«دزموند توتو»؛ صدای بی‌صداها

به گزارش ایکنا، آفریقای جنوبی برای گرامیداشت نماد مبارزه با آپارتاید و اسقف اعظم، دزموند توتو که روز یکشنبه 26 دسامبر (5 دی ماه 1400) در سن 90 سالگی در آسایشگاه کیپ تاون درگذشت، یک هفته عزای عمومی اعلام کرد.

ناقوس‌های کلیسای جامع انگلیکن سنت جورج به صدا درآمد، جایی که برنده جایزه نوبل از مردم آفریقای جنوبی از همه نژادها خواسته بود تا با هم علیه آپارتاید قیام کنند. آنها برای مدت 5 روز، در هنگام ظهر و به مدت 10 دقیقه به صدا درآمدند.

بنا به اعلام رایزنی فرهنگی ایران در آفریقای جنوبی، این اسقف انقلابی در سال 1984 جایزه صلح نوبل را دریافت کرد، او علیه رژیم آپارتاید آفریقای‌جنوبی که اکثریت سیاه پوستان این کشور را سرکوب می‌کرد، به پا خاست.

از جمله نهادهایی که در مبارزه علیه تبعیض‌نژادی در آفریقای جنوبی در خط اول قرار داشت و هم در به ثمر نشستن مبارزات نقشی تعیین‌کننده ایفا کرد، نهاد کلیسا بود و مهمترین آنها کلیسایی بود به نام کلیسای «انگلیکن» در آفریقای جنوبی و به رهبری «دزموند توتو» اسقف اعظم آن.

او سال‌ها پیش از سرنگونی رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی، طی نامه‌ای خطاب به دو تن از رؤسای جمهور آن یعنی «ورستر» (Vorster) و «بوتا» (Botha) هشدار داد که چنانچه نظام آپارتاید برچیده نشود کشور دچار آشوب و هرج و مرج خواهد شد.

اسقف توتو بود که هزاران سیاه‌پوست خشمگینی را که در خیابان‌های ژوهانسبرگ خواهان انتقام‌جویی بودند به آرامش فرا می‌خواند، در آیین خاکسپاری قربانیان نظام آپارتاید سخن می‌گفت و مجامع بین‌المللی را به اِعمال تحریم‌های اقتصادی علیه حکومت آپارتاید ترغیب می‌کرد. هنگامی که او در سپتامبر سال ۱۹۸۹ تظاهراتی متشکل از 30 هزار نفر را در خیابان‌های «کیپ تاون» در اعتراض به تداوم سیاست‌های تبعیض‌نژادی سازمان‌دهی کرد، «دِکلرک» (de Klerk) آخرین رئیس ‌جمهور سفیدپوست رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی دریافت که هنگام تغییر فرا رسیده‌است.

اسقف توتو نه تنها در مبارزات علیه آپارتاید نقش کلیدی ایفا کرد بلکه پس از پایان دوران آپارتاید در سال 1994 و در زمانی که دموکراسی در آفریقای جنوبی آغاز شد، ریاست کمیسیون حقیقت و آشتی را بر عهده گرفت ضمن اینکه تلاش کرد تا جنایات حاکمان رژیم آپارتاید را مستند کند به موازات آن، به دنبال ترویج آشتی ملی نیز برآمد و اعلام داشت تمام کسانی که در دوران آپارتاید مرتکب نقض حقوق بشر شده‌اند، اگر به خطاهای خود اعتراف و طلب بخشش کنند مورد عفو قرار خواهند گرفت.

بدین ترتیب او به عنوان یک صلح‌طلب، انقلابی مذهبی، استاد اخلاق و مردی با شجاعت تزلزل‌ناپذیر که با آپارتاید مبارزه و از صلح حمایت کرد، شهرت جهانی یافته است.

البته عده معدودی هم هستند که بر او انتقاد دارند و معتقدند او به خاطر حمایت از مذاکره با حامیان آپارتاید و عضویت در تشکیلات و انجمن‌هایی که ناقضان حقوق بشر و مدعیان دروغین دموکراسی در غرب ایجاد کرده بودند و در عین حال مواضع و عقاید نژادپرستانه خود را در جهان علیه رنگین‌پوستان به ویژه سیاه‌پوستان استمرار بخشیده و خواهند بخشید، دچار اشتباه شده است و  عقیده دارند که نقش او در کمیسیون حقیقت و آشتی به نفع سفیدپوستان و نه بومیان آفریقایی بوده است، آنها احساس می‌کنند که او نمی‌خواسته حقیقت اعمال سفیدپوستان را برملا کند و قصد داشته است آن را به صورتی دیگر برای آفریقایی‌ها جلوه دهد.

به هر حال با وجود همه این نظرات، عظمت و بزرگی اقدامات این شخصیت مقاوم، خستگی ناپذیر و اسطوره‌ای ‌در بیداری ملت مظلوم و تحت ستم رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی و اطمینان او از شکست غایی حُکّامِ خودکامه‌ای که با کلیسا ضدیت می‌ورزیدند، بر کسی پوشیده نیست و البته این اطمینان او، نشئت‌گرفته از اطلاعات عمیق تاریخی و خداباوری وی بوده است.

او در یک سخنرانی که شورای کلیساهای آفریقای جنوبی را مخاطب قرار داده بود، در سال ۱۹۸۲ اظهار کرد: «شما (حکومت آپارتاید) انسان‌هایی فانی بیش نیستید. در گذشته نیز خیلی‌ها مثل شما فکر می‌کردند شکست‌ناپذیرند و می‌توانند با کلیسا بجنگند، از نِرو گرفته تا هیتلر و موسلینی و ایدی امین. امروز آنها کجا هستند؟ شما نیز اگر توبه نکنید و روش‌هایتان را اصلاح ننمایید، به راه آنها خواهید رفت و تفالۀ تاریخ خواهید شد...در حالی‌که کلیسا کماکان پایدار خواهد ماند.»

مردی که در سوگش سیریل رامافوسا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی گفت پرچم‌ها در سراسر کشور و در نمایندگی‌های دیپلماتیک آفریقای جنوبی در خارج از کشور تا شب قبل از مراسم تشییع جنازه به صورت نیمه افراشته به اهتزاز در آید.

اسقف‌نشین پرتوریا و شورای کلیساهای آفریقای جنوبی اعلام کردند برای او مراسم یادبود باشکوه در شهر پرتوریا پایتخت آفریقای جنوبی برگزار خواهند کرد. مراسم یادبودهایی نیز در کشورهای همسایه نامیبیا، بوتسوانا، لسوتو و اسواتینی برنامه ریزی شد.

بسیاری از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی از کشورهای مختلف و نیز دولت‌ها، این مصیبت را به دولت و ملت آفریقای جنوبی تسلیت گفتند.

آری نام اسقف اعظم دزموند توتو به‌عنوان رهبر مذهبی ضد آپارتاید آفریقای جنوبی، یک وطن‌پرست بی‌همتا، یک مبارز اصولی و مردی با شجاعت و شفافیت اخلاقی و پدر ملت رنگین کمان و سرزمین آسمان‌های زیبا و بلأخره صدای بی صداها همواره در تاریخ آفریقای جنوبی و در ذهن ملت رنج‌دیده آن و همه آزادی‌خواهان جهان جاودان و ماندگار خواهد ماند.