تحلیل فرایند بروز واقعه کربلا در آیینه زیارت عاشورا

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حیدر همتی، مدیر موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع)، یادداشتی با موضوع عوامل تأثیرگذار بر وقوع حادثه عاشورا برای ایکنا ارسال کرده است که متن آن از نظر می‌گذرد؛

«با نگاهی اجمالی به لعن‌هایی که در زیارت عاشورا وجود دارد می‌توان به این نتیجه رسید که سقوط و یا صعود اضمحلال و یا کمال یک جامعه امری فرایندی است و نیز مجموعه‌ای از عوامل در تحقق عاشورا نقش داشته‌اند؛ به این معنی که یک جامعه و نظام اجتماعی به عنوان یک کل که از آن به امت تعبیر شده است در جریان کربلا نقش داشته است.

متاسفانه آنچه در اذهان عمومی است بیشتر به نقش افراد به عنوان افراد تأثیرگذار اصلی اشاره دارد درحالی که اعمال افراد مختلف زمینه‌ساز بروز این مسئله بوده است. وقتی یک جامعه و امت به اضمحلال رفت تک تک افراد در این امر نقش دارند. لذا فعالیت در نظام الهی و نظام طاغوت دو نظام دارای مجموعه عوامل است که بر همه عرصه‌های زندگی انسان اثر گذار است. از این رو توجه به لعن‌های زیارت عاشورا نمایان‌گر فرایندی بودن واقعه کربلاست‌ و نشان می‌دهد عاشورا تنها یک حادثه نیست بلکه در فرایند زمانی و مجموعه عوامل و یک نظام اجتماعی در تحقق آن نقش داشته است.

یکی از عوامل نقش‌آفرین، بنیان‌گذاران و تئوری‌پردازان زمینه‌ساز تحقق امت اموی است‌. «لعن اللَّهُ اُمَّةً اَسَّسَتْ اَساسَ الظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ عَلَیْکُمْ اَهْلَ الْبَیْتِ»، «اَسَسَّ اَساسَ ذلِکَ وَ بَنی عَلَیْهِ بُنْیانَهُ وَ جَری فی ظُلْمِهِ وَ جَوْرِهِ عَلَیْکُمْ وَ علی اَشْیاعِکُمْ»، این گروه در حقیقت تئوری‌پردازان جامعه هستند که بنیان‌گذار و زیربنای فکری جامعه را طراحی می‌کنند که زمینه‌ساز ظلم به اهل بیت(ع) گردیدند.

اصلی‌ترین کار این گروه در زمینه‌سازی برای ظلم بوده است که از طریق قداست‌زدایی از مفهوم امامت و اهل بیت و عرفی‌سازی امر امامت همراه بوده است که دفع از مقام و جایگاه قدسی به آن اشاره دارد: «وَ لَعَنَ اللَّهُ اُمَّةً دَفَعَتْکُمْ عَنْ مَقامِکُمْ و َاَزالَتْکُمْ عَنْ مَراتِبِکُمُ الَّتی رَتَّبَکُمُ اللَّهُ فیها». پایین آوردن سطح امامت امری بود که در سقیفه اتفاق افتاد و از انتصاب به سمت انتخاب متعصبانه و ظاهرگرایانه بدون توجه به معیارهای نبوی اتفاق افتاد‌.

در حوزه فقاهت و اجتهاد عرف‌زد‌گی بدون ملاک، در حوزه تفسیر قرآن ظاهرگرایی، در حوزه اجتهاد قیاس‌زد‌گی و نیز ظنون‌گرایی شکل گرفت و جایگاه وجودی امام به عنوان مفسر و تاویل‌گر و نگهبان دین دفع شد و جالب اینکه در مقابل، نگاه افراطی به مقبولیت صحابی به کمترین انتساب به پیامبر(ص) جایگزین مرجعیت فکری و دینی مردم گردید و دستگاه تولید اعتبار با احادیث جعلی بنیان و اساس فکری جدیدی را تولید کرد‌.

این امر تا جایی پیش رفت که به تبدل ماهیت دین منجر گردید؛ اتفاقی که امام حسین(ع)در خطبه منی به آن اشاره دارد یعنی جایگاه حلال و حرام را در جامعه عوض کرد. ‌عده‌ای نیز به دلیل مطامع دنیوی سکوت کردند و زمینه‌ساز تحقق این امر گردیدند و جریان و تسری‌دهنده این بنیان و اساس گردیدند. «لَعَنَ اللّهُ الْمُمَهِّدینَ لَهُمْ بِـالَّتمْکینِ مِنْ قِتالِکُمْ»، «اَشْیاعِهِمْ وَ اَتْباعِهِمْ وَ اَوْلِیائِهِمْ‌». اینها کسانی بودند که در حوزه نظری نخبگان جامعه بودند و از کسانی بودند که از دستگاه طاغوت پیروی کردند و حاکمیت ظالم را تبعیت و حمایت و کارگزار بودند.

اما گروه دیگری که مورد لعن هستند افراد به ظاهر معمولی هستند که مشغول امور جزئی و غیر رسمی و در شغل‌های غیر اثرگذار در دایره کلان هستند. حتی کسانی که در شغل اصطبل‌داری در نظام طاغوت مشغول به خدمت هستند. اینها نیز به نوبه خود در تقویت سیستم ظلم اثر دارند و این گروه نیز مورد لعن قرار گرفته‌اند. «لَعَنَ اللَّهُ اُمَّةً اَسْرَجَتْ وَ اَلْجَمَتْ وَ تَنَقَّبَتْ لِقِتالِکَ؛ و خدا لعنت کند گروهی را که اسب‌ها را برای جنگ با حضرتت زین و لگام کردند و برای جنگ با تو مهیا گشتند». عبارت «وَ لَعَنَ اللَّهُ عُمَرَ بْنَ سَعْدٍ وَ لَعَنَ اللَّهُ شِمْراً (شَمِراً)» نیز به کسانی که به صورت آشکار و مباشر اقدام به ظلم و جنایت کردند اشاره دارد.

از این رو از آن جایی که انسان‌ها در نظام‌های اجتماعی متولد و زیست می‌کنند و فعالیت دارند، اعمال آنها در جهت تقویت و یا تضعیف کلان نظام سیاسی و اجتماعی است و به همان نسبت نیز مورد ثواب و یا عقاب واقع خواهند شد و مجموعه عوامل در شکل‌دهی به نظام و امت نقش‌آفرین است؛ اولا فرایندی است دوم این که اجزا خرد را نباید در تحقق نظام ارزشی و یا ضد ارزش نادیده گرفت.»