عدم هدفمندی و پرداختن به انتزاعیات؛ دو مانع کارآمدی و تحول در حوزه علمیه

به گزارش ایکنا، همزمان با آغاز سال تحصیلی حوزه‌های علمیه، میزگرد تخصصی با عنوان «حوزه از آنچه هست تا آنچه باید»  با موضوع بررسی روند تحول حوزه‌های علمیه با تکیه بر نظرات شهید صدر صبح امروز، دهم مهرماه، با سخنرانی حجج اسلام احمد رهدار، سجاد ایزدهی و مهدی امینی از سوی پژوهشگاه شهید صدر و با همکاری مؤسسه فتوح اندیشه برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، با اشاره به کتاب «حوزه و بایسته‌ها»، گفت: برخی مطالب این کتاب برای اقتضائات جامعه ایران و حوزه ایران نه‌تنها خوب نیست، بلکه بد هم هست؛ لذا مفاد این کتاب مفاد حوزه بایسته نیست، زیرا متناسب با حوزه نجف و دوران شهید صدر نوشته شده است.

وی افزود: این کتاب مهندسی لازم دارد؛ زیرا وقتی حوزه بایسته مدنظر است، باید از حیث مبلغان، استادان و ... سرفصل‌ها و ساختاربندی درستی داشته باشیم، در حالی که در کتاب ساختار متفاوتی داریم؛ چیزی که مدنظر شهید صدر است، عمدتاً بیش از آنکه بایسته و ارائه بایسته‎ها باشد، نقد وضعیت موجود برای رسیدن به مطلوب است.

تلاش شهید صدر برای رهایی از گفتمان تمدن غربی

ایزدهی تصریح کرد: شهید صدر در موارد مختلف اشاره کرده است که فضای مطالب وی رهایی از گفتمان تمدن غربی در فضای اسلامی بوده و از این جلوتر نمی‌رود؛ یعنی به بحث تمدن اسلامی نرسیده است. ضمن اینکه این کتاب مسئله ندارد؛ مسئله امروز ما حوزه و بایسته‌هاست و سرفصل‌ها باید بر این اساس تنظیم شود، ولی آن را شاهد نیستیم. معتقدم این کتاب یکبار دیگر باید براساس مسئله محوری بازنویسی شود و صرفاً به اقتضائات 50 سال قبل نپردازد.

ایزدهی با بیان اینکه از این کتب استفاده زیادی برده است، اظهار کرد: در حوزه نجف طلاب درس می‌خواندند و عملاً با مردم کاری نداشتند، لذا مطالب شهید صدر عمدتاً معطوف به حوزه علمیه قم بوده است؛ مثلاً در بحث ملی شدن صنعت نفت به ایران مثال زده است. صدر در حوزه نجف هم میان ایرانی‌های نجف و نجفی‌های نجف تفکیک نکرده است و مطالب منطبق بر عینیت ارتباط حوزه آن روز با مردم نیست. فضایی که شهید صدر در آن زندگی می‌کرده، همنشینی با طلاب بوده است؛ ظرف وی طلاب هستند، ولی آنان را مخاطب خود قرار نداده است و عمده مباحث ایشان به حوزه و طلاب کاری ندارد؛ لذا این کتاب از این جهت هم جامعیت ندارد.

رابطه رشد کمی و کیفی

ایزدهی اضافه کرد: ایشان گفته در حوزه نجف رشد کیفی داریم، ولی کمّی نداریم، ولی مگر می‌شود رشد کیفی داشته باشیم و تبدیل به رشد کمّی نشود؛ پیامبر(ص) چند نیروی کیفی تربیت کرد و بسیاری از مناطق اسلامی را با اندیشه اسلام آشنا کرد؛ لذا وقتی توسعه نداریم حتماً کیفیت هم نداریم. چون کیفیت عمدتاً انتزاعی بوده تبدیل به کمیت نشده است. نقطه ضعف دیگر کتاب آن است که وقتی فقه را مطرح فرموده است، ابتدا فقه فردی، بعد اجتماعی را و سپس به عقاید می‌پردازد؛ این تقدم و تأخر مبانی نسب به فقه هم قابل توجه است؛ زیرا نباید فقه بر عقاید اولویت داشته باشد.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه شهید صدر تأکید بر ساختار مرجعیت داشته است، اضافه کرد: حوزه نجف چه ساختاری در آن دوره داشته است؛ مرجعیت بود، ولی ساختار متناسب با مسئله نبود. همان طور که در حوزه قم هم تا زمان مرحوم حائری چنین ساختاری نداشتیم. ایشان می‌گوید که گرفتار دنیامداری نشوید، ولی حوزه نجف دنیایی نداشت، طلاب در فقر، فلاکت و گرما درس می‌خواندند و در این مقطع بسیاری از حوزه‌ها سوسیالیست بودند.

بازنویسی راهبرد شهید صدر برای امروز حوزه

ایزدهی با اشاره به وضع موجود حوزه، اظهار کرد: حوزه امروز ما انصافاً خیلی تحول پیدا کرده و با قبل متفاوت شده است؛ البته در مدرک‌گرایی غش کرده‌ایم، «حجت‌الاسلام» رها شده و «دکتر» غلبه پیدا کرده، زیرا پُز دارد، در حالی که ما قرار نیست، دکتر داشته باشیم. همچنین حوزه امروز به خاطر ارتباطات زیاد با جامعه عرفی شده و تعبدیات و معنویات کمتر شده است. در حالی که حوزه نجف درگیر ارتباطات بیرونی چندانی نبود و با دیگران تعاملی نداشت؛ لذا الان خیلی «آن طرف آبی» شده‌ایم و بخواهیم و نخواهیم با مسائلی طرف هستیم که نمی‌توان نادیده گرفت.

وی اضافه کرد: رویکرد علمی در حوزه، بسیار خوب شده ولی استراتژی نداریم؛ حوزه باید برای علم‌آموزی استراتژی تعریف کند؛ راهبرد شهید صدر برای دوره خود عجیب و پیشرفته است، ولی حوزه امروز باید برای جامعه، نخبگان، تمدن اسلامی و سطح جهان علم تولید کند که این رویکرد در فلسفه، کلام، فقه و ... نهادینه نشده است.

ایزدهی افزود: علم را برای هدایت و حل مسائل جامعه بخواهیم. اگر بخواهیم فضای فکری قم را به تهران ببریم، حتی فقه ما هم متفاوت خواهد شد؛ هنوز لمعه خواندن عجیب است، ولی جایگزین هم نداریم. امروزه فقه کار خود و حقوق کار خود را و فلسفه و جامعه هم کار خود را می‌کند؛ هدفمند نبودن و ناظر به عینیت نبودن، حوزه را جامانده کرده است، ولی انصافاً کارهای بزرگی هم در حوزه صورت گرفته است.

باید سراغ مرزهای دانش برویم

استاد حوزه گفت: حوزه پیشرفت داشته است، ولی جهش‌های زیادی در حوزه علمی، باورها و سبک زندگی‌ها رخ داده است که نتوانسته‌ایم به این جهش برسیم و اگر به این جهش نرسیم، همواره عقب خواهیم بود؛ لذا نباید سراغ اصول و انتزاعیات برویم. باید سراغ مرز دانش برویم والّا عقب‌ماندگی‌ها اضافه خواهد شد و قابل جبران نخواهد بود؛ مردم از دین خواهند برید و سراغ سبک زندگی غربی خواهند رفت و بی‌جهت نیست که چندین سال است از بانکداری اسلامی می‌گوییم، ولی اتفاقی رخ نداده است.