توصیه‌های مؤثر در کاهش اضطراب و درماندگی/ کرونا و حس بی‌پناهی

علی فیروزآبادی، روانپزشک و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات روانپزشکی و علوم رفتاری دانشگاه علوم پزشکی شیراز، در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به شیوع کرونا و پیامد‌های روان‌شناختی آن، گفت: امروز شیوع ویروس کرونا موجی از نگرانی و اضطراب را در مورد ابعاد همه‌گیری و تبعات آن به وجود آورده است که تأثیر آن بر سلامت روانی، دست‌کمی از پیامد‌های مستقیم خود بیماری ندارد.

وی افزود: در هر بلای زیستی از این قبیل، ترس و هراس، عدم قطعیت و ابهام و انگ‌زنی از جمله پدیده‌های شایعی هستند که به‌ عنوان موانعی در برابر مداخلات مناسب درمانی عمل می‌کنند. در مراحل ابتدایی واقعه‌ای از این دست، که واقعیت‌ها هنوز روشن نیستند، پرسش‌های زیادی ذهن متخصصان و جامعه را درگیر می‌کند؛ مانند چه تعدادی مبتلا شده‌اند؟ میزان مرگ و میر چقدر است؟ دوره کمون تا چه زمانی می‌تواند باشد؟ چه اندازه باید نگران بود؟ آیا بستن مرز‌ها و یا قرنطینه شهر‌ها اقدامی صحیح برای جلوگیری از گسترش بیماری است؟ لوازمی مانند ماسک تا چه حد مانع ابتلا به بیماری می‌شوند؟

 

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات روانپزشکی و علوم رفتاری دانشگاه علوم پزشکی شیراز به نقش رسانه‌ها و خبرنگاران در انتقال و کاهش اضطراب به جامعه اشاره و بیان کرد: در این جریان هرچه رسانه‌ها از واقعه دورتر نگاه داشته شوند و یا حقایق بیان نشود، احتمال فاجعه‌سازی واقعه از سوی آن‌ها بیش‌تر می‌شود.

فیروزآبادی با بیان اینکه سیاست‌گذاران گاهی به این نتیجه می‌رسند که برای جلوگیری از گسترش هراس در جامعه برخی واقعیت‌ها را پنهان کنند، اظهار کرد: این موضوع گاهی می‌تواند به گسترش شایعات مخرب دامن بزند؛ به همین جهت گسترش اضطراب به حساسیت افراد نسبت به علائم بدنی آن‌ها دامن می‌زند و می‌تواند منجر به این شود که برای علائم خفیفی که در حالت عادی توجهی به آن نداشتند، به پزشک و بیمارستان مراجعه کنند و این باری اضافی بر دوش سیستم بهداشتی و درمانی تحمیل می‌کند.

این روانپزشک اضافه کرد: موضوع مهم دیگر، نگاه توأم با انگ افراد جامعه نسبت به افراد تحت قرنطینه یا ساکن در شهر‌های آلوده است؛ لذا هر فردی از شهر و منطقه آلوده می‌آید لزوماً مبتلا به ویروس نیست و یا حتی در صورت آلودگی قرار نیست در معرض رفتار‌های توام با تبعیض و تحقیرآمیز دیگران قرار گیرد و این امر می‌تواند به احساس گناه در افراد در معرض این ویروس منجر شود.

وی بیان کرد: حتی مراقبان بهداشتی، پرستاران و پزشکانی که در امر درمان این ویروس مشارکت دارند هم مستعد ابتلا به بیماری و هم در معرض مشکلات روان‌شناختی هستند و همچنین در هراس از انتقال بیماری به نزدیکان خود به سر می‌برند؛ لذا هم بیماران و هم مراقبان نیازمند دریافت خدمات بهداشت روان از سوی تیمی متشکل از روان‌پزشکان، روان‌شناسان بالینی و روان‌پرستاران هستند.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات روانپزشکی و علوم رفتاری دانشگاه علوم پزشکی شیراز ادامه داد: آن‌هایی که علائم قابل توجه دارند باید درمان‌های اختصاصی دریافت کنند و به شکل منظم باید از نظر بروز اختلالات روان پیگیری و چکاپ شوند. به همین دلیل اطلاعات مرتبط با بیماری به شکل مرتب باید به‌روز شده تا مانع گسترش اضطراب و شایعات برخاسته از بی‌خبری و ابهام شود؛ همچنین سرویس‌های خدماتی از قبیل اپلیکیشن‌های موبایل و ابزار فضای مجازی که مردم ارتباط زیادی به آن دارند و قابل اعتمادند می‌توانند نقش مشاوره و راهنمایی را برای بیماران و خانواده‌های آن‌ها ایفا کنند.

فیروزآبادی با اشاره به اینکه در همه‌گیری‌هایی از این دست بروز واکنش‌های مختلف و متعدد روان‌شناختی قابل پیش‌بینی است و می‌تواند باعث بروز مشکلات حاد در برخی افراد شده و یا در افرادی که پیش از این به علائم کمی مبتلا بوده‌اند به بروز اختلالات حادی که نیازمند توجه روان‌پزشکی هستند منجر شوند، گفت: یکی از این واکنش‌های شایع، واکنش‌های اضطرابی است که شامل ترس و دلهره دائمی است که گاه با حملات هراس همراه می‌شود و وجود فرد را دربرمی‌گیرد. بی‌خوابی، تپش قلب، دل به هم خوردگی، احساس تنگی نفس، تعریق، سرد و گرم شدن از علائم شایع بدنی همراه با اضطراب هستند. در حالت اضطرابی تلقین‌پذیری افراد بالا می‌رود و مستعد پذیرش هر شایعه یا توصیه‌ای می‌شوند و این می‌تواند برای سلامت جسمی و روانی فرد مخرب باشد.

 

وی ادامه داد: در برخی از این واکنش‌ها افراد دچار حس بی‌پناهی، ناتوانی و درماندگی می‌شوند. احساس می‌کنند در برابر قدرتی قرار گرفته‌اند که کاری از دستشان برای مقابله با آن برنمی‌آید. این حتی می‌تواند به پیدایش فکر خودکشی در فرد منجر شود. ارایه اطلاعات روشن و قابل اعتماد از سوی سیاستگذاران نقشی مهم در کاهش درماندگی این افراد دارد. در چنین فضایی افراد نیازمند اتکا به منابعی هستند که حس اعتماد را در آن‌ها تقویت کند.

 

 

این متخصص اعصاب و روان با بیان اینکه خودبیمارانگاری و رفتار‌های وسواسی افراطی یکی دیگر از واکنش‌ها شایع در این مواقع است، ابراز کرد: در این جریان فرد به شکلی افراطی و اغراق‌گونه به بدن خود و سلامتی خویش توجه می‌کند و کوچک‌ترین حالت و علامت خود را زیر ذره‌بین قرار می‌دهد. این ذهن وی را به شدت مشغول کرده و مانع عملکرد مؤثر فرد می‌شود. این وسواس به نزدیکان و خانواده فرد نیز منتقل شده که می‌تواند به ایجاد تنش در روابط بین‌فردی منجر شود.

فیروزآبادی با اشاره به توصیه‌هایی در جهت کاهش هاله اضطراب و ترسی که حول همه‌گیری ویروس کرونا در جامعه شکل گرفته است، گفت: مغز ما نسبت به محرک‌های تازه و ناشناخته حساس و گوش به زنگ است و آن را به شکلی اغراق‌گونه ارزیابی می‌کند و این ارزشی تکاملی برای ما داشته است؛ اما محرک‌های روزمره تکرار شونده برعکس این موضوع هستند و کمتر توجه ما را به خود جلب می‌کنند؛ لذا از نظر آماری احتمال مرگ و میر در حوادث رانندگی نسبت به فوت شدن در اثر ابتلا به کرونا بسیار بالاتر است، اما ویروس جدید چون محرکی ناشناخته و تازه است واکنش اضطرابی بیش‌تری نسبت به محرک‌های خطرناک روزمره ایجاد می‌کند.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات روانپزشکی و علوم رفتاری دانشگاه علوم پزشکی شیراز تصریح کرد: آنفلوآنزای معمولی مسئول بروز ۱۵ میلیون عفونت، ۱۴ هزار نفر بستری و ۸ هزار و ۲۰۰ مرگ تنها در همین فصل در آمریکا بوده  و در مقایسه با ویروس کرونا تا به حال موارد بسیار کمتری را در سراسر جهان مبتلا کرده است. آنفلوآنزا بسیار شایع‌تر است و تعداد زیادتری مرگ و میر در هر سال ایجاد می‌کند. در حالی‌که ویروس کرونا می‌تواند کشنده‌تر باشد، اما گستردگی ابتلای آن به اندازه آنفلوآنزا نیست.

وی با تأکید بر اقدامات طبیعی و پیشگیرانه در این خصوص گفت: هم آنفلوآنزا و هم کرونا از طریق تماس روزمره به واسطه لمس، سرفه یا عطسه منتقل می‌شوند؛ لذا باید به توصیه‌های پیشگیرانه مقامات مسئول به دقت عمل کنیم و دچار وسواس بیش از حد نشویم. باید توجه کنیم که اگر بیمار هستیم در خانه بمانیم و بیرون نرویم. اگر بیمار نیستیم، دستان خود را به شکل مرتب و منظم بشوییم. از آب نسبتا داغ و مایع ضدعفونی و صابون به اندازه مناسب استفاده کنیم. در اتومبیل لوازم ضدعفونی‌کننده داشته باشیم. تماس نزدیک با دیگران را محدود کنیم و سیستم ایمنی خود را سرحال و سالم نگه داریم. رژیم غذایی و خواب متعادل به عملکرد مناسب این سیستم کمک می‌کنند. در این جریان ورزش و تحرک بدنی به‌ویژه در فصل زمستان در بالا بردن قدرت مقاومت تأثیر بسزایی دارد.

این روانپزشک با بیان اینکه تفاوتی ندارد که اضطراب از کجا و چگونه به وجود می‌آید و اقداماتی که در گذشته مفید بوده‌اند اکنون نیز می‌توانند به کار بیایند، گفت: صحبت کردن با یک دوست مورد اعتماد، تمرین‌های تن‌آرامی، نوشتن، گوش دادن به موسیقی، قدم‌زدن و کوه‌نوردی همگی می‌توانند به تعادل روانی کمک کنند. در نهایت به یاد بیاوریم که همه‌گیری از این دست همیشه در دنیا رخ داده است، هرچند ترسناک به نظر می‌رسد، اما احتمال واقعی برای مبتلا شدن در صورت توجه به توصیه‌های پیشگیرانه و بهداشتی بسیار اندک است.