مهدویت در زیارت اربعین

ارتباط عمیق و گسترده‌ای میان فاجعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) به عنوان خط سیر بزرگ آزادیخواهی در تاریخ و موضوع مهدویت در آخرالزمان وجود دارد که این ارتباط تنگاتنگ را می‌توان از طریق دقت نظر در زیارت اربعین مورد بررسی قرار داد. 

در بخش‌هایی از زیارت اربعین شاهد اشاره حضرت امام صادق عليه‌السلام به عنوان گوینده این زیارت در خصوص ارتباط بین دو نهضت بزرگ تاریخ یعنی نهضت عاشورا و نهضت مهدویت هستیم ایشان در این زیارت فرموده‌اند: «وَأَشْهَدُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِکَ کَلِمَةُ التَّقْویٰ ، وَأَعْلامُ الْهُدیٰ ، وَالْعُرْوَةُ الْوُثْقیٰ ، وَالْحُجَّةُ عَلَیٰ أَهْلِ الدُّنْیا»؛  «و گواهی می دهم که امامان از فرزندانت، اصل تقوا و نشانه های هدایت و دستگیره محکم و حجّت بر اهل دنیا هستند.» 

ابتدا باید گفت که یکی از ویژگی‌های خاص حضرت امام حسین(ع) آن است که خداوند امامت و ائمه را در فرزندان ایشان قرار داده به گونه‌ای که حتی امام حسن عسکری(ع) نیز به این مهم در یکی از روایات اشاره دارد.

نهمین فرزند امام حسین علیه‌السلام حضرت مهدی(عج) خواهد بود و زیارت اربعین این موضوع را تاکید می‌کند که حضرت مهدی به عنوان قائم آل محمد از فرزندان امام حسین است.

اما عبارتی که در زیارت اربعین نسبت به قضیه مهدویت تصریح واضحی دارد این عبارت است که آن حضرت فرمود:  «وَنُصْرَتى لَکُمْ مُعَدَّةٌ حَتّى یَاْذَنَ اللَّهُ لَکُمْ»؛  «و یاریم برایتان آماده است تا آنکه خدا در ظهورتان اجازه دهد» 

این قسمت از زیارت اربعین ویژگی‌های منتظران قیام حضرت امام زمان را را مشخص می‌کند که ابتداً به لزوم ایمان به ائمه تاکید دارد و با عبارت  «اَنّى بِکُمْ مُؤْمِنٌ گواهی دهم که من به شما ایمان دارم» آن را مشخص می‌کند! اعتقاد دیگر اعتقاد به رجعت است که با عبارت  «وَبِاِیابِکُمْ مُوقِنٌ؛ و به بازگشتتان یقین دارم» تصریح می‌کند.

اعتقاد دیگر تسلیم شدن در برابر امر دستورات آن بزرگواران است که با عبارت  «وَقَلْبى لِقَلْبِکُمْ سِلْمٌ وَاَمْرى لاِمْرِکُمْ مُتَّبِعٌ؛ و دلم تسلیم دل شما است و کارم پیرو کار شما است» تعبیر شده است و دیگر نقطه‌ای که در این عبارت از زیارت اربعین مورد توجه قرار گرفته است لزوم تولی و تبرا است که با عبارت  «فَمَعَکُمْ مَعَکُمْ لامَعَ عَدُوِّکُمْ صَلَواتُ اللهِ عَلَیْکُمْ؛ پس با شمایم نه با دشمنان شما، درودهای خدا بر شما و بر روان های شما» تعبیر شده است.

زیارت اربعین گواه این نکته است که محبت اهل بیت عصمت و طهارت، زیارت قبور آنها و اقامه عزا بدون پیروی حقیقی و عملی از تعالیم ایشان  امری بیهوده به نظر می‌رسد. همان‌گونه که قرآن کریم در سوره آل عمران آیه ۳۱ فرموده است  «قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ» و همچنین در سوره ابراهیم آیه ۳۶  «رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ كَثِيرًا مِنَ النَّاسِ فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَمَنْ عَصَانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ پروردگارا آنها بسيارى از مردم را گمراه كردند پس هر كه از من پيروى كند بى گمان او از من است و هر كه مرا نافرمانى كند به يقين تو آمرزنده و مهربانى» نزدیک به همین تعبیر را فرموده است.

البته ذکر این نکته خالی از لطف نیست که اشاره به مقام مهدویت و امتداد آن در راستای بحث فاجعه عاشورا در روایت‌ها و زیاراتی همچون زیارت عاشورا هم مدنظر بوده است. آنجا که انسان از خدا می‌خواهد که او را از زمره کسانی قرار دهد که به خونخواهی حضرت امام حسین(ع) در کنار حضرت مهدی(عج) قرار گیرد.

محمدرضا سلمانی عبیات
پژوهشگر تاریخ عاشورا