مشکلات اقتصادی می‌تواند موجب تضعیف معنویت شود

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در دهمین نشست از هشتمین دوره کرسی‌های آزاداندیشی با عنوان «آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی»، گفت: تصویرهایی از آینده  انقلاب اسلامی مطرح است و اینکه ما برای آینده انقلاب اسلامی چه کار می‌توانیم بکنیم؟ 

وی افزود: ما برای آینده با سه اصطلاح مواجه هستیم. یک اصطلاح بر اساس سنت  است. یعنی اتفاقی که به‌صورت غیراختیاری پیش می‌آید و انسان هیچ اراده‌ای در ایجاد آن ندارد، فقط یک گزارشی از آینده‌‌ای است که اتفاق می‌افتد. اصطلاحاً به این «آینده‌شناسی» می‌گویند، یعنی یک شناختی نسبت به آینده به ما می‌دهد، بدون اینکه بتوانیم کاری بکنیم. اصطلاح دوم درحوزه حکمت و درایت است. در واقع به آن «آینده‌اندیشی یا آینده‌نگری» یا دوراندیشی می‌گویند. یعنی آنجا اگر کسی آینده‌اندیشی کند، این کار دوراندیشانه و حکیمانه است. اصطلاح سوم آینده‌پژوهی در حوزه علم است. همین کاری که ما در حال حاضر انجام می‌دهیم، که نامش «آینده‌پژوهی» است. در این فرض قرار است که آینده‌ای را طراحی کنیم و آینده‌ای را بسازیم. دراین جا اراده ما تأثیرگذار است. 

استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه افزود: ما در حوزه آینده‌پژوهی به دنبال ساختن آینده هستیم.  برای این کار نیاز به اطلاعات و شناخت داریم. البته شناخت هدف ما نیست، بلکه ابزار ساختن هست. لذا آینده‌پژوهی‌ حاصل مراحل قبل هم هست. یعنی باید آینده‌نگر، آینده‌اندیش، آینده‌شناس و آینده‌نگار باشیم، اینها همه مقدمه آینده‌پژوهی است. 

وی در ادامه گفت: ما  در آینده‌پژوهی به سه سؤال پاسخ می‌دهیم؛ 1.اینکه چه چیزی اتفاق می‌افتد؟ 2.چه چیزی می‌تواند اتفاق بیفتد؟ 3.چگونه می‌تواند اتفاق بیفتد؟ اینکه در آینده چه اتفاقی می‌افتد؟ یعنی اینکه آینده انقلاب اسلامی به کجا می‌رود؟ بهتر می‌شویم؟ از بین می‌رویم؟ ضعیف می‌شویم؟ قوی‌تر از امروز می‌شویم؟ شگفت‌آور خواهیم شد و ... همه اینها را باید در برنامه‌ریزی‌هایمان لحاظ کنیم.

وی افزود: دوم اینکه چه چیزی می‌تواند اتفاق بیفتد؛ یعنی اینکه آیا  با همین روندهایی که وجود دارد، می‌شود پیش‌بینی کرد آیا این روندها خوب است یا باید اصلاح شود؟ اگر این روندهای مشکل‌دار اصلاح نشوند اتفاق خوبی نخواهد افتاد. آیا ما می‌توانیم این مسیر را عوض کنیم؟ می‌توانیم یک شاهکار به خرج بدهیم، اصلاً این مسیر را کلاً متحول کنیم؟ این هم احتمالاتی است که نیاز به اطلاعات و برنامه‌ریزی و اطلاعات دارد.

مهاجرنیا افزود: سؤال سوم این است که چگونه می‌توانیم آینده را تغییر بدهیم، بسازیم، روی آن تأثیر بگذاریم. و این «چگونه» خیلی مهم است. این چگونه در حوزه بررسی و جلسات و مباحث ما است و ما می‌توانیم راجع به آن «آینده‌پژوهی» کنیم. راجع به چگونگی آن، ابزار، امکانات، روش‌ها، پیش‌بینی‌‌ها و زمینه‌سازی‌ها، تحقیق کنیم و نظربدهیم. اگر آینده ناخوشایند پیش‌بینی می‌شود، ما تأثیر بگذاریم و مثبتش کنیم. اگر مثبت است آن را ارتقاء بدهیم.

نصرت الهی مددکار انقلاب است

استاد و پژوهشگر فلسفه سیاسی گفت: ما ایمان داریم نصرت الهی پشت انقلاب هست و این انقلاب را یاری خواهد کرد. اما این ایمان است و این «الذین آمنوا» یک«عملوا الصالحاتی» هم می‌خواهد. این«عملوا الصالحات» نیازمند برنامه‌ریزی است.

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر گفت: برنامه‌ریزی این است که ما وقتی رفتیم به سمت آینده، فهمیدیم آینده مطلوب انقلاب اسلامی چیست، باید یک عقب‌گرد به زمان حال داشته باشیم، زیرا برای آیندۀ مطلوب، چون بر اساس مبانی اعتقادی و پیش‌فرض‌ها و باورهای دینی است، شما یک عقب گرد«پس‌گرد» دارید تا بر اساس مبانی و اعتقادات، یک مهندسی و یک معماری‌ برای آینده انجام دهید.

مهاجرنیا در ادامه افزود: الآن می‌خواهیم آینده را طراحی کنیم. چه کار باید بکنیم؟ همان کارهایی که انقلاب با آن اتفاق افتاد، همان‌ها را باید بازسازی کنیم. نمی‌گویم به گذشته برگردیم. چون شرایط 40 سال پیش متناسب با آن زمان، آن شرایط و آن وقایع بود. الآن  40 سال از انقلاب اسلامی گذشته است، ما باید برای 40 سال آینده بر اساس زمان، مکان، اقتضائات، مصالح و شرایط این زمان برنامه‌ریزی کنیم.

وی اضافه کرد: این ملتی که وارد نهضت اسلامی شد و الآن هم انقلابی هستند، در حال حاضر دچار مشکل شده‌اند. ما می‌خواهیم با همین گرفتاری‌ها و متناسب با این شرایط و مشکلات مبانی‌مان را  بازسازی کنیم. اینها می‌شوند جهت‌گیری‌های ما، اینها می‌شود نورافکن برای روشن کردن آینده و به ما انگیزه می‌دهد که راه بیفتیم. 

الزامات بازنگری در قانون اساسی

استاد حوزه و دانشگاه افزود: ارزش‌هایی که 40 سال پیش بازسازی کردیم، متناسب با شرایط آن روز بود. الان شرایط فرق کرده است و بسیاری از ساختارها و نهادسازی‌هایی که 40 سال پیش انجام شده، ممکن است که امروز کارآمد نباشند. در سال 68 قانون اساسی بر همین اساس بازنگری شد و الآن هم اگر برگردیم و بازنگری کنیم، یک چیزهایی را باید برداریم و یک چیزهایی را باید اضافه کنیم.

وی افزود: بنابراین ما الآن در «پس‌نگری» باید برنامه‌ریزی کنیم و یک موتور محرکه‌ای درست کنیم و با آن به سمت آینده حرکت کنیم و آن آینده مطلوب را بازسازی کنیم. حوزه های اقتصادی، فرهنگی، اخلاقی، سیاسی، اجتماعی را اصلاح کنیم و گام به گام به سمت بهبودی پیش برویم، توقف ما  زهر مهلک است.

مهاجرنیا اضافه کرد: اگر ما موفق شدیم که چنین برنامه‌ریزی‌ و طراحی‌ای بکنیم، بخواهیم یا نخواهیم در پروسه برنامه‌ریزی قرار می‌گیریم. آنگاه مجلس ما کارآمد می‌شود، مجلس ما لحظه‌ای و سیاسی و جناحی برنامه‌ریزی نمی‌کند و برنامه‌های ما کارآمد و استراتژیک و هدفمند خواهند بود. راهبردهای کلان برای آینده انجام می‌دهیم تا بتوانیم به قله برسیم. 

تخصص و تعهد راه پیشرفت کشور

وی افزود: فرض کنید ما اصلاً به آینده مطلوب نخواهیم رسید، همین مقداری که بتوانیم به این ضرورت و این نقطه برسیم که نماینده مجلس ما باید متخصص و متعهد باشد، ملی فکر کند و رأی بدهد نه جناحی و منطقه‌ای، رئیس جمهور و استاندار و شهردار و بخشدار و دیگر مسئولین متعهد و متخصص باشند، در واقع ما داریم گام اول را به سمت سازندگی کشور و ترسیم چشم‌انداز مطلوب انقلاب اسلامی را طی می‌‌کنیم.

مهاجرنیا گفت: هدف بعدی این است که وقتی فهمیدیم مسیر فعلی درست نیست، شروع می‌کنیم به مدیریت تا این آسیب‌ها را کاهش بدهیم، این بد‌اخلاقی‌ها، این سیاسی‌بازی‌ها، این گرانی‌ها و کم کردن آسیب ها واتفاقات ناگوار ‌.

استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه افزود: یکی از کارهای لازم در برنامه‌ریزی‌ها و سناریو‌نویسی‌ها این است که بهترین ابزارها را انتخاب کنیم. عقل به ما می‌گوید بهترین تکنیک‌ها، روش‌ها، تاکتیک‌ها، و استراتژی‌ها را انتخاب کنید، تا زودتر و بهتر به هدف برسید. بنابراین استخدام ابزار، زمینه‌ها، روش‌ها و همه چیزهایی که نقش ابزاری دارند، برای رسیدن به هدف، یکی دیگر از فواید آینده‌پژوهی است.

وی افزود: وقتی وارد آینده‌پژوهی شدید، پیش‌بینی کردید و مطلوبیت‌‌ها را شناسایی کردید، خود به خود قاعده بازی را یاد می‌گیرید و به خاطر اینکه قاعده را نبازید و میدان را از دست ندهید، حرکت می‌کنید، فعال می‌شوید، دیگر منفعل نیستید. این فایده آینده‌پژوهی است، یعنی آینده‌پژوهی ما را وادار به حرکت می‌کند.

مهاجرنیا درک قواعد بازی در عرصه بین‌المللی را از دیگر اهداف آینده‌پژوهی برشمرد و تصریح کرد: در این موقع است که شما به بیرون نگاه می‌کنید تا ببینید چه رقبایی در دنیا دارید، با چه کسانی باید رقابت کنید، اگر می‌خواهید برنده شوید و به فینال برسید،  چگونه باید جلو بیفتید. پس هم یاد گرفتن قاعده بازی و هم چگونگی رقابت و هم  شناسایی نقش‌آفرینان صحنه بین‌الملل از مزایای آینده‌پژوهی است.

گسترش مرزهای دانش

وی افزود: هدف دیگر آینده‌پژوهی این است که ما مرزهای دانش را هم باید گسترش بدهیم. مگر مقام معظم رهبری نفرمودند «نهضت نرم‌افزاری، تولید علم و...» بهترین دانشی که می‌تواند انقلاب اسلامی را حفظ کند، دانش آینده‌پژوهی است. چون گذشته‌ها که گذشت و این دانش آینده پژوهی است که می‌تواند آینده را تضمین کند. در واقع  تولید، تقویت، بومی‌سازی واسلامی‌سازی این دانش از اوجب واجبات است. پس یکی دیگر از اهداف آینده‌پژوهی این است که ما را وادار می‌کند که به سمت تولید معرفت و تولید دانش برویم. 

وی ادامه داد: شما با آینده‌پژوهی جامعه را به آینده امیدوار می‌کنید و وقتی جامعه بداند که آینده در اختیارش است و نصرت الهی در کنار اوست، امیدوار می‌شود. ارتباطات معنوی و دینی عبادی و اعتقادی مردم هم تقویت می‌شود. ولی اگر شما این کار را نکنید و مردم مأیوس شوند، مشکلات اقتصادی مردم را به ستوه بیاورد، ارتباطات دینی و معنویت آنها هم تضعیف می‌شود. در واقع آینده‌پژوهی به شما قدرت مانور می‌دهد. اقتصاد را شکوفا می‌کند، سیاست را بسط می‌دهد و جامعه به لحاظ معنوی گسترش پیدا می‌کند. 

خروج از وضع موجود

مهاجرنیا خارج شدن از وضع موجود را نیز یکی دیگر از هدف‌های آینده‌پژوهی دانست و گفت: آینده پژوهی باعث می‌شود که ما به سمت آینده‌ حرکت ‌کنیم و تمرکزمان را به سمت آینده مطلوب قرار بدهیم  و از حالت وضع موجود خارج ‌شویم. این مصیبت یک ملت است که در وضع موجود باقی بماند و در امروز زندگی کند و یا رو به عقب برگردد. شما اگر آینده‌پژوهی را کنار بگذارید، هر کسی مشغول همین امروزش می‌شود.

وی افزود: هدف بعدی آینده‌پژوهی «وفاق اجتماعی و همبستگی ملی» است. ما امروز در این قسمت دچار وقفه‌ای شده‌ایم. مشکلات، گرفتاری‌ها، کمبودها، تورم، بد‌‌اخلاقی‌ها، مسائل خانواد‌ه، آسیب های اجتماعی و سایر بحث‌های مختلفی که ایجاد شده است، اینها به همبستگی ملی ما ضربه می‌زند. ما با آینده‌پژوهی و امیدواری به آینده می‌توانیم این همبستگی ملی را دوباره احیاء، ایجاد و تقویت کنیم.

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در پایان گفت:  یکی دیگر از اهداف آینده‌پژوهی، ایجاد وحدت، ارتباط و هم‌افزایی پژوهشگران و حوزه علم و پژوهش است .«علم و پژوهش» دو پیشران مهم آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی هستند. یعنی موتور محرکه و انگیزه بخش است و باعث می‌شود که پژوهشگران ما به جای کارهای  تکراری و موازی، به سمت آینده‌نگاری و آینده‌پژوهی و ترسیم آینده‌های انقلاب حرکت کنند. بنابراین دانشی که می‌تواند انقلاب اسلامی را حفظ کند، دانش آینده‌پژوهی است. چون گذشته‌ها که گذشت و این دانش آینده است که می‌تواند آینده را تضمین کند.