سنگزنی؛ شیون عالم در فراق حسین(ع)
سنگزنی، از جمله سنت‌های عاشورایی شهرهای مختلف کشور، به‌ویژه کاشان است که تفسیرهایی نظیر صدای چکاچک شمشیر و نیزه در جنگ، سم اسب‌ها، سنگسار بدن مطهر امام، سنگ به سر زدن بنی‌اسد در سوگ امام، هیاهو و شادی اشقیاء و یا شیون و نوحه و ناله همه عالم در فراق امام برای آن بیان می‌شود.
مراسم سنگزنی، یکی از سنت‌های آیینی منطقه تاریخی کاشان است و البته در شهرهای مختلف کشور نیز اجرا می‌شود. سنگزنی به نام‌های مختلفی مانند سنج‌زنی، چک‌چکو (منطقه استهبان در فارس)، چغ‌چغی، کارب‌زنی یا کرب‌زنی (شمال کشور) و جغ‌جغه‌زنی (در بعضی از مناطق کاشان) مشهور است. درباره فلسفه و پیشینه آن باید گفت که سنگزنی یاد‌آور جنگ و جهاد و حماسه و به‌طور کلی، نهضت عاشوراست. البته تعبیر کهن‌‌تری نیز وجود دارد که برای برکت‌بخشی یا طلب باران به‌کار می‌رود؛ یعنی چک‌چکو به معنی چک‌چک باران است، ولی با ورود به آیین‌های عاشورایی، تفسیرهای دیگری نیز برای آن بیان شده، مثل صدای چکاچک شمشیر و نیزه در جنگ، سم اسب‌ها، سنگسار بدن مطهر امام، سنگ به سر زدن بنی‌اسد در سوگ امام، هیاهو و شادی اشقیاء و یا شیون و نوحه و ناله همه عالم در فراق امام.
مراسم سنگزنی در شهرهای استان خراسان، کوه‌بنان در کرمان، دولت‌آباد، برخوار و زفره اصفهان، دزفول، لاهیجان، هرمزگان، استهبان فارس، سامان، سبزوار، نایین، میبد، گرمسار، دامغان، شاهرود، بسطام و شهرضا نیز انجام می‌شود، ولی کاشان در اجرای این مراسم بسیار شهرت دارد و تا حدود 50 تا 60 سال قبل در بسیاری از هیئت‌ها، مراسم سنگزنی، جغ‌جغه‌زنی یا سنج‌زنی وجود داشت. از این‌رو، بسیاری از مورخان و مستشرقان نوشته‌اند که بهترین سنج‌زن‌ها اهل کاشان بودند و حتی بهترین سنج‌زن‌های تهران نیز از کاشان به این شهر می‌رفتند.
در کاشان، از گذشته، محله و هیئت‌های قدیمی مثل محله سرسنگ و هیئت حیدریه درب‌فین وجود داشته است و امروزه در سه منطقه فرهنگی کاشان، آیین سنگزنی اجرا می‌شود. اولین منطقه، ابیانه است که سنگزنی در حال حرکت صورت می‌گیرد و آرام سنگ می‌زنند؛ مثل زنجیرزنی در روزهای تاسوعا و عاشورا. دومین منطقه در بیدگل، محله عبدالصمد در حسینیه قاسم‌بن‌الحسن(ع) است که این آیین به‌صورت ایستا انجام می‌شود.
سومین منطقه در آران، محله وشاد است که پرجلوه‌ترین، پرجنب‌وجوش‌ترین و نمادین‌ترین سنگزنی، با شور و هیجان و نوعی حرکت و تکاپوی خاص اجرا می‌شود. علاوه بر این، سبک‌هایی که مداحان در حین مراسم سنگزنی در شب عاشورا می‌خوانند، بسیار تأثیرگذار بوده و ذکر «کشته بی‌سر، حسینم»، ذکر سنگ‌زنان است که حزن‌انگیز خوانده می‌شود و از جمله متعلقاتی که سنگزنی این منطقه دارد، چهل‌گیسو و آتشدان یا مشعل است.
محمد خداداد، پژوهشگر آیینی و فرهنگ عامه
انتهای پیام
