قالیباف: کتابخانه امروزی، مجموعه‌ای پویا برای پاسخ به نیاز‌های مختلف فرهنگی است

به گزارش ایکنا، آیین بیست و هشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران و روز گرامیداشت «کتاب، کتابخوانی و کتابدار» با شعار «دانایی، مانایی» امروز شنبه ۲۴ آبان ماه به صورت مجازی برگزار شد.

 

علیرضا مختارپور، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، در این مراسم با اشاره به روز نکوداشت علامه طباطبایی(ره) همزمان با آغاز هفته کتاب گفت: اگر سال کتابخانه‌های عمومی را از ۲۴ آبان سال قبل تا ۲۴ آبان امسال در نظر بگیریم، سال گذشته از جهاتی سال ناگواری برای کشورمان است. مهم‌ترین جنبه ناگوار بودن سال گذشته، بیماری و درگذشت جمعی از مردم شریف کشورمان، اهالی فرهنگ و ادب و از جمله خانواده تعدادی از کتابداران و همکاران کتابخانه‌ها و نیز برخی از اعضای کتابخانه‌های عمومی در اثر بیماری جدید و عالم‌گیر کروناست. در حال حاضر که مراسم روز کتابدار را با این شرایط برگزار می‌کنیم تعداد زیادی از اعضای خانواده‌های همکاران ما همچون بسیاری از مردم شریف میهنمان با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند که از خدای متعال شفای همه بیماران در سطح کشور و جهان و دفع این بیماری را مسئلت دارم.

 

وی افزود: تلخی دیگر سال گذشته، تعطیلی و کاهش فعالیت‌های حضوری فرهنگی و خدمات کتابخانه‌ای در مدت مدیدی از این سال به دلیل همان بیماری بوده است. اشتیاق و دلتنگی اعضای کتابخانه‌های عمومی و اغلب کتابداران برای حضور در کتابخانه‌ها از سویی و ضوابط لازم الاجرا برای جلوگیری از گسترش این بیماری، باعث تعطیلی یا کاهش بخش وسیعی از فعالیت‌های فرهنگی و از جمله کتابخانه‌های عمومی شد.

 

مختارپور ادامه داد: باوجود این وضعیت، بسیاری از کتابداران و همکاران با ابتکار و خلاقیت به فعالیت‌های متنوع و متعدد در فضای حقیقی یا مجازی پرداختند که فصل جدیدی از خدمات ارزشمند آنها را برای جامعه فرهنگی ایران نمایان کرد. از مشارکت در تولید ماسک در ماه‌های اول در برخی کتابخانه‌ها، ارسال کتاب به منزل اعضا تا کمک به ضدعفونی کردن معابر عمومی و مسابقات و جلسات و محافل در فضای مجازی و معرفی کتاب و انواع پویش‌ها و فعالیت‌ها از جمله مشارکت در همدلی اجتماعی کتابداران بود که موجب افتخار نهاد است.

 

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی در ادامه به فعالیت‌های کتابداران در فضای مجازی طی حدود یک سال گذشته اشاره کرد و گفت: پویش‌های «هر خانه یک کتابخانه»، برگزاری دوره «مشاوره کتابدار»، برگزاری «جشنواره کتابخوانی رضوی» و «پویش اقتراح ماسک» و بسیاری از فعالیت‌های کتابخانه‌ای، نمونه‌هایی از  برنامه‌هایی است که در فضای مجازی برگزار شد.

 

وی با اشاره به مسائل پیش روی نهاد در حوزه تأمین بودجه در سال جاری بیان کرد: عدم همراهی برخی دستگاه‌های مسئول در تأمین بودجه لازم برای بهره‌مندی کارکنان و کتابداران نهاد از افزایش حقوق و مزایای کارکنان دستگاه‌های دیگر باعث تلخی دیگر در نهاد کتابخانه‌ها شد، اما مدیران ستادی و استانی نهاد و همچنین اغلب نمایندگان مجلس جدید قول مساعدت در جبران این مسئله را در بودجه سال ۱۴۰۰ داده‌اند.

 

مهدی رمضانی، معاون توسعه کتابخاه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد نیز با اشاره به برنامه‌های هفته کتاب از سوی نهاد کتابخانه‌ها گفت: «کتابدار نمونه و شایسته تقدیر با رویکرد فرهنگی و ترویجی»، «کتابدار نمونه و شایسته تقدیر در فضای مجازی، خدمتگزار برتر، پیشکسوت برتر، کتابخوان برتر، خیرین کتابخانه‌ساز و اهداکننده کتاب، انجمن‌های برتر استانی و شهرستانی، فهرست نویس برتر و فعالیت‌های شاخص» از جمله دسته‌بندی‌های معرفی و انتخاب برترین‌ها در سال جاری هستند.

 

سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پیامی تصویری که به مناسبت هفته کتاب و روز گرامیداشت «کتاب، کتابخوانی و کتابدار» به این مراسم ارسال کرده بود، گفت: هفته کتاب را به همه کسانی که در حوزه فرهنگ مکتوب تلاش‌های وافری داشته و دارند تبریک عرض می‌کنم؛ همچنین به طور خاص روز کتابدار را به کتابداران عزیز تبریک می‌گویم. امسال هفته کتاب و روز کتابدار را در شرایط خاصی برگزار می‌کنیم؛ شرایطی که فضای کرونا همه زیست اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ما را تحت تاثیر خود قرار داده؛ از جمله حوزه فرهنگ و به طور خاص حوزه کتاب و کتابخانه.

 

وی با اشاره به تبعات شیوع بیماری کرونا در کتابخانه‌ها گفت: اتفاقاتی که در حدود ۸ یا ۹ ماه اخیر در این فضا پدید آمد، آسیب‌هایی را در حوزه کتاب و کتابداری و کتابخوانی به وجود آورده است. به طور خاص تعطیلی کتابخانه‌ها در ماه‌های متوالی و تعطیلی قفسه‌های باز بسیاری از کتابخانه‌ها، نگرانی‌هایی را برای مراجعان از جهت امکان حضور در کتابخانه‌ها و همچنین امکان حضور در برخی از فعالیت‌ها، اجتماعات و تجمعاتی در گذشته بر محور کتاب و یا در حاشیه کتاب و کتابخوانی در کتابخانه‌ها انجام می‌شد، پدید آورده است. 

 

صالحی ادامه داد: به نظر می‌آید در کنار این تهدید‌ها و آسیب‌های این دوره می‌توان فرصت‌هایی هم ساخت و به فرصت‌هایی هم اندیشید؛ در همین دوره ۸ یا ۹ ماهه مسئولان کتابخانه‌ها، در حوزه کتابداری و کتاب گردانیِ نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ایده‌هایی را ساختند و پرداختند که این امر نشان‌دهنده توجه به این فرصت‌ها بوده است. اینکه طبعاً کتابخانه به عنوان یک فضا و مکان ساعاتی مشخص دارد اما بسیاری از کتابداران با فضا‌های جدیدی که در کنار فضا‌های حضور ایجاد کردند، توانستند زمان‌های ارتباط را از زمان‌های اداری به زمان‌های غیر اداری توسعه دهند. 

 

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه گفت: همچنین امکان اشتراک ایده‌ها و تکثیر آنها از فرصت‌های ایجاد شده در این دوران است و شاید بسیاری از کتابداران ما در شکل‌های سنتی و قبل از این دوره ایده‌های ابتکاری داشتند که تا بخواهند آن‌ها را به دیگر کتابداران و مجموعه‌های فعال حوزه کتاب‌خوانی منتقل کنند، زمان بسیار زیادی صرف می‌شد. اما در شرایطی که الان در فضای فعالیت‌های کتابداران در فعالیت‌های برخط و شبه برخط داریم، ایده‌های کتابداران به سرعت مورد توجه دیگران قرار می‌گیرد و قابلیت تکثیر پیدا می‌کند؛ بنابراین گرچه دوره کرونا آسیب‌هایی رو به خطوط ارتباطی و تعاملی کتابداران عزیز ما با مخاطبانشان ایجاد کرده و هنوز هم ادامه دارد، اما فرصت‌هایی را هم پدید آورده که مغتنم و ارزشمند هستند و می‌شود بر اساس این فرصت‌ها دوره جدید و نقطه عطف جدیدی را در فضای کتابداری و کتابخوانی انتظار داشت.

 

صالحی درباره فرصت‌های ایجاد شده برای کتابخانه‌های عمومی در دوران شیوع بیماری کرونا گفت: نهاد کتابخانه‌ها صرفاً یک مکان برای خواندن و یا امانت کتاب یا عرضه و تبادل کتاب نیست، بلکه یک باشگاه بزرگ فرهنگی اجتماعی بر محور کتاب است. امروز در این شرایط، با توجه به اینکه قالب‌های برخط و شبه برخط در کنار قالب‌های حضوری معنای خودش و گستره‌های خودش را پیدا کرده، مجموعه بسیار متنوع از خدماتی که یاد کردم، در همین ۸ یا ۹ ماه خودش را نشان داد، اما حتماً می‌تواند افق و عمق بیشتری پیدا کند.

 

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: باید فرصتی برای ایام فراغت و سرگرمی کودکان و نوجوانانی که امروز مدرسه نمی‌روند، ایجاد کرد که از طریق کتابخانه‌ها می‌توان فرصت‌های جایگزین پیدا کرد تا در کنار فضای ترک مدرسه حضوری و حضور در فضای مجازی به عنوان آموزش رسمی، نهاد کتابخانه‌ها و کتابداران مکمل مدرسه باشند.

 

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به برگزاری موفق پویش‌های مجازی در سال جاری گفت: به نظر می‌آید همین دوره ۸ یا ۹ ماهه به ما نشان داد که در این فضا پویش‌های اجتماعی مبتنی بر حوزه فرهنگ کتاب و کتابخوانی زمینه‌های بهتر و بیشتری را پیدا می‌کنند. در همین دوره مسابقات کتابخوانی رضوی، برنامه‌ها و معرفی کتاب در فضای محرم و بسیاری برنامه‌های دیگر نشان داد که ما می‌توانیم از این دوره فرصتی برای پویش‌های اجتماعی کتاب و کتابخوانی بسازیم.

 

صالحی تأکید کرد: اگرچه دوره کرنا مصیبت بوده و هنوز هم پر آفت و پر مصیبت است، اما می‌توانیم از کنار این انباشت مسائل و مشکلات، فرصت‌های جدیدی را برای زیست فرهنگی خودمان و به طور خاص حوزه کتاب و کتابخوانی پیدا کنیم.

 

محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی با صدور پیامی روز بزرگداشت کتاب، کتابخوانی و کتابدار را تبریک گفت. متن پیام که از سوی حجت الاسلام غلامرضا قاسمیان رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی قرائت شد به این شرح است:

 

قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ

 

کتابخانه‌های عمومی در سراسر جهان، مردمی‌ترین مرکز ارائه خدمات فرهنگی هستند. آنچه ما عموماً و به غلط از کتابخانه در ذهن داریم، فضایی نمور و تاریک است که در آن تعداد زیادی کتاب خاک‌خورده وجود دارد و تعداد معدودی آدم در گوشه‌ای از آن مشغول کتاب خواندن هستند. این تصور، هیچ ارتباطی با نقشی که کتابخانه به عنوان یک حلقه مهم از فضای فرهنگی هر کشور دارد، همخوانی و همسویی ندارد. ما باید تلاش کنیم و همت خود را به کار ببندیم تا با استفاده از ایده‌های خلاقانه و ارائه خدمات نوین، کتابخانه‌ها را به مراکز تبادل اندیشه و مراکز مهم جامعه‌پذیری به ویژه برای نسل‌های آینده تبدیل کنیم.

 

کتابخانه‌ها در جهان به هیچ عنوان از روند پیشرفت تکنولوژی و تغییرات جنس نیاز مخاطبان عقب نیفتاده‌اند و با قدرت توان تاثیرگذاری فرهنگی خود را حفظ کرده‌اند. کتابخانه دیگر فقط محل نگهداری کتاب نیست؛ بلکه مجموعه‌ای است هدفمند و کارا و پویا که نیاز‌های فرهنگی گروه‌های اجتماعی گوناگون را پاسخ می‌دهد و برای آنها فضایی گیرا و جذاب برای مطالعه، بحث و گفت‌وگو فراهم می‌کند. هیچ ظلمی به کتابخانه‌ها بزرگتر از این نیست که همچنان آن را فضایی برای مبادله یکطرفه کتاب بدانیم. کتابخانه در جهان امروز، فضایی برای ارتباطات متقابل فرهنگی و لذت بردن از درگیر شدن با موضوعات مرتبط با فرهنگ و هنر است.

 

اگر وظایف کتابخانه را تبادلات دوسویۀ فرهنگی تعریف کنیم و کتابداران را رهبران راهبردی تبادلات فرهنگی در سراسر کشور بدانیم، آنگاه می‌توانیم جهان جدیدی بسازیم و ظرفیت‌های موجود کتابخانه‌ای کشور را در راستای جلب مشارکت مردم استفاده کنیم. کتابخانه‌ای که مرکز تبادلات فرهنگی محله یا شهر است، در زمان بحران کرونا، نه تنها فعالیت‌های خود را پایان یافته تلقی نمی‌کند که بالعکس با افزایش تنش‌های روانی در نتیجۀ کم شدن مراودات فرهنگی و اجتماعی مردم، تلاش خواهد کرد تا در فضای مجازی، مردم یک محله یا شهر را با مدیریت و راهبری و خلاقیت کتابداران با فضای فرهنگی در ارتباط نگاه دارد و اتفاقا در کاهش تنش‌ها، راحتی، سلامت روان و نشاط مردم در این شرایط سخت همراهی کند.

 

مردم باید بودن کتابخانه‌های عمومی را حس کنند و در زندگی آن‌ها تاثیر داشته باشد. کتابخانه فضایی راحت‌تر برای مطالعه، کار و حتی تفریحات فرهنگی است. بسیاری از کتابخانه‌های ما برای آنکه به فضایی راحت، دلچسب و جذاب تبدیل شوند به بازطراحی‌های بومی نیاز دارند. فضای فیزیکی کتابخانه‌ها ظرفیت بسیار بزرگی است که باید به بهترین شکل مورد استفاده قرار گیرد. ارتباط کتابخانه با نهاد‌های محلی، در تاثیرگذاری آن بسیار موثر خواهد بود. اگر کتابخانه‌های ما با مدارس و مساجد مرتبط شوند و این ارتباط به شکلی هدفمند و در راستای اهداف تربیتی مدرسه و مسجد قرار گیرد، می‌تواند در سراسر کشور نقشی بی‌بدیل در شاکلۀ نظام تربیتی کشور داشته باشد.

 

مدرسه، کتابخانه، منزل و مسجد، چهار نهادی هستند که هر یک وظیفه‌ای مهم دارند و آن هم «اجتماع‌سازی» با اهداف فرهنگی است. وقتی ما هیچ شبکه‌ای برای متصل کردن مردم در فضا‌های محله‌ای و مرتبط کردن آنها با اولویت‌های فرهنگی بومی نداشته باشیم، مشخص است که با ایجاد ارتباطات یکسویه و خشک، به هیچ عنوان توان جلب مشارکت آنها را نخواهیم داشت؛ ما باید با شبکه‌سازی‌های فرهنگی، مردم را با یکدیگر و با این نهاد‌ها همیشه متصل نگاه داریم. کتابخانه راهبر اصلی این وظیفه ملی در سطح کشور است.

 

ما با تقویت پیوند‌های محله‌ای موظفیم فرزندانمان را به شبکه فرهنگی کشور متصل کنیم و آن‌ها را در فضا‌های فرهنگی غیربومی، تنها رها نکنیم. نوجوان ما در محله‌ها باید کتابخانه را فضایی جذاب و دارای ایده‌های نو، خلاقانه و بدیع برای گذران وقت خود بداند. مطمئن باشیم که دوران کتابخانه‌های قدیمی که فقط برای عده‌ای بسیار خاص از کتابخوانان حرفه‌ای ساخته می‌شد، گذشته است و حالا کتابخانه‌ای که بتواند مشارکت فرهنگی کودکان و مادران و نوجوانان و جوانان را جذب کند و برای همه آنها برنامه داشته باشد، می‌تواند به حیات خود ادامه دهد. دسترسی به منابع داده تحقیقاتی برای پژوهشگران باید در کتابخانه‌ها هم فراهم باشد، بسیاری از ضعف‌های محدودیت تعداد کتاب‌های فیزیکی در نقطه نقطه کشور در صورت دسترسی رایگان به منبع داده کتاب‌ها و قابلیت مطالعه آنها و همچنین دسترسی به منبع دادۀ مقالات علمی و کتاب‌های علمی قابل جبران است.

 

علاوه بر این لازم است از فعالیت درخشان و موثر کتابداران عزیز سراسر کشور قدردانی شایسته‌ای انجام شود و به مسائل شغلی این عزیزان که حقیقتاً «سفیران فرهنگ و هنر» در سراسر کشور از شهر‌های بزرگ تا دورترین روستا‌ها هستند، به طور ویژه توجه شود. ما باید از ظرفیت فرهنگی و فکری کتابداران در سراسر کشور بیشتر استفاده کنیم. سال‌ها مؤانست این فرهیختگان ارجمند با کتاب و کتابخوانی، این ظرفیت بالقوه را ایجاد کرده است تا از آن‌ها برای ترویج کتابخوانی و تشویق مردم به مصارف فرهنگی هدفمند به خصوص در فضای مجازی استفاده شود. ما باید کتابداران را به مردم معرفی کنیم و از آن‌ها برای ترویج فرهنگی کتابخوانی کمک بگیریم.

 

اقدامات بسیار خوبی در سال‌های اخیر در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برای هماهنگ‌سازی کتابخانه‌ها با نیاز‌های روز به انجام رسیده است؛ این نهاد در این مدت با خوش‌فکری، درایت و آینده‌نگری در تلاش بوده است تا از تمام ظرفیت‌های کتابخانه‌ها استفاده کند و گزارش‌های ارائه شده در این زمینه، بسیار امیدبخش و خوشحال‌کننده است و جای تبریک دارد. این روند باید با هماهنگی تمامی دستگاه‌های مربوط گسترش پیدا کند، ولی از جهت ساختاری تا رسیدن به نقطه قابل قبول فاصله زیادی داریم که در یک فرصت دیگر باید به آن پرداخت یکی از دو اولویت تاکیدی مقام معظم رهبری در پیام ایشان در افتتاحیه مجلس شورای اسلامی در حوزه فرهنگ کشور است. مجلس با تمام توان از اقدامات پیشرو و اثربخش در حوزه فرهنگ حمایت می‌کند و حمایت از کتابخانه‌های عمومی و رفع مشکلات شغلی کتابداران را یکی از وظایف اصلی خود در حوزه فعالیت‌های فرهنگی می‌دانیم و ممطئنیم حمایت از این فعالیت‌ها تاثیری مستقیم و کم‌نظیر در ارتقای فرهنگ عمومی کشور خواهد داشت.