معیشت طلبه‌ها نسبت به قبل از انقلاب بهتر شده است/ برخی مساجد امام جماعت ندارند
آیت‌الله سیدمحمد غروی، استاد حوزه علمیه و عضو سابق شورای عالی حوزه‌های علمیه معتقد است وضعیت امروز حوزه از جهت معیشت، برنامه‌های درسی و پذیرش طلبه قابل مقایسه با قبل از انقلاب نیست و پیشرفت‌های زیادی داشته است و حتی اگر دو تا سه برابر بیشتر طلبه پذیرش کنیم باز به همه نیازهای کشور پاسخ نداده‌ایم.
در 
آستانه ورود به صدمین سال احیای حوزه قم و برای بررسی وضعیت حوزه‌ها و طلاب به سراغ آیت‌الله سیدمحمد غروی، استاد حوزه علمیه و عضو جامعه مدرسین رفتیم تا در گفت‌گو با ایشان مروری داشته باشیم بر اوضاع امروز تحصیل و معیشت طلاب.
غروی در گفت‌وگو با ایکنا تاکید کرد که وضعیت امروز حوزه‌های علمیه از جهت دروس، شهریه و پذیرش طلاب، قابل قیاس با قبل از انقلاب نیست. او بر این باور است که طلاب قبل از انقلاب مشکلات معیشتی بیشتری داشتند و اگر کسانی با انتظارات نادرست وارد حوزه شده‌اند باید سطح توقع و انتظاراتشان را واقع‌بینانه کنند.
ایکناـ برخی بر این باور هستند که حوزه علمیه بعد از انقلاب، همچنان از سرمایه‌های اجتماعی و سیاسی جمع شده قبل از انقلاب و دوره بزرگانی چون آیت‌الله حائری و آیت‌الله بروجردی در حال هزینه کردن است، مفهوم این تعبیر آن است که حوزه بعد از انقلاب سرمایه‌های اجتماعی و سیاسی‌اش را افزایش نداده است، نظر شما در این‌باره چیست؟
برای پاسخ به این پرسش لازم است من یک پیشینه‌ای از حوزه را در آستانه صدمین سال بیان کنم؛ ما در آستانه صدمین سال تاسیس حوزه علمیه توسط آیت‌الله حائری هستیم؛ البته اینطور نبود که حوزه در قم وجود نداشته باشد، بلکه هم در اصفهان و هم در قم حوزه علمیه وجود داشت. حوزه اصفهان حوزه‌ای مادر و باسابقه بوده است، حوزه علمیه تهران هم در زمینه علوم معقول جایگاه بالایی داشت ولی حوزه قم با آمدن مرحوم حاج شیخ توسعه زیادی پیدا کرد. خود حاج شیخ جایگاه علمی والایی داشت و از شاگردان مبرز آخوند خراسانی بود.
در این دوره حتی بزرگانی از علما در قم حضور داشتند که صاحب درس و بحث بودند ولی به آیت‌الله حائری پیوستند و کمک کردند و همین مسئله سبب توسعه، رشد و رونق حوزه علمیه قم شد، بعد از حاج شیخ هم بزرگانی چون حضرات خوانساری، صدر و حجت از اَعلام حوزه و از شاگردان اولیه و مبرز آقاسیدضیاء عراقی و آخوند خراسانی بودند و حوزه را اداره کردند. حوزه کم‌کم تقویت شد و فضلا و طلاب حوزه زیاد شدند و بازار تدریس و درس و بحث هم گرمتر شد تا اینکه مرحوم آقا مرتضی حائری و امام(ره) از آیت‌الله بروجردی دعوت کردند تا به قم بیایند و ایشان با اکراه پذیرفت و حوزه رشد و ارتقاء زیادی پیدا کرد، زیرا آیت‌لله بروجردی مرجیعت عامه داشت و طوری نبود که مراجع دیگر در عرض ایشان مطرح باشند.
حضور ایشان سبب توسعه علوم مختلف حوزه مانند فلسفه و کلام و تفسیر و فقه شد، حتی امام در دوره حضور آیت‌الله بروجردی درس و بحث پر رونقی داشت، البته در اینجا باید از صبوری مرحوم حاج شیخ در دوره رضاخان تجلیل کنیم زیرا اگر آن صبوری و تحمل ایشان در برابر سیاست‌های ضد حوزوی رضاخانی نبود از حوزه امروز خبری نبود. در آن دوره گاهی وضع طوری بود که طلاب ترجیح می‌دادند خیلی در حوزه حضور نداشته باشند و رفت و آمدشان محدود باشد.
بعد از وفات مرحوم بروجردی، حوزه علمیه قم محور حوزه‌های علمیه جهان اسلام بود و حدود هفت هزار طلبه و استاد داشت، تدریس‌های خوبی هم وجود داشت و استادانی چون امام درس فقه و اصول و ... داشتند و مراجعی چون مرحوم محقق داماد و .. هم دروس پر رونقی داشتند.
بنده که از سال 1348 در قم هستم همواره شاهد رشد حوزه بوده‌ام و و معتقدم امروزه حوزه از نظر گسترش کمی و کارآیی کمی و کیفی در علوم مختلف، قابل قیاس با دوره‌های قبل نیست، فقه و اصول و کلام رونق خود را دارد، دروسی مانند فلسفه دین، رواج علوم انسانی و مباحث میان‌رشته‌ای مانند روان‌شناسی، مدیریت، جامعه‌شناسی، اقتصاد و ... را هم شاهد هستیم. در دوره‌ا‌ی که آقای بهشتی مدرسه دین و دانش را راه انداخت اگر می‌خواستیم چند نفر مسلط به زبان انگلیسی و یا زبان‌های دیگر در حوزه پیدا کنیم، یا نبود یا خیلی کم بود، ولی الان بسیاری از فضلا در علوم انسانی و ... مسلط و آشنا با زبان‌های خارجی هستند. در آن دوره اصلا بحث اسلامی‌سازی علوم انسانی و یادگیری علوم انسانی از سوی طلاب مطرح نبود.
امروز شاید بیش از 300 طلبه در مقطع کارشناسی رشته روان‌شناسی داریم و کمتر از این مقدار در ارشد و دکتری داریم که در عین طلبه بودن در این رشته تخصص دارند و در علوم تربیتی و کلام جدید و اقتصاد و فلسفه دین و .. هم همین وضع وجود دارد؛ بنابراین کارآیی حوزه و تالیفاتی که وجود دارد قابل مقایسه با گذشته نیست.
مجلات مختلف علمی و تخصصی امروز حوزه هم اصلا قبل از انقلاب وجود نداشت و شاید اوایلی که به قم آمدیم فقط مجله مکتب اسلام و مکتب تشیع را داشتیم که این دو هم عمومی بودند ولی امروز چندین مجله با چارچوب‌های جهانی در حال انتشار است؛ بنابراین در مجموع حوزه امروز نه قابل مقایسه با اوایل انقلاب و نه قابل مقایسه با دوره آیت‌الله العظمی بروجردی است و طبیعتا اینطور هم باید باشد. البته این توسعه حوزه هم به برکت انقلاب بود است.
مجموعه کتبی که در فقه، اصول، کلام، فلسفه و رشته‌های مختلف نوشته شده است قابل مقایسه با قبل نیست؛ پرچم اسلامی‌سازی علوم انسانی در قم برداشته شده است و چشم دانشگاهیانی که دل در گرو اسلام دارند به حوزه قم دوخته شده است. در زمینه دروس فقهی و اصولی هم متناسب با نیازهای روز، دروس بسیار خوبی طراحی و اجرا شده است.
ایکناـ اینکه حوزه در مباحث کمی و کیفی رشد قابل ملاحظه داشته درست است، ولی چالش‌های بزرگی فراروی حوزه است، حوزه به پذیرش طلاب زیادی اقدام کرده است و همین افزایش طلبه به مشکلات معیشتی آنها دامن زده است و از طرف دیگر پذیرش طلبه باید متناسب با نیاز کشور باشد وگرنه باعث صدمه به جایگاه روحانیت خواهد شد. تحلیل شما چیست؟
به نظر بنده حوزه بدون حساب و کتاب پذیرش نداشته است، اتفاقا به خصوص بعد از انقلاب و با شکل‌گیری شورای مدیریت در حوزه که ریاست آن بر عهده مرحوم آیت‌الله فاضل لنکرانی بود، قابل مقایسه با قبل نیست. در گذشته طلاب بدون کنکور پذیرش می‌شدند ولی از آن دوره به بعد ضابطه پیدا کرد و برنامه‌های منظمی در مدارس ریخته شد، از جمله اینکه طلاب شش پایه را در مدارس و تحت برنامه بگذرانند. در گذشته طلاب با مکانیسم‌های ساده ورود داشتند و حجره‌ای در اختیار آنها بود و وقتشان به خوبی مورد استفاده قرار نمی‌گرفت ولی نظم خوبی پیدا کرده است. رشته‌های تخصصی بعد از انقلاب و در سه دهه اخیر رشد بسیار خوبی پیدا کردند.
البته این نکته را مورد تاکید قرار می‌دهم که نظام طلبگی از ابتدا با فقر و محرومیت همراه بوده و هست؛ یعنی وضعیت طلاب قبل از انقلاب بهتر از وضعیت امروز نبود که بخواهیم آن را به گردن این مسئله بیندازیم که چون پذیرش طلاب بیشتر شده مشکلات معیشتی آنها هم بیشتر شده است. در گذشته این فقر محسوس‌تر بود؛ کسانی که وارد حوزه می‌شدند پی همه چیز را به تن خود می‌مالیدند و حاضر بودند با درآمد مختصر معیشت خود را اداره کنند و با انگیزه الهی و معنوی وارد حوزه می‌شدند و توجهی به دنیا و مسائل دنیوی نداشتند و حتی کسانی بودند که پدرانشان متمول بودند و با حمایت پدرشان وارد حوزه می‌شدند و شاید وضع مادی آنها کمی بهتر بود. شهریه امروز خیلی بیشتر از آن دوره است و در گذشته‌ها اگر طلبه و استاد حوزه، بیمار می‌شد کسی رسیدگی نمی‌کرد، ولی الان خدماتی به طلاب ارائه می‌شود. گاهی کسانی بودند که بیمار می‌شدند و به خاطر نبود امکانات معالجه فوت می‌کردند ولی امروز با حمایت مقام معظم رهبری و تلاش حجت‌الاسلام و المسلمین نوابف همه طلاب بیمه هستند گرچه بیمه آنها با محدودیت‌هایی هم روبروست.
امروز شهریه طلاب منظم است ولی هیچگاه زندگی آنها با شهریه تامین نمی‌شده است و امروز هم این وضعیت وجود دارد. طلاب در گذشته به تبلیغ می‌رفتند و مردم هم از آنها حمایت مالی خوبی می‌کردند و می‌توانستند زندگی خود را در حد متوسطی اداره کنند.
امروز کسانی که گذشته و سختی آن را ندیده‌اند و یا انتظارات بالایی دارند ممکن است تلقی اشتباهی داشته باشند، ممکن است با هدف گرفتن پست اجرایی و قضایی و ... به حوزه آمده باشند وگرنه اینطور نیست که وضعیت مادی امروز بدتر از گذشته باشد.
من چندین سال عضو شورای عالی حوزه بودم و بنده به همراه برخی آقایان به 16 مرکز استان رفتیم و به حوزه‌ها سر زدیم. امروز امکانات حوزه‌های دور افتاده قابل مقایسه با بهترین حوزه‌های قبل از انقلاب که ما در آنها تحصیل می‌کردیم نیست، گرمایش و سرمایش و امکانات نسبی و دست کم یک وعده غذای گرم وجود دارد. برخی حوزه‌ها در جایی که شهر هم تلقی نمی‌شود امکانات بیشتری از مدرسه علمیه مرحوم آیت‌الله مجتهدی در تهران داشتند.
اینکه گفته شود طلبه زیاد گرفته شده و مشکلات بیشتر شده، حرف سستی است. برخی خانواده‌ها و طلاب انتظارات بیشتری داشته‌اند و تصور کرده‌اند در حوزه هم امکاناتی که در دانشگاه‌ها هست، وجود دارد ولی آنها باید این انتظار را اصلاح کنند. کسانی که وارد حوزه می‌شوند باید با این واقعیات آشنا باشند و اگر می‌توانند با این وضعیت ادامه دهند بدانند به موفقیت خواهند رسید وگرنه بعد از چند سال خودشان از ورود به حوزه پشیمان خواهند شد.
ایکناـ یعنی شما معتقدید تعداد طلابی که امروز وجود دارند کمتر از نیازهای جامعه است؟
بنده معتقدم اگر پذیرش طلبه حتی دو تا سه برابر هم بشود باز نیاز داریم؛ در گذشته گاهی یک طلبه به شهری می‌رفت ولی این شهر مثلا ۴۰ تا ۵۰ روستا داشت که حتی در سال یک طلبه هم به خود ندیده بود و چنین کمبودهایی داشتیم ولی الان در قالب طرح هجرت و ... طلبه‌ها به اقصی نقاط کشور می‌روند و مقیم می‌شوند و به مسائل دینی مردم رسیدگی می‌کنند. برخی فقط دور و بر خودشان را می‌بینند و به مسائل به صورت سطحی می‌نگرند و از این حرفها می‌زنند ولی مسئولان حوزه باید به فکر گزینش افراد خوب باشند تا در آینده بتوانند نقش خود را ایفا کنند. امروز مساجدی داریم که امام جماعت ندارند و افراد مکلا عبایی روی دوش می‌اندازند و نماز می‌خوانند.
ایکناـ وضعیت کیفی و رشد علمی حوزه را چطور می‌بینید؟
گسترش علمی و تخصصی در حوزه هم قابل قیاس با قبل نیست، الان درختواره رشته‌های حوزه طراحی شده و بیش از 400 رشته و گرایش قرار است به تدریج در تمامی حوزه‌ها تدریس شود و واقعا حوزه عظمت زیادی نسبت به قبل دارد و حتی در زمینه فقه و اصول عالمان زیادی داریم که قبلا نبودند. البته با وجود مراجع معظم، استادان احترام کرده و ابراز وجود نمی‌کنند ولی واقعا افراد عالم زیادی در این زمینه داریم.
برخی حوزه‌ها اصلا زنده شده است. بنده حساب می‌کردم وقتی در مدرسه آیت‌الله مجتهدی در تهران بودیم چند حجره کوچک و کتابخانه محدودی داشت و مجموع طلاب آن قبل انقلاب صد نفر نبودند ولی امروز، هم این مدرسه رشد کرده و هم مدارس تحت برنامه حوزه بسیار زیاد و در سراسر کشور توزیع شده است و فقط چندهزار طلبه در حوزه تهران داریم.
انتهای پیام
