تصویرسازی زیبا از مسیح کردستان + فیلم

محمدحسین لطیفی با ساخت فیلم سینمایی «روز سوم» نشان داد با قواعد سینمای دفاع مقدس آشنا است اما لطیفی بعد از این فیلم، سال‌ها این گونه سینمایی را فراموش کرده و ژانرهای دیگر را تجربه می‌کرد. در این مدت نیز هر گاه از وی پیرامون دلیل نساختن فیلم دفاع مقدسی سوال می‌شد وی با این جواب که فیلمنامه دلخواهش را به دست نیاورده، بحث را مختومه می‌کرد.

گذشت تا دو سال پیش که زمزمه ساخت فیلمی با محوریت زندگی شهید بروجردی به گوش رسید؛ کاری که لطیفی کارگردانی آن را بر عهده داشت. این فیلم ساخته و در جشنواره سال گذشته به نمایش درآمد و خوشبختانه با استقبال مردم و منتقدان نیز مواجه شد. مطلب زیر نگاهی به این فیلم سینمایی است.

داستان

فیلمنامه این اثر سینمایی نوشته حامد عنقا است. این نویسنده که تهیه‌کنندگی نیز می‌کند گرایش روشنی نسبت به موضوعات دینی و انقلابی دارد ولی دلبستگی وی به این موضوعات باعث نشده نگاهی کلیشه و سطحی به موضوع داشته باشد بلکه در کارهایش سعی می‌کند رویکردهای جدیدی داشته باشد. «آقازاده»؛ «پدر» و «بر سر دوراهی» از جمله کارهایی است که این نویسنده در آن نوآوری داشته است. این رویکرد در فیلم «غریب» نیز دیده می‌شود.

فیلم روایت بخشی از زندگی شهید بروجردی است. شهید بروجردی که در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در لبنان و زیر نظر شهید مصطفی چمران آموزش‌های چریکی دیده و در سال‌های پیش از انقلاب چند عملیات حساس نظامی هم علیه رژیم پهلوی انجام داده بود خیلی زود در نهادهای مختلف، خصوصاً سپاه پاسداران انقلاب اسلامی عهده‌دار مسئولیت‌های مهم و حساسی شد. وی برای مدت کوتاهی ریاست زندان اوین را به عهده گرفت و بعد با دستور امام(ره) به عنوان یکی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به کردستان رفت و در آرام کردن ناآرامی‌های این استان نقش برجسته‌ای ایفا و گروه پیشمرگان کرد در این استان را بنیان‌گذاری کرد. مدتی هم به عنوان فرمانده قرارگاه حمزه سیدالشهدا در ارومیه خدمت کرد. سرانجام در تاریخ ۱ خرداد ۱۳۶۲ بعد از این‌که ماشینش مورد اصابت گلوله قرار گرفت و روی مین رفت به شهادت رسید. شهید بروجردی به خاطر خدمات زیادی که در کردستان انجام داد و ظاهر متفاوتی که داشت مسیح کردستان لقب گرفت.

ساختار

پیرامون مسائل فنی فیلم چند نکته را می‌توان مدنظر قرار داد. ابتدا فیلمنامه است که پیشتر به آن اشاره کردیم. در قدم بعدی سراغ کارگردانی فیلم می‌رویم. «غریب» فیلم سختی به لحاظ پروداکشن است برای همین هر فیلمسازی از عهده ساخت چنین کاری به راحتی بر نمی‌آید ولی لطیفی به خوبی کار را به سرانجام رسانده است، به‌ویژه صحنه‌های نبرد فیلم، یکی از اتفاقات بسیار خوب «غریب» است. درضمن لطیفی در بحث میزانسن و دکوپاژ هم اتفاق خوبی را در فیلمش رقم زده است. نکته دیگری که درباره کارگردانی لطیفی می‌توان گفت این است که «روز سوم» هنوز بهترین کار لطیفی در کارنامه سینمایی وی است اما بعد از این فیلم مطمئناً «غریب» را باید دیگر کار موفق لطیفی در کارنامه سینمای وی دانست.

دیگر نکته مثبت «غریب» در بحث ساختار به بازیگری این کار برمی‌گردد. بابک حمیدیان در نقش شهید بروجردی خیره‌کننده ظاهر شده و به نوعی خاطره خوش فیلم «چ» را زنده می‌کند. نقش‌های دوم و سوم نیز زیبایی‌های خاص خود را دارد. فرهاد قائمیان در قالب کاراکتر یک سرهنگ ارتشی، اتفاقی مثبت را در کارنامه بازیگری خود رقم زده است. مهران احمدی هم به خوبی نقش یک ضد انقلاب را بازی می‌کند. کیفیت بازیگری در فیلم هم تنها به توانایی بازیگر ربط ندارد بلکه هدایت‌های صحیح لطیفی در کنار داشته‌های فنی فیلمنامه چنین شرایطی را پیش آورده است.

نکته جذاب پیرامون فیلمنامه «غریب»، اوج و فرودهایی است که در داستان وجود دارد. همین موضوع باعث شده حتی در صحنه پایانی نیز هیجان وجود داشته باشد و بر جذابیت کار بیافزاید. درضمن شخصیت‌پردازی‌ها در فیلم کاملاً مغایر با کلیشه‌های قدیمی بوده و برخی نقش‌ها رنگ خاکستری به خود می‌گیرند حتی درباره شهید بروجردی نیز، تصویری فرشته‌‌‌گونه از او نمی‌بینیم بلکه آنچه نشان داده می‌شود مطابق بر واقعیت است.

دیگر بحث‌های فنی فیلم به ریتم کار برمی‌گردد. میثم مولایی تدوینگر فیلم با قیچی‌هایی که روی میز کارش به «غریب» زده فیلم را به لحاظ جذابیت‌های بصری جذاب کرده و اصطلاحاً ریتم کار را بالا برده است. در کنار این موضوع فیلمبرداری، موسیقی و جلوه‌های ویژه فیلم هم از دیگر امتیازات فیلم است البته نامزدی این فیلم در بخش‌های مختلف جشنواره نشان می‌دهد هر آنچه پیرامون داشته فنی فیلم گفته می‌شود، بی‌جهت نیست.

معنا

پیرامون توجهات معنایی این فیلم چند نکته قابل ذکر است. ابتدا اینکه تصویرسازی که از شهید می‌بینیم به‌روز بوده و مخاطب نسل جوان فیلم با آن ارتباط برقرار می‌کند، حتی نوع لباس پوشیدن شهید بروجردی در بخشی از قسمت‌های فیلم این نکته را به خوبی نشان می‌دهد. همچنین تصویرسازی‌ای که از زندگی شهید در فیلم می‌شود بسیار زیبا و بااحساس است. برای نمونه نحوه ارتباط شهید بروجردی با همسر و فرزندش از دیگر امتیازات فیلم است. یکی دیگر از زیبایی‌های فیلم آنجایی است که شهید بروجردی جانش را به خطر می‌اندازد تا خانواده یکی از دشممنانش را از خطر برهاند. این اتفاق عموماً در کارهای ایرانی دیده نمی‌شود اما «غریب» چنین خواسته‌ای را رقم ‌می‌زند.

بحث بعدی به تصویرسازی درست از عملکرد یک سردار شهید برمی‌گردد. در این کار با وجود اینکه شهید بروجردی به لحاظ دانش نظامی دارای امتیازات بالا بود سعی نکرده تنها با تکیه به این امر مشکلات را پشت سر گذارد بلکه در بسیاری از مواقع با ارتباط برقرار کردن با آدم‌ها، دشمنان را تبدیل به دوست می‌کند.

در پایان باید گفت موفقیتی که فیلم در گیشه به لحاظ جذب مخاطب به دست آورده نشان می‌دهد هنوز هم موضوعات دفاع مقدسی برای مردم جذابیت دارد چراکه در آن روایتی از قهرمانان این سرزمین را شاهد هستیم اما به این شرط که کار مورد نظر، جذابیت‌های لازم را دارا باشد.

به قلم داوود کنشلو