لزوم نوسازی قرائت‌ از دین بر اساس مبانی درون‌دینی / علامه طباطبایی نواندیشی دینی را در چه می‌داند؟

به گزارش ایکنا، در کانال رسمی آیت‌الله سیدکمال حیدری، فایلی تصویری از سخنرانی ایشان درباره «لزوم بازسازی قرائت‌ از دین براساس مبانی درون‌دینی» منتشر شده است که در ادامه متن آن را می‌خوانید؛

اساسا امکان ندارد، انسان ثابت بماند. برای شما از مبانی درون‌دینی صحبت می‌کنم و نه از مبانی برون‌دینی و فلسفی. شما می‌توانید این سؤال را جواب دهید که چرا خدا پنچ شریعت آورده است؟ نوح(ع)، یک شریعت آورده، بعد از او ابراهیم(ع) آمده است، سپس موسی(ع) و بعد نوبت به عیسی(ع) رسیده است و بعد پیامبر(ص) شریعت پنجم را آورده است. آیا خدا نمی‌توانست از روز اول این شریعت خاتمه را برای همه بشریت نازل کند؟ چرا این کار را نکرد؟ برای اینکه استعداد‌های مردم هر 200 تا 300 سال یکبار، تغییر می‌کند و شریعت قبلی کافی نیست.

تعبیر دقیق علامه طباطبایی در مورد نواندیشی دینی

تعبیر علامه طباطبایی در جلد سوم المیزان(ترجمه فارسی) مهم است و باید نسبت به این ترجمه این نکته را بگویم که دقیق‌تر از کتاب عربی آن است. بنده، خدمت آقای موسوی‌همدانی رسیدم و گفتم این ترجمه را که می‌بینم، با اصل عربی فرق دارد، این تغییرات از کجا است؟ گفتند کلمه به کلمه زیر نظر علامه بوده است و علامه می‌دید که مطلب در عربی، گنگ است، توضیحش را در ترجمه فارسی مطرح می‌کرد.

علامه می‌گوید آنچه از دین نزد خداست، دین واحدی است. اختلافاتی که شریعت‌ها پیدا کرده است، تنها به‌حسب درجات و استعدادهای امت‌های مختلف است. پس خداوند هر چند صد سال یکبار، می‌بیند که مردم از نظر رشد فکری به جایی رسید‌ه‌اند که شریعت سابق جواب‌گو نیست. این سنت خدا بوده است. حال وقتی به ما رسید، استعداد بشریت چند برابر شده است؟ چند سال قبل از مسئله جهانی‌شدن و اطلاعات، هر صد سال اطلاعات مضاعف می‌شده اما الآن می‌گویند این رقم رسیده به حدود پنج سال که اطلاعات مضاعف می‌شود.

خداوند هرجا می‌دید استعداد بشریت بالا می‌رود و شریعت سابق جواب‌گو نیست، شریعت را تجدید می‌کرده است و سنت خدا این بوده است. اما چرا وقتی نوبت به ما رسید این کار را نمی‌کند؟ با اینکه استعداد و امکانات و علم ما چند برابر امت‌های سابق بوده است. جواب اینکه این را به عهده علما گذاشته است که در هر زمان قرائت جدیدی از دین داشته باشند و اجتهاد جدیدی از دین ارائه دهند و الا دین از بین می‌رود و تاریخ مصرفش می‌گذرد. دین دست کسی نیست و آنچه که دست ما است، همان قرائت از دین است. اگر می‌خواهید دین در جامعه زنده بماند، شما یک راه دارید و آن اینکه در هر زمانی قرائت جدیدی از دین ارائه کنید که براساس مبانی همان زمان است.

یک روایتی برای شما نقل می‌کنم که سنی و شیعه آن را نقل کرده‌اند و در کتاب «سلسلة‌الاحادیث الصحیحه» آمده است. این را هم بگویم که کسانی که اهل بحث‌های کلامی هستند و کار احتجاج برایشان مهم است، این کتاب بسیار مهمی است. آنهایی که با مکاتب اهل سنت می‌خواهند احتجاج کنند، بدانند مهم‌ترین کتاب حدیثی اهل تسنن همین است. نویسنده کتاب که محمد ناصرالدین آلبانی است، در مباحث علمی به بخاری این زمان، معروف است.

روایتی که لزوم نوسازی قرائت از دین را اثبات می‌کند

ایشان روایت زیبایی را نقل می‌کند و می‌گوید: خداوند متعال در هر صد سال، یک مجددی برای دین خودش می‌فرستد؛ «ان الله یبعث لهذه الامه علی راس کل مائه سنه من یجدد لها دینها». لذا آن آقایانی که ادعا دارند، روی کتاب‌شان می‌نویسند «المجدد». این تجدید مربوط به دو قرن قبل غربی‌ها نیست، این تجدید دینی است، برای اینکه فکر دینی یعنی اجتهادات علما خیلی موارد مدام حقیقت دین را مشوه و خراب می‌کند. مجتهد به حسب شرایط فرهنگی خودش اجتهاد می‌کند و شما بعد از صد سال گمان می‌کنید این چیزی که علما می‌گویند، دین است. اما دین نیست، بلکه نظر این آقایان است که باید بعد از صد سال یا دویست سال کسی بیاید و این غباری که بر دین گرفته شده است، بردارد که از فکر دینی آمده است. مراد از تجدید دین یعنی باید قرائت جدیدی از دین به حسب شرایط زمان بیان شود و این را مبانی درون‌دینی نیز تایید می‌کند.

می‌دانید از خصائص ظهور امام زمان(عج) چیست؟ اینکه «یاتی بدین جدید». می‌گوید آقایان شما هرچه توانستید این دین را خراب کردید، البته که آنها قصد تخریب نداشتند، اما قرائتشان از دین همین بوده است و یک زنگاری روی این دین گرفته شده است که اگر شما بخواهید آن حقیقت دین را ببینید، نخواهید توانست. از طرفی مدام هم شما را می‌ترسانند و می‌گویند اجماع علما این بوده و محال است که اشتباه باشد. اما امام زمان(عج) اولین کارش این است که دین جدید می‌آورد. پس تجدد دینی ضرورت دارد و یک وظیفه و فریضه است و نه مستحب.

«کفایه الاثر» از کتب قدیمی ما است که برای خزاز قمی رازی، متوفای قرن چهارم است. می‌گوید وقتی امام زمان(عج) می‌آید، از اسلام فقط اسم آن باقی مانده است. معارف آن که جایی نرفته است، بلکه قرائت‌های علما چیزی از محتوای اصلی اسلام باقی نگذاشته است. لذا امام(ع) دین پیامبر(ص) را تجدید می‌کند. مگر دین پیامبر(ص) قدیم بوده است؟ خیر. برداشت‌هایی که شما از دین داشتید، جدید می‌کند.