مسئولیت‌های اجتماعی در ایام شیوع کرونا / راهکارهای قطع زنجیره ناامیدی

محمدرضا پویافر، دکترای جامعه‌شناسی و استاد دانشگاه علوم انتظامی امین، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره مهم‌ترین مسئولیت‌های اجتماعی در دوره شیوع ویروس کرونا اظهار کرد: حداقل دو دسته مسئولیت اجتماعی می‌توان برای روزهای پیش رو تعریف کرد: نخستین دسته از مسئولیت‌های اجتماعی، سلبی و از جنس خودداری از کنش است؛ خودداری از کنش‌هایی که منجر به امتداد زنجیره بیماری در کشور می‌شود، مثلاً همه باید از رفت‌وآمدهای غیرضروری و حضور در اجتماعات پرهیز کنند اما نباید این نکته را نادیده بگیریم که قطع زنجیره بیماری فقط منوط به رعایت نکات بهداشتی و خانه‌نشینی نیست، چرا که یکی از عوامل امتداد زنجیره بیماری، ضعف روحیه و استرس است و باید از هر کنشی که به نگرانی و تشویش منجر می‌شود، اکیداً پرهیز کرد.

قطع زنجیره بیماری

وی افزود: برای قطع زنجیره بیماری، باید از نشر و ترویج اطلاعات نادرست و حتی درست اما غیرضروری دست بکشیم؛ اطلاعات نادرست مشخصاً شامل شایعات، اخبار غیرمعتبر و ... هستند که همگان می‌دانیم انتشار آن‌ها قبح عقلانی و اخلاقی دارد. علاوه بر آن، باید از نشر اطلاعات صحیحی که غیرضروری هستند، خودداری کنیم. پیگیری مداوم و نشر اخبار جدید از آمار ابتلا و فوت بیماران برای همه مردم ضرورتی ندارد، البته که مسئولان بنابر وظیفه خود در ساعت مشخصی از روز، آمار جدید و رسمی را اعلام می‌کنند و در آن به خوبی به آمار بهبودیافتگان نیز اشاره می‌کنند، اما لزومی ندارد که دائماً این آمار را در شبکه‌های اجتماعی بچرخانیم و ذهن خود و دیگران را نگران کنیم.

در سال‌های اخیر شکل‌های جدیدی از نذر در قالب نذر خون، نذر کتاب و ... در جامعه رواج پیدا کرد که تأثیرات خوبی داشت. در شرایط کنونی نیز مردم می‌توانند با نذر وقت، نذر مالی و ... به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کمک کنند

پویافر تصریح کرد: آنچه برای ما ضرورت دارد، یادگیری اصول بهداشتی و نکات پیشگیرانه در برابر این بیماری است. به اعتقاد تمام کارشناسان خبره سلامت، تضعیف روحیه و اضطراب و نگرانی، سیستم ایمنی بدن را در مقابل بیماری‌ها ضعیف می‌کند و در صورت مواجهه احتمالی، بدن توان مقاومت کمتری خواهد داشت. اگر هم مواجهه‌ای با بیماری رخ ندهد، ضعف روحیه خودش می‌تواند به بیماری روحی و روانی در فرد منجر شود و به شکل دیگری به او ضرر برساند.

خانه‌نشینی؛ فرصت خوبی برای احیای گفت‌وگو در خانواده

استاد دانشگاه علوم انتظامی امین در ادامه گفت: دومین دسته از مسئولیت‌های اجتماعی در روزهای پیش رو، ایجابی و از جنس انجام کنش‌ است که خود به سه سطح تبدیل می‌شود؛ سطح اول، کنش‌هایی است که همه شهروندان جامعه می‌توانند انجام دهند. هر شخصی که در حال حاضر در خانه حضور دارد، باید تلاش کند خانواده را از فضای استرس بیماری دور نگاه دارد، همچنین بیشتر از گذشته برای خانواده وقت بگذارد و با آن‌ها درباره مسائل مختلف گفت‌وگو کند. شاید خانه‌نشینی فرصت خوبی باشد تا فضای گفت‌وگو در خانواده احیا شود، گفت‌وگو و تبادل نظر بهتر از این است که هر کس در تمام روز، در اتاق خود به کاری مشغول باشد. همچنین اعضای خانواده می‌توانند با هم برنامه‌ریزی کنند که چگونه وقت فراغت پیش‌آمده را مدیریت کنند، برای اینکه هم روحیه شخصی و هم آمادگی جسمی خود را در مقابل بیماری بالا ببرند و هم در ایام پیش رو، با مطالعه، به دانش و معلومات خود اضافه کنند.

گروه‌هایی که نباید در خانه بمانند

عضو جمعیت داوطلبان هلال احمر ادامه داد: سطح دوم کنش، برای افرادی است که همواره به عنوان کنشگر داوطلب در خیریه‌ها، مؤسسات مردم‌نهاد و ... سابقه فعالیت داشته‌اند. این‌ افراد تنها گروهی در جامعه هستند که در مواجهه با این بیماری، باید به آن‌ها بگوییم: «در خانه نمانید!»، اگر قرار باشد همه مردم در خانه بمانند که مشکلی حل نمی‌شود، آن بخشی از جامعه که سابقه فعالیت‌های اجتماعی دارد، باید تخصص و تجربه خود از مسائل اجتماعی را این روزها به کار گیرند. در حال حاضر بسیاری از گروه‌های داوطلب و جهادی از ظرفیت‌ها و توانایی‌های خود برای توزیع اقلام بهداشتی، آموزش اصول بهداشتی و کمک به کادر درمانی استفاده می‌کنند.

این پژوهشگر جامعه‌شناسی تصریح کرد: سطح سوم، مربوط به همه شهروندان است و منوط به داخل یا خارج بودن از خانه نیست؛ هم افرادی که داخل خانه هستند و هم افرادی که خارج خانه هستند می‌توانند از ظرفیت‌های دینی مثل نذر برای به کمک مردم استفاده کنند، نذر لزوماً در صورت‌های سنتی و آئینی محدود نمی‌شود، در سال‌های اخیر شکل‌های جدیدی از نذر در قالب نذر خون، نذر کتاب و ... در جامعه رواج پیدا کرد که تأثیرات خوبی داشت. در شرایط کنونی نیز مردم می‌توانند با نذر وقت، نذر مالی و ... به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کمک کنند.

پویافر در بخش دیگری از سخنان خود به ضرورت تزریق عنصر امید و نشاط به فعالیت‌های روزمره تأکید کرد و گفت: برای این منظور لازم است هر آنچه که امید و نشاط را کم می‌کند، انجام ندهیم. دامن‌ زدن به انواع اخبار و تحلیل‌های انتقادی امید را کم می‌کند، در شرایط فعلی حتی از تحلیل‌های انتقادی صحیح نیز باید اجتناب کرد. من به شخصه بنابر اقتضای رشته تحصیلی خود، همواره به مسائل سیاسی و اجتماعی، دیدگاه انتقادی دارم اما معتقدم الان زمان خاصی است که همه باید به خود یادآوری کنند که یک موجود غیرانسان به جامعه انسانی حمله کرده است و اگر متحد نباشیم، همه ضرر می‌کنیم. امروز دشمن مشترک ما، یک گروه رقیب یا یک جامعه رقیب دیگر نیست، بلکه یک عامل بیماری‌زا دشمن مشترک است و همه تحلیل‌ها باید به مهار آن معطوف باشد.

اگر محتوای خوب برای مردم تولید نشود، سرخوردگی اجتماعی به وجود می‌آید و تبعات این سرخوردگی و خانه‌نشینی‌هایی که عاری از محتوا باشد، بیشتر از کرونا نگران‌کننده است

وی ادامه داد: برای تزریق امید و نشاط، رسانه‌های جمعی این مسئولیت اجتماعی را دارند که از شدت بمباران منفی اطلاعات که توسط افراد ناآگاه انجام می‌شود، بکاهند و محتوای خوب، مفید و نشاط‌آفرین تولید کنند. امروز برای مردمی که در خانه‌ها حبس شده‌اند تنها اینترنت و تلویزیون در دسترس است و نقد ما این است که تولید محتوای جدی در این دو عرصه وجود ندارد. حتی آن دسته از مردمی که شبکه‌هایی ماهواره‌ای را دنبال می‌کردند، دیگر خسته شده‌اند چون ماهواره هم دیگر مدت‌هاست چیزی برای عرضه ندارد.

رسانه و ضرورت تولید محتوای ویژه

پویافر اضافه کرد: این روزها فرصت خوبی است که رسانه‌های جمعی تولید محتوای ویژه برای این ایام انجام دهند. صدا و سیما این روزها در آرشیو خود می‌گردد تا چیزی را از گذشته پیدا کند و به مردم نشان دهد، اشکال ندارد که از آرشیو استفاده کند، اما از برنامه‌های شاد و فیلم‌ و سریال‌های بامحتوا استفاده کند و به موازات آن، به تولید محتوای متناسب با شرایط روز اقدام کند. گرچه می‌دانیم در شرایط فعلی محدودیت‌های زیادی برای تولید برنامه وجود دارد اما به هر حال امکانات موجود را می‌توان مدیریت کرد. اگر محتوای خوب برای مردم تولید نشود، سرخوردگی اجتماعی به وجود می‌آید و تبعات این سرخوردگی و خانه‌نشینی‌هایی که عاری از محتوا باشد، بیشتر از کرونا نگران‌کننده است.