مهدی مسائلی:
روند تبلیغ دینی دچار آرمانگرایی و شعارزدگی شده است
یک پژوهشگر حوزه دین گفت: در تبلیغ دینی بیشتر به سمت آرمانگرایی و شعارزدگی رفته‌ایم و از تطبیق آموزه‌های دینی با زندگی روز غافل شدیم؛ همین امر موجب شده است، جریان‌های رقیب دینداری مقبولیت بیشتری داشته باشند.
به گزارش ایکنا؛ مبلغان مرزداران اندیشه‌های دینی و فرهنگی جامعه هستند. آنها با کلام، بیان و قلم خود می‌توانند بیدارگری نسل امروز و فردا را رقم بزنند و تبلیغ دین از این حیث حائز اهمیت بسیاری است. از این رو آشنایی مبلغان دین با روش‌ها، ابزار‌ها و بستر‌های تبلیغ دین امری لازم و ضروری است و به آنها این امکان را خواهد داد که افزون بر هدایت جامعه اسلامی به سوی سعادت و سلامت دینى، از ورود افکار و اندیشه‌هایی که بر مبنای دین‌گریزی و یا دین‌ستیزی است، ممانعت به عمل آورند.بنابراین با توجه به اینکه امروز تمدن سرگشته غرب به دنبال این است تا با استفاده از رسانه‌ها و ابزار‌های نوین جنگ نرم، انسان‌محوری را در برابر خدامحوری ترویج کند، به همین دلیل مبلغان می‌توانند از همین ابزار‌های نوین به ویژه در فضای مجازی استفاده کرده و به تبلیغ دین بپردازند یا با زبان هنر به این امر مبادرت ورزند.
بر همین اساس برای واکاوی و بررسی تبلیغ دین در عصر امروز که عصر ارتباطات خوانده می‌شود، با حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مسائلی، محقق و پژوهشگر دین به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید:
ایکنا ـ تبلیغ دینی به چه معناست و چه تفاوت‌هایی میان تبلیغ دین در فضای مجازی و حقیقی وجود دارد؟
تبلیغ به معنای رساندن پیام است و هر تبلیغی از سه عنصر پیام، پیامرسان و پیام گیرنده تشکیل شده است و هر یک از این عناصر باید دارای مؤلفه‌هایی باشد تا تبلیغ به درستی انجام شود. تبلیغ از جهت شیوه و روش، متفاوت و متنوع است و عمده این تفاوت از حیث بستر تبلیغی است، یعنی تبلیع در فضای مجازی و به شکل سنتی است. این دو شاید از جهت انتقال محتوا تفاوت چندانی نداشته باشند، اما از جهت چگونگی بیان محتوا و مخاطبان متفاوت خواهد بود. در فضای حقیقی به راحتی می‌توانیم مخاطبان را شناسایی و دسته‌بندی کنیم و نسبت به هر یک از آنها طرز خاصی از گفت‌وگو و تبلیغ را به کار بگیریم، اما در فضای مجازی که مخاطبان گستره‌تری وجود دارد، شرایط کاملاً متفاوت خواهد بود.
با توجه به اینکه مخاطبان به محتوا‌ها دسترسی دارند، حساسیت‌ها و ظرافت‌ها بیشتر می‌شود؛ از این رو باید توجه بیشتری به نحوه بیان داشته باشیم. همچنین امکاناتی که در فضای مجازی وجود دارد، اقتضا می‌کند که سبک‌های هنری را در انتقال محتوا در نظر بگیریم و دقت بیشتری در این زمینه داشته باشیم تا تبلیغ، تبدیل به سوء تبلیغ و ضدتبلیغ نشود. یعنی ممکن است ما تبلیغ کنیم، اما به نفع دین و آموزه‌های دینی نباشد. رعایت این مسائل در فضای حقیقی راحت‌تر است.
ایکنا ـ مبلغان چه باید و نباید‌هایی را باید در تبلیغ دین رعایت کنند؟
یکی از مباحث مهم در تبلیغ دین، توجه به گستره مخاطبان است، به این معنا که آنها ممکن است اعتقادات و باورهای دینی در سطوح متفاوتی داشته باشند، یعنی از اعتقاد حداقلی تا حداکثری به دین را باید مورد توجه قرار دهیم. سخن خود را به گونه‌ای بیان نکنیم که فقط حداکثر‌ها در نظر گرفته شوند و ملاحظه کنیم که اکنون فضای مجازی و فضای ارتباطات گسترده شده است و در تبلیغ دین به شکل چندرسانه‌ای و با زبان هنر می‌تواند شیوه مناسبی باشد.
همچنین فضای روانی حاکم بر فضای مجازی را در رابطه با تبلیغ دین در نظر بگیریم، زیرا ممکن است برخی فضاسازی‌ها یا شرایط روانی حاکم بر این بستر، تبلیغ دین را بی‌اثر کند و یا نتیجه سوء داشته باشد. علاوه بر این، باید فضا‌هایی را که در تقابل با دین هستند، رصد کنیم که روی چه خاستگاه‌هایی عمل می‌کنند و سپس روی آنها برنامه‌ریزی داشته باشیم، زیرا متأسفانه جریان‌های مذهبی در این زمینه منفعل هستند. شاخصه‌های مثبت دین را در فضای مجازی برجسته و تبلیغ کنیم که مخاطبان اصل دین برایشان اثبات شود و سپس وارد حواشی و جنجال‌های دین شوند.
ایکنا ـ به نظرتان شیوه‌های سنتی تبلیغ هنوز هم کارآمد هستند؟
شیوه‌های سنتی جایگاه خودشان را دارند و مخاطبانی هستند که از این شیوه جذب معارف دین شده‌اند، به همین دلیل نباید از آن غافل شویم. شیوه‌های جدید شاید کارآمدی شیوه‌های سنتی را نداشته باشند و برخی از ابعاد دینی را هم نتوانند انتقال دهند، مانند معنویتی که انسان می‌تواند به صورت مستقیم دریافت کند و این مسئله شاید در فضای مجازی سخت و دشوار باشد. بخش مهمی از تبلیغ غیرمستقیم دین که در تبلیغات دین اسلام هم مورد تأکید قرار گرفته است و در مکتب اهل بیت(ع) هم وجود دارد، در شیوه سنتی تبلیغ، قابل تحقق است و ما آن را به عنوان تربیت می‌شناسیم که البته می‌تواند در فضای مجازی هم اتفاق بیفتد. مهمترین مسئله‌ای که دین از ما خواسته است، تربیت دینی است و باید بتوانیم آن را به نسل آینده و مخاطبان انتقال دهیم.
اگر فقط به فضاهای مجازی اکتفا کنیم، تربیت دینی قابل تحقق نخواهد بود. فضای مجازی، نباید تمام فضای فکری و تبلیغی مخاطبان شود. آنها نیاز دارند قدری با فضای حقیقی همگام شوند. فضای مجازی یک فرصت و امکان است که باید از آن بهره ببریم، اما به آن اکتفا نکنیم. در غیر این صورت به دین لطمه خواهد زد. حس‌های معنوی که باید ایجاد شود، در خیلی از مواقع در فضای مجازی وجود ندارد، یعنی ممکن است انتقال اطلاعات انجام شود، اما انتقال انگیزه‌ها، حس، عواطف و ... اتفاق نمی‌افتد. در فضای حقیقی آسیب‌های کمتری هم وجود دارد؛ بنابراین ترکیبی از فضای مجازی و حقیقی باید در تبلیغ دین مورد توجه قرار گیرد و طوری نباشد که فقط به فضای مجازی اکتفا کنیم و یا در جمود تبلیغ در فضای حقیقی متوقف شویم.
در بسیاری از موارد اخلاقیات در فضای مجازی را بیان نکرده‌ایم و کسی که می‌خواهد به این اخلاقیات پایبند باشد، سردرگم است و از مصادیق آن مطلع نیست، بنابراین مبلغان باید در این زمینه هم مخاطبان خود را آگاه کنند تا تربیت دینی در فضای مجازی هم رخ دهد.
ایکنا ـ مبلغان دینی امروزه به سواد رسانه‌ای مجهز هستند؟
در فضای مجازی یکسری سیاست‌های خبری رسانه‌ای وجود دارد که برخی در این فضا مغلوب می‌شوند و ممکن است بهانه دست مخالفان دهند و نحوه برخوردشان موجب سوء استفاده رسانه‌های غربی شود. همچنین بازتاب وقایع در رسانه‌ها غالباً با سوگیری‌های عمدی یا غیرعمدی همراه است؛ از این‌رو ضروری است، مبلغ دینی برای توانایی تشخیص مطالب درست و نادرست سواد رسانه‌ای داشته باشد. همچنین رابطه تنگاتنگی میان فرهنگ دینی و رسانه وجود دارد، مبلغی که بخواهد وارد عرصه فعالیت رسانه‌ای شود، باید زبان رسانه را بشناسد و با اصول و فنون آن آشنا باشد و از میزان تأثیرگذاری رسانه در موضوعات مختلف، اطلاعات کافی داشته باشد. زمانی که ما بتوانیم کنترل بیشتری نسبت به رسانه‌ها و تعابیر آنها داشته باشیم، می‌توانیم تأثیرات مثبت ناشی از آنها را تقویت کنیم و از تأثیرات منفی آنها بکاهیم.
متأسفانه در عرصه تبلیغ دین آموزش خاصی داده نمی‌شود و مبلغان وقتی به سراغ مردم و برای آگاهسازی آنها می‌روند این آگاهی‌بخشی باید برنامه‌محور و هدفمند باشد. زیرا نظام اصلی سیستم آموزشی حوزه براساس اجتهاد است که همه طلاب هم باید براساس همان سیستم اجتهاد قدم بردارند. اینکه طلبه در عرصه سیاسی و اجتماعی فعال باشد، در حوزه به شکل متن درسی وجود ندارد. به همین علت است که باید رویکردهای تبلیغی را در بدنه حوزه و مؤسسات و شبکه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهادی که طلاب جوان به وجود آورده‌اند، شکل داد.
ایکنا ـ این کار باید از سوی چه نهاد‌هایی انجام شود؟
سازمان‌ها و نهاد‌هایی که کار تبلیغ دین انجام می‌دهند باید در این زمینه برنامه داشته باشند.
ایکنا ـ با توجه به شرایط روز کشور، تبلیغ دینی اثرگذار باید دارای چه شاخصه هایی باشد؟
رویکرد و نگاهمان به آینده رسانه‌ای باید نگاه آینده‌نگر و پیش‌بینی‌کننده باشد و در این قضایا منفعل نباشیم، اخبار را رصد کنیم و فرصت‌ها را در نظر بگیریم. متأسفانه در سال‌های گذشته اغلب مسئولان مراکز آموزشی و دینی برخورد سلبی با فضای مجازی و شیوه‌های نوین تبلیغی داشتند، بنابراین لازم است در این زمینه فعال‌تر عمل کنیم و در میدان عمل حضور فعال‌تری داشته باشیم.
ایکنا ـ چرا در حوزه تبلیغ دین به مدل مطلوبی نرسیدیم؟
به دلیل تحولات سریعی که در عرصه تبلیغ رخ داده است، گاهی اوقات از سرعت تبلیغات رسانه‌ای عقب ماندیم و گاهی کند بودیم. زمانی رسانه‌های دیداری و شنیداری تبدیل به ماهواره‌ها شدند و ماهواره‌ها به سمت رسانه‌های دیجیتال رفتند و در این راستا فعالیت‌های ما کند بوده و آینده‌نگری نداشتیم. از سوی دیگر چالش‌هایی نیز در اصل انتقال محتوای دین وجود داشته و به این مسئله آسیب زده است، چون از بدنه دین غفلت کردیم و به حواشی دین پرداختیم و یا آنچه در بستر تبلیغ دین داشتیم، شعارگرایی بوده و محتوا و اصل دین نبوده است، از این رو این چالش‌ها خسارت آفرین است. البته این شعارزدگی در تبلیغ دین در فضای مجازی بیشتر خود را نشان می‌دهد و طبیعی است که آسیب‌های بیشتری هم خواهد داشت.
ایکنا ـ گفته می‌شود که دینداری در جامعه ما تضعیف شده است، این مسئله را ناشی از چه می‌دانید؟
یکی از مسائل و دلایل تضعیف دینداری در جامعه ما، نپرداختن به محتواست و شاید به تقابل دینی هم کشیده شده است و مردم از اصل دین فاصله گرفته‌اند. دین محتوایی است که ممکن است با شرایط روز تطبیق داده شود، در غیر این صورت به تحجر و جمود می‌افتد و خود را بیشتر در قالب تحجر و جمود نشان خواهد داد. از این رو در تبلیغ دین بیشتر به سمت آرمانگرایی و شعارزدگی رفته‌ایم و از تطبیق آموزه‌های دینی با زندگی روز غافل شدیم و همین امر موجب شده است، جریان‌هایی که رقیب دینداری بوده و عرفان‌های غیراصیل هستند، مقبولیت بیشتری داشته باشند.
گفت‌وگو از سمیه قربانی
انتهای پیام 
