نگاهی به سیر عزاداری سیدالشهدا(ع) در طول تاریخ
در خصوص عزاداری برای امام حسین(ع) باید گفت که براساس اسناد موجود، بعد از کاروان اسرای اهل بیت، نخستین عزاداران طایفه‌ای از بنی‌اسد بودند که به امام سجاد(ع) در دفن شهدا کمک کردند و پس از آنها جابر انصاری بر مزار شهدا حاضر شد.
رضا سلیمان‌نوری، یک پژوهشگر فرهنگی و محقق حوزه ایرانشناسی، اظهار کرد: امامان معصوم(ع) از هر فرصتی برای عزاداری سالار شهیدان استفاده می‌کردند، اما همه‌گیر و علنی شدن عزای حسین(ع) به دوران آل‌بویه بازمی‌گردد. این خاندان پس از غلبه بر بغداد، آیین عزاداری امام حسین(ع) را در این شهر که پایتخت عباسیان بود به اجرا گذاشتند و پس از آن کم‌کم این آیین همه‌گیر شد. به نحوی که در دوران حکومت سربداران بر خراسان و مرعشیان بر کرمان یکی از ارکان اصلی وابسته بودن شهر و منطقه‌ای به حکومت ایشان برگزاری مراسم عزاداری محرم بود.
وی ادامه داد: این عزاداری‌ها البته در دوران صفوی و استقرار نخستین حکومت شیعه تحت پوشش قرار دهنده کل کشور، صورتی دیگر به خود گرفت و از یک آیین کاملا مردمی در برخی موارد به آیینی دولتی تبدیل شد، به نحوی که مراسم عزای امام حسین(ع) در دربارهای مجلل صفوی برگزار می‌شد. این امر در دوره قاجار شدت بیشتری گرفت که اوج آن ایجاد تکیه دولت و برگزاری آیین‌های شبیه‌خوانی در آن بود. بر این اساس، از دوران صفوی به بعد، دو نوع عزاداری داریم. یکی همان عزاداری‌های سنتی که در منازل، مساجد و حسینیه‌ها برگزار می‌شد و دیگر عزاداری‌های نمایشی درباری که ابتدا در خود دربار و سپس در تکایایی که توسط بزرگان وابسته به دربار ایجاد شده بود، به اجرا گذاشته می شد.
سلیمان‌نوری تصریح کرد: در قسم اول عزاداری، بیش از هر چیز سادگی و خلوص موج می‌زد و از یک روضه تنها تا حداکثر دسته‌های عزاداری سینه‌زن را در بر می‌گرفت، اما در مورد دوم، اصل بر تجمل و زرق و برق و حتی اغراق در برخی رویدادها بود. تا جایی که می‌توان گفت در سال‌های پایانی این دوره شبیه‌خوانی‌ها بیشتر یک آیین نمایشی بود تا یک آیین سوگواری. این نوع دوم عزاداری با اقدامات پهلوی اول درباره محدود کردن شعائر دینی تا حد بسیاری از رونق افتاد، زیرا که بیشتر حرکتی نمایشی بود، اما قسم اول به‌رغم فشارهای بسیار با رفتن به اندرون خانه‌ها به حیات خود ادامه داد.
این پژوهشگر فرهنگی و محقق حوزه ایرانشناسی بیان کرد: تا اینکه دوران پهلوی اول تمام شد و در دوران پهلوی دوم، قسم اول عزاداری‌ها مجدد و کم‌کم رونق گرفت، اما قسم دوم چون حیاتش به هزینه‌کرد دولت و البته شخصیت‌های متمول وابسته بود و دولت دیگر قصد هزینه کردن در این وادی را نداشت و نسل جدید شخصیت‌های متمول، اغلب تحت تاثیر غرب نگاه مثبتی به دین و شعائر دینی نداشتند، نتوانست از ضربه‌ای که در جریان دین‌گریزی پهلوی اول خورد کمر راست کند. این امر ادامه داشت تا اینکه در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کم‌کم گروه دوم در قامتی نو زنده شد. مجالس گاه پرهزینه عزاداری کنونی و مداحانی که رقم‌های بسیار بالای مالی را دریافت می‌کنند می‌توان بازتولید همان عزاداری درباری عهد صفوی دانست که بیشتر به دنبال ظاهر کار نه عمق آن هستند.
انتهای پیام
