جامعه ایرانی را با کدام کتاب بشناسیم / وقتی جامعه‌شناسی به فرهنگ و بافت ایران بی‌توجه است

به گزارش ایکنا، فرصت‌ها مانند باد می‌گذرند؛ این سخن حضرت علی(ع) هشداری است مبنی بر اینکه باید از هر فرصتی استفاده کرد. کرونا هم علی‌رغم تمام دردها و رنج‌هایش یک فرصت است؛ فرصتی برای بیشتر مطالعه کردن و بیشتر فهمیدن. برای داشتن زندگی بهتر در یک جامعه باید آن را به خوبی شناخت. برای کسب این شناخت بهترین و منطقی‌ترین راه مطالعه کتاب‌های جامعه شناختی است.

مطالعه و شناخت بهتر جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم نیز یکی از موضوعاتی است که می‌توان در ایام کرونا آن را جزو برنامه‌های روزانه خود قرار داد، اما برای معرفی بهترین کتابی که می‌توان در شرایط موجود به مردم معرفی کرد به سراغ مصطفی اقلیما، جامعه‌شناس و رئیس سابق انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران، رفتیم.

در مورد ایران هیچ کتاب جامعه‌شناسی و روانشناسی وجود ندارد

وقتی از این جامعه‌شناس درخواست کردیم تا کتاب‌هایی را برای عموم مردم جهت شناخت بهتر جامعه ایران معرفی کند، بیان کرد: هیچ کدام از کتاب‌های جامعه‌شناسی که من مطالعه کرده‌‌ام یا در ایران وجود دارد به درد ایران نمی‌خورد. برای اینکه همه این کتاب‌ها از سوی خارجی‌ها نوشته شده و در مورد ایران هیچ کتاب جامعه‌شناسی و حتی روانشناسی وجود ندارد. کتاب‌های موجود هم مملو از نظریه‌‌های برگرفته از منابع خارجی است که مناسب همان کشورهای منبع است و نه کشور ایران.

اقلیما ادامه داد: جامعه‌شناس هر کشوری باید بر روی جامعه خودش مطالعه و کار و نتایج شناخت خود را در قالب کتاب منتشر کند، اما چنین چیزی در ایران نداریم. محققان هم از کتاب‌های خارجی برای معرفی جامعه ایران استفاده می‌کنند و بر اساس فرهنگ ایرانی مباحث جامعه ایران تحلیل نمی‌کنند و این یک خلأ بزرگ در جامعه ایران است.

این جامعه‌شناس همین مشکل را در حوزه روانشناسی هم جاری و صادق دانست و گفت: تمام نظریه‌های روانشناسی از زمان فروید تا به امروز با گذشت زمان باطل شده است؛ چرا که آدم‌ها و جامعه‌‌ها تغییر پیدا کرده‌اند و مدام باید نظریه‌های جدید بر اساس جامعه و آدم‌های جدید ارائه شود. حتی از آنجایی که فرهنگ شهرهای ایران نیز با هم تفاوت دارد، باید جامعه هر شهر بر اساس فرهنگ حاکم بر آن منطقه و شهر تحلیل شود، نه بر اساس نظریه‌های جامعه‌شناسان خارجی.

هیچ مرکزی به تحقیق عمیق جامعه مناطق مختلف ایران نپرداخته است

وی در پاسخ به این سؤال که انجام این نوع پژوهش‌ها وظیفه دانشکده‌‌های جامعه‌شناسی و روانشناسی است یا باید مراکز جدیدی مثل مراکز آینده‌پژوهشی ایجاد شود؟ گفت: ما همه این مراکز را در کشورمان داریم، اما فقط اسماً فعالیت می‌کنند و هیچ مرکزی به تحقیق عمیق جامعه مناطق مختلف ایران نپرداخته است. تحقیقاتی هم که از سوی این مراکز یا دانشجویان در قالب پایان‌نامه صورت می‌گیرد، مورد استفاده مسئولان قرار نمی‌گیرد. از سوی دیگر فصل‌های اول تا سوم پایان‌نامه‌ها هم از روی منابع خارجی نوشته می‌شود و مربوط به مملکت ما نیست.

اقلیما از ناکارآمدی مقاله‌های بسیار زیاد که عنوان ISI هم دریافت می‌کنند انتقاد کرد و گفت: از کدامیک از این همه مقاله استفاده کاربردی شده است؟ اساتید دانشجویان را مجبور می‌کنند که مقاله بنویسند و اسم استادشان را در مقاله بیاورند، اما این مقاله‌ها هیچ گرهی از مشکلات جامعه ایران باز نمی‌کنند و هیچ اداره و سازمانی نیز از آن مقاله استفاده نمی‌کند.

وی دیگر آسیب موجود در حوزه روانشناسی و روانپزشکی در جامعه ایران را ارائه مشاوره ازدواج و طلاق توسط روانپزشکان عنوان کرد و گفت: روانپزشک تخصصی در حوزه ارائه مشاوره در زمینه طلاق و ازدواج ندارد؛ چراکه روانپزشکی درمان دارویی است، نه ارائه مشاوره. اینها مسائل فرهنگی و اجتماعی است و فقط باید مددکاران در این حوزه فعالیت کنند.

بی‌توجهی به بستر فرهنگی و اجتماعی در کشور

اقلیما بی‌توجهی به بستر فرهنگی و اجتماعی در کشور را موجب بیماری انگاری بسیاری از افراد جامعه دانست و گفت: تست‌های روانشناسی در بسیاری از کشورهای دنیا کنار گذاشته شده، اما همچنان در ایران از آنها استفاده و بر اساس نتایج تست‌ها مشاوره ارائه می‌شود؛ در حالی که بر اساس فرهنگ، ساختار و بافت جامعه ایران طراحی نشده‌اند و همین تست‌های اشتباه به مغازه‌ای برای کسب درآمد تبدیل و باعث بیماری‌انگاری بسیاری از مردم شده است.  

وی اضافه کرد: در این جامعه با فرهنگ و خصوصیات خاص آن زندگی می‌کنیم، پس باید تربیت و رفتار ما نیز بر اساس این فرهنگ تحلیل و رفتار کودکان نیز بر اساس همین فرهنگ بررسی شود. در حال حاضر به راحتی عنوان بیش‌فعال به بچه‌ها داده می‌شود، اما آیا بچه‌های اکنون مانند بچه‌های گذشته امکان حضور در کوچه، خیابان، باغ، محل‌های بازی و ... را دارند؟ آیا می‌توانند به طور طبیعی انرژی کودکی خود را تخلیه کنند؟ برای اینکه بفهمیم یک کودک بیش‌فعال است یا خیر باید چند ماه کودک را در محل زندگی او مورد بررسی قرار دهیم و پس از بررسی محیط زندگی و افرادی که از او نگه داری می‌کنند مطرح کنیم که آیا بیش‌فعال است یا صرفاً رفتار کودکانه نشان می‌دهد.

این جامعه‌شناس در پایان سخنانش از عدم توجه مسئولان به سخنان کارشناسان و محققان انتقاد کرد و گفت: اکنون جامعه ما به شکلی درآمده که وقتی واقعیت‌ها را می‌گوییم و از شرایط انتقاد می‌کنیم هم کسی توجه نمی‌کند؛ به سؤال‌ها و انتقادهای ما هم پاسخ داده نمی‌شود.