مداحان صحنه‌گردان اصلی مجالس عزا شده‌اند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد محمودی، استاد و پژوهشگر حوزه و نویسنده کتاب برتر سال حوزه، 5 شهریورماه در نشست علمی «بررسی مقتل عبرات المصطفین فی مقتل الحسین(ع)» نوشته آیت‌الله محمدباقر محمودی علامردشتی، از سلسله درس‌گفتارهای تخصصی عاشورا که از سوی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی(ره) برگزار شد، گفت: این سؤال مطرح است که از زمان شهادت امام حسین(ع) تاکنون مقاتل و آثار زیادی نوشته شده و با این وجود چه دلیلی داشته که ایشان هم مقتلی بنویسند؛ علامه محمودی خودشان به این سؤال پاسخ داده و در مقدمه آورده است که من در کربلا در ایام عزاداری در روضه شرکت می‌کردم و می‌دیدم اهل منبر در مورد تاریخ کربلا مطالبی نقل می‌کنند که دلچسب نیست و با بررسی می‌دیدم در منابع مهم و معتبر نیامده و مطالبی بوده که گویا بیشتر زبان حال است و از خودشان درآورده‌اند.

این پژوهشگر و نویسنده افزود: علامه محمودی علاوه بر این که فردی بسیار پرکار و اهل مطالعه دائمی بود سعی می‌کرد ‌چیزی بنویسند که خلایی را پر کند، وی درس فقه ایجاد کردند ولی وقتی دیدند که خلایی در عرصه فقهی وجود ندارد و بیش از حد هم در حوزه به فقه و اصول پرداخته می‌شود سراغ بحث مستدرکات نهج‌البلاغه رفتند که کاری بر زمین مانده بود و این مسئله مهمی است که انسان همیشه به دنبال پرکردن خلاها باشد. علامه طباطبایی فردی فیلسوف و فقیه و اصولی برجسته بود ولی وقتی دید که افراد دیگری با توان علمی بالا این کار را انجام می‌دهند احساس کرد در دو زمینه تفسیر و فلسفه در حوزه خلا هست لذا سراغ این مباحث رفتند.

مقاتلی که از دست رفته‌اند

محمودی بیان کرد: وی در مقدمه عبرات المصطفین بیش از 20 کتاب در مورد مقاتل از قدما نام برده و معرفی کرده، برخی از این مقاتل فقط نامی از آن باقیمانده است و اصل کتاب در دسترس نیست و از برخی مطالب پراکنده در کتب دیگر به دست ما رسیده است. اولین مقتلی که درباره عاشورا نوشته شده از اصبغ بن نباته از صحابه امیرمؤمنان(ع) است که سال 64 هجری از دنیا رفت، او فردی است که در هنگام لحظات پایانی امام علی(ع) بر بالین او حاضر شد و نگران امام(ع) بود. شیخ طوسی در الفهرست وقتی به اسم وی رسیده کتاب مقتل الحسین را به او نسبت می‌دهد ولی این کتاب به دست ما نرسیده است.

نویسنده برتر کتاب سال حوزه افزود: کتاب مقتل دیگر از جابربن یزید جعفی است، او از صحابه امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) بود و وی در سال 136 هجری از دنیا رفت، کتاب دیگر از عمار دهنی از صحابه امام صادق(ع) است که به جرم شیعه بودن یکی از پاهای وی را قطع کردند و وی متوفای 133 هجری قمری است، این کتاب هم از بین رفته ولی طبری مطالبی از وی نقل کرده است.

محمودی تصریح کرد: کتاب دیگر که از مصادر مهم علامه محمودی است، کتاب مقتل ابومخنف، متوفای 170 هجری است و ظاهرا طبری تمام مطلب ابومخنف را به واسطه کلبی روایت کرده است. کتاب دیگر از هشام کلبی است، وی نسب‌شناس، رجالی و مورخ بوده و به تاریخ هم تسلط داشت، او مقتل‌الحسین داشته و راوی مقتل ابومخنف است ولی باز مقتل ایشان جز روایات پراکنده به دست ما نرسیده است. 

نمونه‌هایی ازمقاتل قدیمی

این پژوهشگر بیان کرد: نصر بن مزاحم، ابوالحسن مدائنی، ابوعبید معمربن مثنی(211 ق) هم صاحب مقتل بوده‌اند، واقدی هم کتب زیادی داشته و از جمله مقتلی در مورد کربلا نوشته است. ابوبکر بن دنیا متوفای 281 قمری است؛ وی به شرح جامعی از دروه امام علی(ع) و ماجرای خوارج و نهایتا شهادت امام علی(ع) دست زده است و مرحوم آیت‌الله محمودی، که بحث از مقتل ایشان است نسخه این کتاب را پیدا و احیا و بازنویسی کرده است که در حقیقت مقتل امیرالمؤنین(ع) است. 

وی افزود: علامه محمودی این کتاب را تحقیق و بررسی کرده و گاهی کتاب تا حدود 500 صفحه شده است، وی اشراف الانساب بلاذری را هم به عنوان یکی از منابع مقتل خود تحقیق کرده یا تاریخ مدینه دمشق ابن عساکر (که شرح حال امام علی(ع) و حسینین (ع) است) را تحقیق کرده و رد و تایید بر گفته‌های آن دارد. 

محمودی با بیان اینکه متاسفانه اخبار نادرست در روضه‌ها و عزاداری زیاد بیان می‌شود، تصریح کرد: شهید مطهری فرموده است که من نمی‌دانم اگر ضرر و منفعت کتاب‌های اسلامی که منتشر می‌شود را بررسی کنیم فایده آن بیشتر است یا ضررش؛ زیرا کتاب‌های مختلفی در زمینه معرفتی و دینی و ائمه(ع) نوشته می‌شود که آفت ایجاد می‌کند.

وی افزود: به تعبیر استاد مطهری، یکی از آفات، مزاج‌گویی است یعنی چیزی بگوییم که مردم خوششان بیاید و ما را تحسین کنند لذا مطابق میل مردم حرف می‌زنیم نه مصلحت؛ مرحوم علامه محمودی براساس مصلحت دینی حرف می‌زد و کتاب می‌نوشت نه خوش‌آمدن مردم و مصلحت شخصی. مرحوم محدث قمی هم از افرادی است که هر چه نوشته خوب و مفید است، البته نمی‌گوییم خطا ندارد ولی مجموعه آثار وی به خصوص مفاتیح مفید است.

چرا مفاتیح شیخ عباس توسط خودش تکمیل نشد

این پژوهشگر و نویسنده برتر کتاب سال حوزه علمیه تصریح کرد: مفاتیح در دوره حیات خودشان چاپ شد ولی وقتی قرار شد یکسری چیزهایی اضافه شود، منصرف شدند زیرا ترسیدند فتح بابی بشود تا دیگران مطلب بر آن بیفزایند. وی در جایی گلایه و حتی لعن کرده است که لعنت خدا بر کسی که مطلبی را بر کتب من افزوده کند. وی در مورد حدیث معروف کسا در منتهی الآمال، گفته است حدیث معروف کسا که در زمان ما شایع است به این کیفیت در کتب معروفه و مجامع متقنه محدثین دیده نشده و از خصائص کتاب طریحی است ولی باز می‌بینیم که همین حدیث طولانی به مفاتیح و بعد از حیات مرحوم شیخ عباس اضافه شد. 

محمودی با تاکید بر اینکه متاسفانه با وجود اینکه روضه‌خوانان و واعظین خوبی داریم ولی برخی افراد تاز‌ه‌کار بدون پشتوانه علمی مطالب نادرستی را به مردم می‌گویند، بیان کرد: سخنان ما باید در مورد اهل بیت(ع) کاملا مستند باشد وگرنه نمی‌تواند موجب ترقی مردم شود و بی اعتمادی ایجاد می‌کند.

وی با بیان اینکه منبع اصلی کتاب عبرات المصطفین آیت‌الله محمودی چهار منبع است، افزود: اولین، متقل ابومخنف است. در زمان ما چند کتاب با عنوان مقتل ابومخنف چاپ شد و متاسفانه تحریف شده بود. ابومخنف متوفای 157 هجری است و طبری همه مقتل او را در تاریخ طبری کتابت کرده است؛ پدر ابومخنف، یحیی و جد او هر دو از صحابه امام علی(ع) بودند. پدر ابومخنف حاکم اصفهان و همدان در دوره امام علی(ع) و بعد از جنگ جمل بود. ابومخنف در تاریخ و موضوعات مرتبط با سرزمین عراق از همه مورخان برتر است لذا مقتل وی به شهادت همه مورخان از بهترین مقاتل محسوب می‌شود.

وی اضافه کرد: گفته شده ابومخنف، قاری و محدث و مورخی است که بهتر از او در عراق وجود نداشته است و بیش از 50 کتاب برای وی نقل شده است. او کسی بوده که عالم راستگویی محسوب می‌شده اگر از شاهد و واسطه نقل مطلب کرده آن را آورده است و مطالب وی به سند صحیح مستند نیست. اگر خبری هم سند ندارد باید آنقدر معروف باشد که نتوان در آن خدشه کرد.

مداحان صحنه‌گردان اصلی مجالس عزا شده‌اند

محمودی با بیان اینکه در دوره معاصر متاسفانه مداحان صحنه‌گردان اصلی مجالس عزاداری هستند، تصریح کرد: به جای اینکه مداحان از اهل علم و روحانیت پیروی کنند برخی از اهل منبر از آنها تبعیت کرده و روضه‌های آنها را تکرار می‌کنند. 

این پژوهشگر و نویسنده برتر حوزه علمیه اضافه کرد: ابومخنف البته خودش حادثه کربلا را درک نکرده چون بیش از ده سال بعد از ماجرای کربلا به دنیا آمد ولی واسطه‌های نقل خود را که مستقیم یا با واسطه از آنها شنیده آورده است بنابراین یکی از منابع مهم علامه محمودی همین ابومخنف است و البته کتابش در دسترس ما نیست و از طریق طبری به آن دسترسی داریم. با توجه به تخصص ابومخنف در مسائل تاریخی عراق از درجه اعتبار بالایی برخوردار است.