پنج میدان بزرگ فکری و کلامی برای حوزویان/ خطر جدی الحاد نوین در آینده نزدیک

به گزارش ایکنا، به نقل از روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی، رئیس قطب تعمیق ایمان دینی و مبارزه با جریان‌ها و فرق انحرافی در نشست علمی کاربردی در حوزه کلام اسلامی که به‌همت دو مؤسسه آموزش عالی حوزوی علامه مجلسی(ره) و مجتهده امین(ره) وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار شد، اظهار کرد: اهل بیت(ع) علم ارزشمند را علم نافع دانسته‌اند و علمی که ارزشمند نباشد و از آن استفاده‌ای نکنند، فضل است.

وی ادامه داد: علم نافع هم متناسب با شرایط و زمان تعیین می‌شود، ممکن است علمی در برهه‌ای از زمان مفید بوده است و امروز دیگر کارآیی ندارد، پس باید مراقب باشیم آموزش‌هایی که می‌بینیم و وقتی که می‌گذرانیم، برای آموختن علوم نافع باشد تا عمر خود را بیهوده صرف نکنیم.

رئیس قطب تعمیق ایمان دینی و مبارزه با جریان‌ها و فرق انحرافی اضافه کرد: امروز برای توسعه و پیشرفت، راهی جز تلاش علمی، معرفتی و تربیت درست نسبت به انسان‌ها نداریم و باید شخصیت چند بعدی خودمان و کسانی را که با آنها در ارتباط هستیم بسازیم و از تربیت غافل نشویم.

حجت‌الاسلام سبحانی فقه شیعی را از نظر تاریخی و امروز، مرهون بنیادهای فکری و اعتقادی دانست و اظهار کرد: امروز معتقدیم که علوم انسانی سکولار نمی‌تواند در جامعه ما نیاز مردم را برطرف کند، چرا که جهان‌بینی آن‌ها خالی از دین است.

وی ادامه داد: تا زمانی که نگاه‌های بنیادین الهیاتی ما تغییر نکند، چیزی به نام روانشناسی و جامعه‌شناسی و اقتصاد اسلامی نخواهیم داشت، پس باید زیرساخت معرفتی خود را در دانشی که می خواهیم در آن موفق باشیم بشناسیم.

رئیس قطب تعمیق ایمان دینی و مبارزه با جریان‌ها و فرق انحرافی بیان کرد: یک دانش‌پژوه توانمند باید دو نگاه داشته باشد؛ یک نگاه نسبت به میراث تولید شده از گذشته و یک نگاه هم به آینده و به نیازها و میدان‌هایی که باید در آنها فعالیت کند. نباید از هویت و گذشته خود غافل شویم و در عین حال، نباید از توجه به آینده عقب بمانیم.

وی با بیان اینکه هر انسانی در دوران عمر خود یک تیر می‌اندازد و می‌تواند تحولی ایجاد کند، گفت: هر کسی باید سهم و نقش تاریخی خود را بداند، ممکن است فردی در گوشه‌ای فکری تولید کند و ایده و طرحی بدهد که چند نسل از آن بهره ببرند، اینکه چگونه نقش خود را بدانیم مرهون شناخت صحیح میدان‌های عملی است که فراروی ما قرار دارند.

نگاه به آینده؛ حلقه مفقوده پژوهش در حوزه‌های علمیه

حجت‌الاسلام سبحانی تصریح کرد: امروز باید اولویت‌ها و اقتضائات زمان خود را بشناسیم تا بتوانیم مثلاً در پایان‌نامه‌ای که می‌نویسیم، این موارد را لحاظ کنیم و بینشی آینده‌نگر داشته باشیم که متأسفانه چنین بینشی در جامعه حوزوی ما بسیار کمرنگ است و به همین دلیل هم بسیاری از تلاش‌ها، ثمر و نتیجه و فایده‌ای به حال جامعه ندارند.

وی آموزش نیازها و ورود در میدان‌های درگیری و چالش را یکی از لوازم جدایی‌ناپذیر نظام آموزشی حوزه دانست و گفت: چون سرعت تحولات در دنیای جدید بسیار بالا است، ما گاهی عقب می‌مانیم و عرصه‌ها را دیر متوجه می‌شویم یا تمرکز لازم برای اقدام به‌موقع نداریم.

رئیس قطب تعمیق ایمان دینی و مبارزه با جریان‌ها و فرق انحرافی با تأکید بر لزوم شناخت پنج میدان مهم درگیری فکری و کلامی برای حوزویان، اظهار کرد: الهیات و کلام در معنای گسترده خود حوزه تأمین و پشتیبانی و تصحیح مبانی نظری و فکری و بینشی است و امروز پنج میدان بزرگ فراروی کلام‌پژوهان و فلسفه‌پژوهان ما و برای کسانی که می‌خواهند در رشته خود با نگاه عمیق کار کنند، وجود دارد.

وی میدان اول را میدان مقولات ایمان در صحنه زندگی و سنگر خانه دانست و گفت: این میدانی است که ما در آن زندگی می‌کنیم و حیات ما بستگی به آن دارد و اگر نتوانیم جامعه خود را بر اساس ضوابط فکری و معرفتی بسازیم، عملاً شکست خورده‌ایم و پرداختن به افق فراتر هم برای ما بی‌معنا خواهد شد و اگر حوزه نتواند نقش صحیح تاریخی خود را ایفا کند، عواقب سختی در پیش خواهیم داشت.

حجت‌الاسلام سبحانی بیان کرد: حوزه تهدید ایمان و معنویت، حوزه اولی است که باید مورد توجه باشد. می‌دانیم که از قرن نوزدهم نهضتی از غرب پدید آمد که معتقد به تمام شدن عصر دین و معنویت بود و سکولاریزاسیون را به بهانه عقلانیت پیگیری کرد و معنویت را هم در اندیشه‌های سکولار محدود ساخت.

ظهور اخلاق سکولار در دنیای مدرن

وی افزود: در قرن بیستم نشانه‌هایی از بازگشت به دین و معنویت در انسان‌ها پدیدار و انقلاب اسلامی ایران به‌عنوان نماد این حرکت تلقی شد و جالب است که چنین پدیده‌ای اصلاً در نگاه جامعه‌شناسان سکولار جایی نداشت و کم کم محققان متوجه شدند جهان در حال پیدا کردن یک گرایش معنوی است.

رئیس قطب تعمیق ایمان دینی و مبارزه با جریان‌ها و فرق انحرافی ادامه داد: امروز کاملاً مسلم است که تئوری سکولار شدن جامعه مدرن، یک تئوری تمام نیست و برخی معتقدند جهان به‌سوی اخلاق پیش می‌رود.

وی با بیان اینکه امروز ایمان و معنویت سکولار در جهان ایجاد شده است، گفت: کسانی به‌جای خداخواهی، نوعی تجربه‌های درونی و روانشناختی تعریف کرده‌اند که جای ادیان الهی را بگیرد و آداب و اخلاق معنوی سکولار را ساخته‌اند.

حجت‌الاسلام والمسلمین سبحانی افزود: کلیسای مسیحی خیلی پیش‌تر از ما با این بحران برخورد کرده و مطالعات گسترده‌ای انجام داده است و بحث کلام کاربردی با گرایش‌های مختلف را راه اندازی کرده‌اند.

وی با بیان اینکه امروز ایمان دیگر مقوله‌ای نیست که صرفاً به لحاظ نظری نیازمند اثبات باشد، اظهار کرد: ایمان یک مقوله زنده موجود در حیات فردی و اجتماعی ما است که می‌تواند آسیب ببیند و زمینه‌های رشد دارد و مراقبت‌های بالینی باید شروع شود و الهیات از صحنه آکادمی به صحنه زندگی آمده است و فیلسوفان و متکلمانی هستند که در فضای عملی کار می‌کنند.

نامشخص بودن جایگاه اقتصاد و تولید ثروت در حکمرانی اسلامی

رئیس قطب تعمیق ایمان دینی و مبارزه با جریان‌ها و فرق انحرافی، میدان دوم را حوزه حاکمیت دین و حکمرانی دینی دانست و افزود: یکی از اساسی‌ترین مباحث الهیات ما امامت نام دارد که به معنای پیشوایی و مدیریت اجتماعی است و ما مسائل مهمی در این حوزه داریم و نحوه برخورد با اشخاص و جایگاه سرمایه و اقتصاد و جایگاه ثروت حلال در حکمرانی اسلامی هنوز هم از بنیادی‌ترین مشکلات و مسائل ما محسوب می‌شود.

وی ادامه داد: تا زمانی که چارچوب‌ها و پارادایم‌های نظری حاکمیت دینی را تعریف نکنیم، تکلیف ما با بسیاری از مسائل معلوم نیست، لذا باید در حوزه‌های علمیه به‌صورت جدی بر روی این موضوع کار شود.

حجت‌الاسلام سبحانی حوزه خانواده و سبک زندگی را به‌عنوان سومین میدان مهم معرفی و بیان کرد: امروز آن خانواده قدیمی دیگر وجود ندارد و حوزه علمیه باید الگوهای سبک زندگی اسلامی در شرایط جدید را تعریف کند و باید بدانیم همان‌گونه که انفعال در برابر شرایط جدید غلط به شمار می‌رود، انزوا در این خصوص هم مردود است.

وی با اشاره به اینکه امروزه صدها جلد کتاب به زبان‌های مختلف درباره شیعه نوشته شده است، تصریح کرد: در انگلیس و فرانسه و اسرائیل مراکز مطالعات شیعه‌پژوهی فعال هستند و آثار شیعه را احیا می‌کنند، هر چند آنها نگاه مغرضانه دارند، ولی ما ناگزیر در آینده با مجموعه‌ای از آثار شیعی مواجه خواهیم شد که دیگران برای ما نگاشته‌اند و این مخاطره بسیار بزرگی است که فقه و کلام اسلامی از دریچه آنها به دنیا نشان داده شود.

غفلت از جهان اسلام؛ ضعف بزرگ حوزه‌های علمیه

رئیس قطب تعمیق ایمان دینی و مبارزه با جریان‌ها و فرق انحرافی با اشاره به اطلاعات کم حوزویان ایرانی از جهان اسلام، بیان کرد: باید جهان اسلام را بشناسیم و نقاط تعامل را بدانیم و درباره جریان‌های فکری مختلف و مبانی آنها تحقیق کنیم.

وی با بیان اینکه سه جریان فعال و کنشگر در جهان اسلام وجود دارد که شناخت آنها بر هر طلبه‌ای واجب است، ادامه داد: جریان سلفی‌گری اولین مورد است که نباید آن را با داعش و وهابیت اشتباه بگیریم. داعش تنها یک شکل آن است و بدانید که امروز اگر داعش نابود شده است، چند سال دیگر سلفی‌ها به نوعی دیگر از جهان اسلام یارگیری خواهند کرد و حتی برخی جریان‌های روشنفکری هم متأثر از سلفی‌ها هستند.

حجت‌الاسلام سبحانی جریان روشنفکری جهان اسلام را دومین جریان فعال دانست و گفت: اولین تجدیدنظرها در حوزه فکر اسلامی در مواجهه با دنیای جدید را روشنفکران اسلامی می‌سازند و همه جریان‌های فکری که در ایران آمده‌اند، چهل یا پنجاه سال قبل در جهان عرب و شبه قاره به وجود آمده‌اند.

وی جریان تصوف را به‌عنوان سومین جریان فعال فکری در جهان اسلام معرفی و اظهار کرد: البته تصوف و جریان صوفی‌گری در جهان اسلام با آنچه امروز در کشور ما وجود دارد، متفاوت است و عالمان بزرگ و ائمه جماعات در این کسوت هستند، حال آنکه در کشور ما تصوف شکل فرقه‌ای پیدا کرده و در مقابل دین و مذهب ما قرار گرفته است.

رئیس قطب تعمیق ایمان دینی و مبارزه با جریان‌ها و فرق انحرافی با بیان اینکه گفت‌و‌گوی ادیان میدان دیگر پیش روی ما است، افزود: در برهه‌ای از جمهوری اسلامی هزینه‌های گزافی صرف گفت‌وگوی ادیان شده است، ولی با قطعیت می‌گویم که باقی‌مانده آن چیزی نزدیک به صفر است.

اشکال الحاد نوین از طریق فیزیک کوانتوم به برهان علیت

وی حوزه دنیای الحادی را میدان پنجم پیش رو دانست و ابراز کرد: در الحاد جدید یا علم‌پایه، اعتقاد به خدا را در زیست‌شناسی و عصب‌شناسی دنبال و پیدایش جهان را با فیزیک جدید بحث می‌کنند، ما هنوز از برهان علیت استفاده می‌کنیم، ولی متخصصان فیزیک کوانتوم معتقدند که برهان علیت اساساً مقوله‌ای ذهنی است و در عینیت خارجی چیزی به این نام وجود ندارد.

حجت‌الاسلام والمسلمین سبحانی با اشاره به جنگ بزرگ میان دینداران و الحاد جدید، تصریح کرد: متأسفانه حوزه علمیه ما سهم بسیار ناچیزی در این جنگ 50 ساله دارد.

وی میدان الحاد نوین را بسیار جدی و مهم دانست و تصریح کرد: الحاد فلسفی برای نخبگان است و الحاد مکتبی در انسان‌های ایدئولوگ ایجاد می‌شود، ولی الحاد علمی اگر توسعه پیدا کند، به دانش‌آموزان دبستانی هم خواهد رسید.