مسئولیت‌های فراموش شده حسینی بودن

به گزارش ایکنا از اصفهان، ناصر مهدوی، استاد دانشگاه شهید بهشتی و پژوهشگر عرفان اسلامی، در نشستی با عنوان «عاشورا؛ مسئولیتی که از یادمان رفت» که شب گذشته، 16 مردادماه به همت بنیاد فرهنگی و آموزشی امام صادق(ع) اصفهان، به‌صورت زنده از سایت اختصاصی این بنیاد پخش شد، اظهار کرد: امام علی(ع) از فراوانی عبرت‌ها و اندک بودن عبرت‌گیرندگان اظهار تأسف می‌کند و عاشورا نیز رویدادی است که باید از آن پند گرفت و مدرسه‌ای است که باید از آن درس اخلاق آموخت؛ چراکه پرواز روح و تغییر نگرش، از رهگذر تغییر نگاه به این رویداد حاصل می‌شود.

او ادامه داد: کسانی که بر مرکب احساس سوارند، به‌دلیل سختی‌های موجود در محیط پیرامون، یک‌سره بر بعضی از باورها خط بطلان می‌کشند و کسانی که خردمندند، با رویدادهای تاریخی غیرمنصفانه برخورد نمی‌کنند، بلکه از آن پند و عبرت می‌گیرند.

استاد دانشگاه شهید بهشتی پس از بیان این مقدمات، به سفر امام حسین(ع) از مدینه اشاره کرد و گفت: امام از سر اختیار مدینه را ترک نکرد، امکان زندگی در این شهر دیگر برایش فراهم نبود، چون قصد ترور یا تسلیم ایشان به قدرت حاکمه را داشتند، ولی حضرت برای حفظ شأن، حریت و منزلت خود، مدینه و سپس، مکه را ترک کرد و بعد دعوت کوفیان را اجابت گفت؛ یعنی کسانی که یک‌باره تصمیمشان دگرگون شد و دامن‌هایشان را پر از سنگ کردند و او را قربانی.

مسئولیتی که حسین(ع) به دنبال انتقال آن بود

او درباره نقل روایت‌هایی که از قرن سوم به ماجرای تاریخی عاشورا اضافه شده است و با منطق قرآن و سیره امام مطابقت ندارد، هشدار داد و افزود: در منابع معتبر آمده است که وقتی امام حسین(ع) یقین کرد دیگر گفت‌وگو با سپاه ظلم فایده ندارد، همراهان خود را گرد آورد و گفت که فردا، رویداد تلخی قرار است رقم بخورد و ممکن است عزیزان شما، پیش چشم‌تان قربانی شوند؛ پس به زینب(س) و ام‌کلثوم وصیت کرد که عواطف خود را لااقل در برابر دیگران کنترل و حزنشان را پنهان کنند و در عوض، یک پیام مهم را به مردم انتقال دهند.

مهدوی اضافه کرد: امام حسین(ع) در این لحظه حساس، درخواست کرد مسئولیت بزرگی که بر عهده خودش بود، به پیروان و شیعیانش منتقل شود تا حقیقت گم نشود و گرد جهل و فساد و نادانی، به نام دین، سراسر زندگی مردم را نپوشاند.

او با تأکید بر اهمیتی که امام حسین(ع) برای انتقال این مسئولیت قائل بود، گفت: در قرآن، ایمان چیزی نیست جز رابطه‌ای شورمندانه و عاشقانه میان خالق و مخلوق و به مؤمنان فرمان داده شده است که برای قسط قیام کنید؛ یعنی به سالم بودن جامعه، حساسیت نشان دهید و زیر بار تصمیمات غلط مجرمان نروید، چراکه اگر بستر جامعه‌ای ناسالم باشد، شکاف طبقاتی ایجاد می‌شود، فقر جولان می‌دهد، چشم عدالت کور می‌شود، انسان‌ها به کج‌روی عادت می‌کنند و در نتیجه، فساد، آن جامعه را دربر می‌گیرد.

قدرت برای عدالت

این استاد دانشگاه تصریح کرد: طبق این دستور، مؤمن هم خودش باید عادلانه رفتار کند و هم نسبت به رعایت عدالت در جامعه حساس باشد و از رفتار عادلانه حمایت کند. مقصود او از انجام این کار نیز به هیچ وجه نباید کسب قدرت باشد، چراکه قدرت از دید قرآن ارزشی ندارد، مگر اینکه صرف پیاده کردن عدالت شود.

او یادآور شد: نه اختلاف نظر شخصی و نه میل به کسب قدرت، بلکه علم به وجود این مسئولیت بود که باعث شد امام حسین(ع) با یزید بیعت نکند. او می‌دانست مردم در خواب عمیق فرو رفته‌اند، برادرش را تنها گذاشتند، دل پدرش را شکستند و یاران و شیعیان نیز در پی جاه‌طلبی و کسب قدرت‌اند و در این میان، امام وظیفه داشت زیر بار بی‌عدالتی نرود و از مجرمانی که زندگی مردم را تباه می‌کنند، حمایت نکند.

مهدوی با گریزی به آموزه‌های قرآن، گفت: حمایت نکردن از ستمگران و نرفتن زیر بار منت ناکسان، در قرآن به مؤمنان سفارش شده است و امام حسین(ع) نیز می‌داند که رشد انسان فقط در بستر یک جامعه عادلانه و سالم ممکن است، به همین دلیل می‌کوشد تا پیش از پوشیدن لباس شهادت، این وظیفه مهم را به بازماندگان یادآوری کند.

مسئولیت حسینی بودن و ایستادگی در برابر ظلم

او عدالت‌سوزی را مترداف انسان‌سوزی دانست و تصریح کرد: یزید خود را خلیفه پیامبر(ص) می‌دانست و تحت لوای یک حکومت دینی، آنچه می‌خواست انجام می‌داد، ولی امام حسین(ع) با حرکت تاریخی خود به او یادآور شد که در عرصه سیاست، آنچه باید هدف باشد، عدالت است. کسانی که سوگوار شهادت این امام هستند نیز باید مسئولیت حسینی بودن را بپذیرند و در برابر ظلم ایستادگی کنند تا رفتار عادلانه در جامعه جاری شود.

استاد دانشگاه شهید بهشتی با ابراز تأسف از اینکه پیام اصلی و مهم امام حسین(ع) در طول تاریخ فراموش شده است، افزود: در طول تاریخ، بسیاری از علما در پاسخ به این سؤال که اگر حاکم ظالم شد، چه باید کرد؟ می‌گویند برخورد با حاکم ظالم وظیفه علماست و وقتی از آنها می‌پرسند اگر علما به وظیفه خود عمل نکردند، چه باید کرد؟ می‌گویند اگر راهی نبود، همراهی کنید، چراکه بقای نفس واجب است، ولی مدرسه عاشورا به ما یاد داده که هر کدام از ما، انسان‌های بالنده و عاقلی هستیم که سرنوشت‌سازیم و باید برای رعایت عدالت تلاش کنیم تا قطره قطره و ذره ذره، آرامش ناشی از اجرای عدالت، بر جامعه حاکم و زمینه رشد انسان‌ها فراهم شود.

او تأکید کرد: اینکه مسلمانان قرن‌ها ستم بنی‌امیه، بنی‌عباس، عثمانی، فاطمیون و... را تحمل کردند، به این معناست که مسئولیت حسینی بودن فراموش شده است. ما تربیت نشده‌ایم که انسان‌های جسور و شجاعی باشیم، تربیت نشده‌ایم که از طریق روش‌های عقلانی و منطقی حقوق خود و عدالت را مطالبه کنیم. ما سر به زیر شدیم و قرن‌ها با رنج زندگی کردیم.

حسینی بودن و بها دادن به کرامت انسانی

این پژوهشگر عرفان اسلامی دومین مسئولیتی را که امام حسین(ع) بر دوش انسان می‌گذارد، بها دادن به شخصیت و کرامت انسانی دانست و توضیح داد: آنها که سر امام حسین(ع) را بریدند، از شخصیت انسانی خود دور مانده بودند و فکر جمع‌آوری غنایم، قدرت، امنیت و لذت‌های ظاهری، خودی برای آنها باقی نگذاشته بود.

به گفته او، کسی که شمشیر به‌دست می‌گیرد و به‌طور کل، خشونت و تکبر می‌ورزد، روح لاغری دارد و در درون، ناکام است و کسی که در درون، ناکام و صدپاره شود، بعید نیست در بیرون، هیولا شود.

این استاد دانشگاه شهید بهشتی با تأکید بر اینکه قصه کربلا، قصه آدم‌هاست، ادامه داد: امام حسین(ع) زندگی را دوست داشت و لحظه به لحظه آن برایش مهم بود، ولی حرمت شخصیت، آزادی و فضیلت را آن‌قدر مهم می‌دانست که گفت حاضرم بمیرم، ولی حریتم را از دست ندهم، چون مرگی که برای حفظ عزت باشد، شیرین‌ترین نوع مرگ است.

حسینی بودن و بهره‌گیری از عقل و خرد

او تصریح کرد: مسئولیت حسینی بودن ایجاب می‌کند که ما نیز به کرامت، آزادی و عزت‌نفس خود اهمیت بدهیم و از خرد خود برای تصمیم گرفتن استفاده کنیم، نه اینکه چشم‌بسته تابع نظرات دیگران باشیم. خداوند در قرآن می‌گوید از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن، چراکه گوش و چشم و دل، همه مسئولند.

مهدوی یادآور شد: در تاریخ فرهنگ ملی ما، همیشه آدم‌ها خم و کج بوده‌اند، از سر بدبختی به این زندگی نگاه کرده‌اند و این یعنی، مسئولیت خود را در سرنوشت‌ساز بودن فراموش کرده‌اند. آنچه به ما مجوز لذت بردن از زندگی را می‌دهد، روح ما و درون ماست و روانشناسان هم امروزه به این حقیقت اشاره می‌کنند که برای لذت بردن از زندگی، فقط داشتن ثروت کافی نیست. ما با شخصیتی حسود و نگاهی منفی، یک شب هم در بهترین خانه‌های دنیا آرامش نخواهیم داشت، چون این جان است که اجازه می‌دهد زندگی بر ما شیرین باشد.

او با اشاره به اینکه امام حسین(ع) در عاشورا این پیام مهم را به ما منتقل می‌کند که جان شما مهم است، سخنی از امام علی(ع) با این مضمون را نقل کرد که «وای به حال کسانی که در قیامت، تهیدستان گریبانشان را می‌گیرند و می‌گویند خدایا، این انسان‌ها به ما ظلم کردند، ما به آنها اعتماد کردیم، ولی آنها زندگی ما را تباه کردند.» و سپس، به سومین مسئولیت حسینی بودن پرداخت؛ مسئولیتی که هر انسان، در برابر انسان‌های دیگر دارد.

حسینی بودن و عبور از دینداری سطحی

این پژوهشگر عرفان اسلامی با بیان اینکه خداوند هر گناهی را می‌بخشد، ولی ظلم به بندگان خود را نمی‌بخشد، تصریح کرد: «حاضرم مرا بر پشته‌هایی از خار، این سو و آن سو بکشند، اما حاضر نیستم به اندازه بال پشه‌ای به یک انسان ظلم کنم»، این جمله‌ای است که پدر امام حسین(ع) گفته و به او یاد داده، به همین دلیل، وقتی همراهانش می‌گویند شمر در حال فحاشی است، آیا گلوی او را نشانه بگیریم؟ پاسخ می‌دهد که ما هرگز آغازگر جنگ نیستیم، نزدیک می‌شویم، گفت‌وگو می‌کنیم و می‌کوشیم موانع را از میان برداریم.

او مسئولیت زندگی سالم را صمیمت با انسان‌های دیگر دانست و گفت: زمانی که حرّ، از سپاه یزید جدا می‌شود و به امام حسین(ع) می‌پیوندد، امام او را در آغوش می‌کشد و می‌گوید مادرت چه نام زیبایی بر تو نهاده است. جرم‌پوشی و خطابخشی را باید از همین حرکت امام حسین(ع) یاد بگیریم، نه اینکه جهان را به دو دسته حق و باطل تقسیم کنیم و جای خود را در بهشت و جای دیگران را در جهنم بدانیم.

مهدوی با اشاره به چهارمین مسئولیت حسینی بودن، اظهار کرد: عبور از دینداری سطحی و عامیانه، عبور از دینداری‌ای که در آن عبادت وجود دارد، ولی درک و درد و عشق و اخلاق نیست، از دیگر مسئولیت‌های حسینی بودن است. آدم‌ها باید با خدا بودن را در زیستن اخلاق‌مدارانه‌شان نشان بدهند و مواظب باشند حقی پایمال نشود. از ایمانی که دل را نرم و نفس را نجیب نکند و سطح روحی انسان را بالا نبرد، باید کوچ کرد و به ایمانی رسید که نشانه آن، داشتن یک زندگی سالم و اخلاقی در محیط اجتماعی است.

او در پایان، دعا کرد که دوست‌داران امام حسین(ع) به قدر طاقت بشری خود بتوانند این مسئولیت‌های فراموش شده را از نو زنده کنند و به جای اشک ریختنِ تنها بر مصائب این امام شهید، با مدد جستن از عشق او به تحول روحی و درونی برسند.

گزارش از سمیرا قاسمی