امام سجاد(ع) در دعای نوزدهم صحیفه سجادیه نتیجه باران الهی را شكفتن گل‌ها و زنده شدن شهرها می‌داند. امام زین العابدین(ع) این‌گونه به درگاه الهی عرضه می‌دارد: «بار خدایا ما را به باران سیراب گردان و رحمتت را به باران فراوان از ابری كه برای رویانیدن گیاه زیبا در اطراف زمینت روان است بر ما بگستران و با رسیده شدن میوه بر بندگانت احسان فرما و با شكفته شدن شكوفه و گل وگیاه، شهرهایت را زنده نما».
امام رضا(ع) در باب خواص برخی از گل‌ها می‌فرماید: «شستشو دادن سر با گل ختمی در روز جمعه جزء دستورات پیغمبر اسلام(ص) است، علاوه بر این دارای خواصی است مانند اینکه موها و صورت را زیبا می‌نماید، و از سردرد جلوگیری می‌کند.»
همچنین در بیانی دیگر می‌فرماید: «ولا یؤخِّر شمّ النرجس، فإنّه یمنع الزکام فی مدّة أیّام الشتاء؛ بوییدن گل نرگس را به تأخیر نیندازید؛ زیرا که استشمام آن، از ابتلا به زکام در ایام زمستان، جلوگیرى مىکند.»
کلام آخر اینکه گل‌ها و گیاهان همواره حضوری معنوی دارند. از زمانی که بذری به خاک نشانده می‌شود و تا هنگامی که درختی به میوه می‌نشیند، با جان و روح ما پیوند می‌خورد.
حدیثی گهربار از رسول گرامی اسلام(ص) داریم که می‌فرمایند: «هیچ گیاهی نمی‌روید مگر اینکه تا زمان به بار نشستن و چیدن میوه‌اش فرشته‌ای بر آن گمارده شود. پس هر کس که این گیاه را زیر پا بگذارد آن فرشته بر او لعنت فرستد.»
منابع: میزان الحکمه، عیون اخبار الرضا، طبّ الإمام الرضا(ع)، بحار، منتهى الآمال فی تواریخ النبی و الآل
