«قرآن و عقلانیت ارتباطی» نظریات هابرماس را نقد می‌کند
کتاب «قرآن و عقلانیت ارتباطی» بر اساس تفسیر علامه طباطبایی و با رویکرد نقد نظریات هابرماس، به قلم کریم خان‌محمدی و به همت نشر نی راهی بازار نشر شد.
به گزارش خبرنگار ایکنا، کتاب «قرآن و عقلانیت ارتباطی» نوشته کریم خان‌محمدی است و نشر نی آن را روانه بازار نشر کرده است.
هدف نویسنده در این پژوهش بازشناسی معنای عقلانیت از منظر قرآن کریم، براساس تفسیر علامه طباطبایی و نقد و بررسی مفهوم عقلانیت ارتباطی، برساخته هابرماس، با معیار عقلانیت مورد تأیید قرآن کریم است.
در واقع در این پژوهش، مسئله این است که عقلانیت از نگاه قرآن کریم به چه معنی است؟ وقتی از معنای عقلانیت می‌پرسند، این سؤال محدود به معنای لغوی نیست، بلکه «معنا» ابعاد مختلفی را دربر می‌گیرد، از قبیل این که کدام نوع از ارزش‌های حاکم بر جامعه عقلانی است و کدام یک غیرعقلانی؟ آیا عقل بشری توان کشف و به کارگیری ارزش‌ها را دارد، یا در این راه به وحی و راهنمایی پیامبران نیاز است؟ در صورتی که عقل خودبنیاد را نپذیریم، قلمرو حکمروایی عقل تا کجا خواهد بود؟ به عبار ت دیگر، عقلانیت وحیانی در برابر عقلانیت سکولار چه مختصاتی دارد؟
جامعه‌ای که براساس عقلانیت وحیانی شکل می‌گیرد دارای چه اصول و مؤلفه‌هایی است؟ در یک جامعه مفروض چه عواملی عقلانیت وحیانی را تقویت و چه عواملی از موانع شکل‌گیری آن به شمار می‌رود؟ پاسخ به سؤالات یادشده، با استنطاق از قرآن کریم، نیازمند روش ویژه‌ای است که در این پژوهش، بدون التزام به فرضیه خاصی، از روش معناشناسی ایزوتسو تأسی کرده و عقلانیت وحیانی را به عنوان سنجه‌ای برای نقد عقلانیت ارتباطی بازسازی کرده است.
این کتاب حاوی پنج فصل و یک خاتمه است. در هر فصل به یک سؤال فرعی پاسخ داده شده که در جمع‌بندی نهایی حاصل این پاسخ‌ها پاسخ سؤال اصلی این پژوهش خواهد بود. فصل اول به مباحث روش‌شناختی اختصاص دارد. در این فصل، ضمن استدلال درباره چرایی استفاده از روش معناشناسی ایزوتسو، نویسنده تلاش کرده برخی لوازم و کاربرد‌های این روش در مطالعه نصوص دینی، به ویژه قرآن کریم، مورد توجه واقع دهد و در این راستا به سابقه استفاده از این الگو در تحقیقات قرآنی اشاره شده است.
فصل دوم به پیشینه و ادبیاتِ موضوع می‌پردازد. در این فصل مفاهیمی چون عقل، عقلانیت و عقلانیت ارتباطی در دو سنت فکری اسلام و غرب بررسی و تبارشناسی شده است. هدف این فصل تدارک ادبیات و زمینه‌های نظری لازم به منظور تسهیل در درک عقلانیت ارتباطی مبتنی بر آموزه‌های سکولار و عقلانیت وحیانی مأخوذ از قرآن کریم است.
خان‌محمدی در فصل سوم به مفهوم‌شناسی عقلانیت ارتباطی در اندیشه هابرماس و ترسیم شمای عمومی روایت سکولار از عقلانیت ارتباطی براساس تئوری هابرماس پرداخته است. هدف این فصل ترسیم جامعه ارتباطی و گفت‌وگویی با تکیه بر اندیشه هابرماس است. اهمیت این تلاش از آن جهت است که امکان مقایسه با عقلانیت مبتنی بر وحی، و ارزیابی آن بر مبنای قرآن را فراهم می‌کند.
فصل چهارم به مفهوم‌شناسی عقلانیت وحیانی در قرآن کریم اختصاص یافته و به ترسیم روایت وحیانی از عقلانیت، براساس قرآن کریم و با تکیه بر تفسیر علامه طباطبایی،تأکید کرده است. اهمیت این تلاش از آن جهت است که امکان مقایسه با عقلانیت ارتباطی مبتنی بر عقل سکولار و رویکرد انتقادی به آن را فراهم می‌کند.
فصل پنجم به مقایسه عقلانیت ارتباطی و عقلانیت وحیانی پرداخته و مبانی و مشترکات و تمایزات این دو نظام را مقایسه می‌کند. به همین منظور، به مبانی معرفتی، هستی‌شناختی، انسان‌شناختی، و روش‌شناختی دو دستگاه از یک سوی و کارکرد‌های این دو نوع از عقلانیت از سوی دیگر پرداخته شده تا آگاهی لازم برای سنجش امتیاز‌های عقلانیت وحیانی در نقد عقلانیت ارتباطی فراهم شود. در خاتمه نیز علاوه بر جمع‌بندی نهایی، نتایج پژوهش براساس دو گونه عقلانیت ارائه شده است.
در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: با وجود اهمیت عقل و بار معنایی مثبت آن، امروز در این که کدام جامعه و کدام الگوی زندگی عقلانی است اختلاف وجود دارد. الگوی مدرنیته، که بر بام عقلانیت نشسته، سایر الگو‌های زندگی را «افسون‌زده» و غیرعقلانی ارزیابی می‌کند. در عین حال در درون گفتمان مدرنیته اجماع وجود ندارد. از این رو، در باب عقلانیت مفاهیم زیادی تولید شده است که هر کدام درصدد رفع کاستی‌های دیگر مفاهیم است.
هابرماس، به‌عنوان اخیرترین فیلسوف مشهور مدرن، مدرنیته متأخر را، همانند وبر، گرفتار عقلانیت صوری می‌داند و به عبارتی آن را ناعقلانی ارزیابی می‌کند و معتقد است که برای خروج از ناعقلانیت، عقلانیت ارتباطی باید جایگزین عقلانیت صوری شود. حال سؤال این است، آیا عقلانیت ارتباطی برساخته‌ی هابرماس می‌تواند الگوی مطلوبی برای جوامع اسلامی باشد؟ برای پاسخ دادن به این سؤال، به نظر می‌رسد منطقی‌ترین روش این باشد که یک مسلمان ـ با فرض التزام به اسلام ـ درصدد برآید «عقلانیت نص‌محور / قرآن‌محور» را بازسازی کند و با توجه به این نوع عقلانیت (یعنی عقلانیت وحیانی) به این پرسش پاسخ بدهد.
یادآور می‌شود؛ نشر کتاب «قرآن و عقلانیت ارتباطی» را با قیمت ۶۸ هزار تومان در دسترس علاقه‌مندان قرار داده است.
انتهای پیام
