قانون مالکیت فکری تغییر کند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسن شبیری زنجانی، رئیس دانشکده حقوق دانشگاه قم، 19 آذرماه در نشست علمی «نشر دیجیتال و چالش‌های مالکیت فکری» که از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور) در قم برگزار شد، گفت: برخلاف مالکیت فیزیکی که می‌تواند تابع قوانین کشورها باشد، مالکیت فکری محدودیت زمانی و مکانی ندارد و از این رو ما نمی‌توانیم محدودیت در استفاده از آن در هر شرایطی اعمال کنیم.

وی با اشاره به اصل سرزمینی حقوق جزا، افزود: برخی افراد به بنده گفتند که ویندوز یا فلان نرم‌افزار آفیس را به قیمت مثلاً صد دلار از دیگر کشورها خریده بودند، در صورتی که هیچ اشکالی با توجه به اصل سرزمین‌بودن حقوق جزا در استفاده رایگان از آن وجود ندارد لذا ما آثار فکری خارجی‌ها را با طیب خاطر استفاده می‌کنیم.

حجت‌الاسلام شبیری زنجانی بیان کرد: مال فیزیکی برای هر کسی باشد، محترم است ولو کافر غیرحربی هم باشد ولی در مورد اموال فکری و کپی‌رایت چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد کما اینکه کشورهای دیگر هم این کار را نمی‌کنند و پولی بابت آثار فکری دیگران نمی‌دهند؛ مثلاً در آمریکا نرم‌افزارهای ایرانی را 10 سنت هم نمی‌خرند چون قانون کپی‌رایت ندارند.

رئیس دانشکده حقوق دانشگاه قم اضافه کرد: قانون اصلی مالکیت فکری در حوزه کپی‌رایت در کشور فعلاً قانون 1348 است و دو دهه است که ما هر قدر تلاش می‌کنیم قانون تغییر کند، هنوز مقدر و میسر نشده است. در این قانون گفته حقوق مادی پدیدآورنده زمانی وجود دارد که اثر برای نخستین بار در ایران چاپ و اجرا و نشر شده باشد و قبل از آن در هیچ کشوری منتشر نشده باشد.

وی با اشاره به برخی چالش‌ها در قانون‌گذاری، اظهار کرد: مثلاً اثری قرار است در فضای مجازی در ایران طبق قوانین منتشر شود ولی سرزمین ایران در فضای دیجیتال کجاست؟ آیا معیار، مالک اثر یا سایت است و آیا مالک، تبعه ایران است یعنی کسی نمی‌تواند در خارج از کشور در درون ایران سایت درست کند؟.

قانون مالکیت فکری تغییر کند

حجت‌الاسلام شبیری زنجانی با بیان اینکه این ماده حقوقی مالکیت فکری سال 1348 هم بعد اثباتی و هم سلبی دارد و هر دو هم چالش است چون مشخص نیست معیار ایرانی‌بودن اثر چه چیزی است، افزود: ماده 22 فعلاً نمی‌تواند پاسخگوی این سؤالات باشد و اساساً این قانون برای بیش از 50 سال قبل است که اصلاً رایانه وجود نداشت. یا در بحث مدت حمایت از مالکیت فکری هم چالش داریم و قوانین کشورها نسبت به مدت حمایت به صورت مختلف عمل کردند؛ کشور ما 30 سال، آمریکا تا 120 سال و اروپا تا 70 سال آن را توسعه دادند؛ مثلاً کتب شهید مطهری اگر 30 سال تمدید نمی‌شد، الان حمایت از مالکیت فکری آن لغو شده بود بنابراین مدت حمایت هم روشن نیست.

وی گفت: قراردادهای نشر دیجیتال هم مسائل و مشکلاتی دارد زیرا ناشرین زمانی با مؤلفان قرارداد بسته‌اند که فضا، فضای دیجیتال نبوده است و کلیه حقوق مؤلف به ناشر واگذار شده بود ولی وقتی فضای مجازی آمده است، ناشر سراغ نشر آن در فضای مجازی رفته است بنابراین این سؤال وجود دارد که حق نشر اثر در فضای دیجیتال برای مؤلف است یا ناشر؟ و این هم یک چالش جدی برای ما است.

وی تأکید کرد: 30 سال قبل قراردادی بین ناشر و نویسنده نوشته شده است در صورتی که طرفین هیچ ذهنیتی نسبت به نشر دیجیتال نداشته‌اند؛ بنابراین موضوع، انصراف دارد و لفظ عام در قرارداد مبنی بر واگذاری تمامی حقوق، شامل نشر دیجیتال هم نمی‌شود.

حجت‌الاسلام شبیری زنجانی تصریح کرد: نظام مالکیت فکری، نظامی تدریجی است، در قانون ایران در ابتدا موضوع حمایت، فقط کتاب بود ولی به تدریج کنده‌کاری، آثار نقاشی و آثار سینمایی و رادیویی به آن اضافه شد و وب‌کست و .. هم بعداً به آن افزوده شد، همین توسعه را در بحث حقوق مادی و معنوی هم داریم.

تشکیل کنوانسیون وب‌کستینگ به نفع تولیدکننده

وی افزود: همچنین پخش رادیو و تلویزیون یکی از حقوقی است که به تدریج به قانون مالکیت فکری افزوده شد و امروز هم پخش اینترنتی مطرح است، گرچه هنوز این موضوع در کنوانسیونی مطرح نشده است البته در صورت تصویب قانونی، فقط به نفع کشورهای تولیدکننده است یعنی اگر کنوانسیون وب کستینگ تشکیل شود، به ضرر کشور‌های در حال توسعه مانند ایران است و مقاومت نشان خواهند داد.

وی با اشاره به یکسری نقایص قانونی دیگر، اضافه کرد: مثلاً ما یک نرم‌افزار و کتابی را در سایت مرکز نور می‌گذاریم و فردی آن را برداشته و تکثیر می‌کند و آن را می‌فروشد؛ در اینجا نقض حق تکثیر و نقض حق توزیع صورت نگرفته است ولی آثار و پیامدهای آن بسیار بد است زیرا فرد یک کتابی را می‌خرد و آن را برای تعداد زیادی از افراد می‌فرستد.

رئیس دانشکده حقوق دانشگاه قم اظهار کرد: مشکل کنونی این است که با ما قوانین فعلی نمی‌توانیم راه حلی پیدا کنیم لذا در تحولات جدید قانونگذاری، یک لایحه‌ای تصویب شده و حقوق جدیدی پدید آمده است؛ قانون 1348 در دوره خود خیلی مدرن بوده است و حتی شهید مطهری در سال 1352 مباحث عمده مالکیت فکری را از منظر فقهی بررسی کرده و مباحث مطرح شده ایشان اعجاب‌آور است؛ ایشان به معنای واقعی روشنفکر بوده است، او عالمانه و مجتهدانه به بحث پرداخته بود با اینکه این چیزها موضوع روز نبوده است.

وی تأکید کرد: در قوانین جدید حقی به نام در دسترس عموم قراردادن اثر، پیش‌بینی شده و این حق انحصاری پدیدآورنده محسوب شده است.