جریده‌برداری؛ آیینی در رثای ابالفضل‌العباس(ع)
جریده‌برداری و جریته‌شویی، آیینی مرتبط با حضرت عباس(ع) است که هیئت‌های عزاداری کاشان، آران‌وبیدگل و نوش‌آباد در شب تاسوعا اجرا می‌کنند.
«جریده‌برداری» و «جریته‌شویی» از جمله آداب ماه محرم در منطقه کاشان به‌شمار می‌رود. «جریته» یا «جریده» به معنای عَلَم یا نشانه است. شمایل این شیء نمادین شباهتی کلی به درخت نخل یا خرما دارد که بر این اساس، به «جریدةالنخل» نیز مشهور است. اساساً برخی افراد، از جریده به‌عنوان روزنامه‌ای که در آن وقایع مختلف کربلا را می‌توان دید، نام می‌برند، چراکه مجموعه‌ای از نشانه‌های تمثیلی فراوان در جریده وجود دارد. از آن جمله می‌توان به کشکول، مشک حضرت عباس(ع) در وسط، پارچه‌های مختلفی که به آن بسته شده است، مهره‌های بلورین و نمکین، تیغه‌ای در بالا، چراغ، آیینه، کبوتر و در نهایت، پنجه به نشان دست حضرت عباس(ع) اشاره کرد. در خصوص هر یک از این نشان‌ها می‌توان به تفصیل صحبت کرد.
جریده ویژگی‌های دیگری هم دارد؛ اولاً اشعار خاصی برای آن سروده شده است، مانند: «عزای حسین(ع) شود برپا/ گو بیا این جریده را بردار.» مطلب دیگری که باید به آن اشاره کرد اینکه، مانند حسینیه‌ها و بخش‌های مختلف هیئت‌ها، جریده‌ها نیز دارای بابا (کسی که بانی آن جریده است) هستند. در جریده، سنت اجازه گرفتن برای جریده‌برداری وجود داشته، یعنی کسوت و بزرگی، هم برای خود جریده و هم برای بانیان آن رعایت می‌شده است.
برای جریده، دیگ جوش می‌دادند، یعنی ولیمه و نذری توزیع می‌کردند. جریده‌ها موقوفات هم داشته‌اند. همین‌طور متعلقات و پیوست‌هایی نیز داشتند که یکی از آنها مثلاً سنگ‌زنی بوده که در عقب جریده اجرا می‌شده است. به‌طور کلی، آیین جریده به حضرت عباس(ع) مربوط می‌شود و این مسئله را به چند قرینه می‌توان استنباط کرد؛ اولاً، زمان برداشتن آن شب تاسوعاست. دوماً، نشانه‌هایی همچون مشک و پنجه که نشانه دست حضرت عباس(ع) است و نذورات مرتبط با آن، مانند «نان عباسعلی» و... همگی ارتباطی مشخص با حضرت عباس(ع) دارند.
برخی در هنگام برگزاری مراسم، آبی درون کشکول وسط جریده می‌ریزند و سپس از آن برای تبرک استفاده می‌کنند. در نهایت باید اشاره کرد که در طول سال، این جریده را در جایی می‌گذارند که نور وجود داشته و چراغی بر آن روشن باشد.
در کاشان قدیم، حدود 150 جریده وجود داشت که اخیراً 42 جریده مستندنگاری شده است. در بیدگل نیز در شب تاسوعا، آیین جریده‌برداری اجرا می‌شود و عمده هیئت‌ها در این منطقه جریده دارند. در نوش‌آباد نیز هر دو آیین جریده‌برداری و جریده‌شویی ثبت شده است.
محمد خداداد، پژوهشگر آیینی و فرهنگ عامه
انتهای پیام
