نگاه به توان داخل برای قوی‌کردن اقتصاد؛ آرمان همیشگی انقلاب

15بهمن‌ماه در عناوین ایام‌الله دهه فجر 1398 «مدیریت جهادی، اقتصاد مقاومتی، رونق تولید» نام گرفته است. این سه محور نیز در بیانات امام خمینی(ره) به عناوین گوناگون مطرح شده است که می‌توان آن را حول یک دال مرکزی به نام استقلال اقتصادی، خودکفایی و عدم وابستگی تحلیل و بررسی کرد.

یکی از مسائلی نیز که پس از تشکیل حکومت اسلامی در کلام امام مطرح شد بحث شکل‌گیری نظام اقتصادی اسلامی بود تا از این طریق استقلال اقتصادی، خودکفایی و بی‌نیازی از بیگانگان محقق شود. در واقع امام(ره) با این تأکید جامعه را به این امر توجه می‌دهند که مقابله با نظام سلطه مستلزم برخورداری از اقتصادی قوی مبتنی بر توانمندی داخلی و نه متکی بر نفت و واردات است تا بتواند در مقابل توطئه‌های غرب و شرق در ان دوره تاب‌آوری یا به تعبیر رهبر معظم انقلاب مقاومت کند. در این راستا در کلام امام خمینی(ره) عباراتی مانند مجاهدت اقتصادی یا جنگ اقتصادی فراوان مشاهده می‌شود که بیانگر نوع نگاه امام(ره) به راه‌های تحقق استقلال اقتصادی است که در بیانات رهبر معظم انقلاب به اقتصاد مقاومتی یاد شده است.

• بیشتر بخوانید

الزامات فردی و اجتماعی تمدن اسلامی از نگاه امام خمینی(ره)

قطع وابستگی و تولید قدرت ملی؛ دو هدف عمده پیشرفت علمی در اندیشه امام(ره)

امام خمینی(ره) در یکی از بیانات خود در این باره می‌فرمایند: «شما در حال جنگيد، در حال جنگ اقتصادی و اين خود يك محاربه‌ای بين اسلام و كفر است ... اين تنها موعظه نيست... نجات دادن يك كشور اسلامي از زير بار ظلم و از زير بار استعمار است. نجات دادن مملكت اسلامی يك تكليفی است كه انسان موظف است انجام بدهد... امروز ملت شما در حال جنگ اقتصادی است... در اينجا ديگر اختيار با مردم نيست، اختياری است كه در دست خداست و او امر كرده است كه ما نبايد تحت نظارت يك كشور و يا تحت بيرق كفر باشيم. اين يكی از مسائل مهم اسلام است و بايد كوشش كنيم و اقتصاد خود را اداره نماييم. بايد قيام كنيم و غافل نباشيم. بايد همه قشرهای ملت، هر كس هر جوری كه می‌تواند توليد بكند» (صحیفه نور، ج 11، ص 117)

جنگ اقتصادی به مثابه جنگ نظامی

در این سخن امام خمینی(ره) جنگ اقتصادی را امری در حد نجات کشور در مبارزه اسلام و کفر به مثابه یک جنگ نظامی تصویر کرده که اگر در این نبرد غفلت شود سلطه بیگانه بر کشور به مانند دوران ستمشاهی همچنان باقی خواهد ماند. نکته مهم اینکه در این کلام امام(ره) تأکید بر تولید توسط همه اقشار به صراحت مشاهده می‌شود.

در جای دیگر امام(ره) بر مسئله ضرورت استقلال در همه ابعاد از جمله اقتصاد تأکید کرده و می‌فرمایند: « باید زحمت بکشیم تا در همه جناح‌ها‏‎ ‎‏خودکفا باشیم. امکان ندارد که استقلال به دست بیاید، قبل از اینکه استقلال‏‎ ‎‏اقتصادی داشته باشیم. اگر ما بنا باشد که در اقتصاد احتیاج داشته باشیم، در چیزهای‏‎ ‎‏دیگر هم وابسته خواهیم شد. و همین طور اگر در فرهنگ، ما وابستگی داشته باشیم،‏‎ ‎‏در اساس مسائل وابستگی پیدا می‌کنیم. مع‌الأسف تبلیغاتی که در طول تاریخ‏‎ ‎‏باید بگوییم شده است، از آن وقتی که این خارجی‌ها راه پیدا کردند به کشورهای شرقی،‏‎ ‎‏تبلیغاتی که شده است اسباب این شده است که شرقی‌ها این گمان را پیدا کردند که هر چه‏‎ ‎‏کمال هست در غرب است. و این اسباب این شده است که خودشان را به کُلّی در مقابل‏‎ ‎‏غرب و در مقابل شرقی که نظیر اوست و در مقابل امریکا و این‌ها باختند... اگر ما بخواهیم مستقل باشیم، باید از همۀ جهات خودمان را مستغنی کنیم، و از حالا‏‎ ‎‏در صددش برآییم. از حالا باید؛ حالایی که مملکت شده است مال خودتان و دست‏‎ ‎‏اجانب کوتاه شده است، و امید است تا آخر کوتاه باشد، و این خیانتکارها هم رفتند و این‏‎ ‎‏ریشه‌های گندیده‌شان مانده است. ما باید به این مملکت که مال خودمان شده است حالا‏‎ ‎‏مثل خانۀ خودمان باید خدمت کنیم. و از الآن درصدد این برآییم که خودمان را مستغنی‏‎ ‎‏کنیم از این غرب و شرق.‏» (صحیفه امام، ج 10، ص 433)

در اینجا امام(ره) استقلال اقتصادی را پایه اصلی استقلال در حوزه‌های دیگر بیان کرده و در عین حال احیای روحیه اعتماد و اتکا به خود را ضرورت حرکت در مسیر خودکفایی و استقلال اقتصادی می‌دانند.

تعبیر مجاهد برای تولیدکنندگان

نکته حائز اهمیت این است که در نگاه امام(ره) تولیدکنندگان و صنعتگران و کشاورزان همانند مجاهدان در جنگ نظامی هستند؛ ««امروز شماييد كه بايد دامن به كمر بزنيد و در رشد صنايع اين كشور و در رشد توليد اين كشور دامن به كمر بزنيد و همت بگماريد و فعاليت بكنيد. فعاليت شما امروز براي كشور اسلامي يك عبادت است. شما امروز همه‌تان با ايده اسلامي در حال عبادت هستيد. چه در كارخانه ها و چه در مواردي كه به صنعت مشغول هستيد و چه در كشاورزي ... . شما در خدمت اسلام هستيد. شما مجاهد هستيد در پشت جبهه ها. همان طوری كه مجاهدين ما در جبهه ها مجاهدت می‌كنند و عبادت خدا را در آنجا می‌كنند، شما هم در پشت جبهه‌ها هستيد و عبادت خداي تبارك و تعالي را با همين كارهايتان انجام می‌دهيد». (صحیفه نور، ج 18، ص 191)

این امر از جایگاه رفیع مقوله تولید و کار اقتصادی در اندیشه اسلامی و به تبع آن تفکر امام(ره) حکایت دارد. در عین حال امام(ره) به طور جزئی نیز به ارائه رهنمود در جهت پیشرفت اقتصادی برای تحقق استقلال اقتصادی پرداخته و توجه به کشاورزی و قطع وابستگی به نفت را به منزله دو اصل کلی بیان می‌دارند:

ـ «كشاورزان در هر كشوری كه مثل كشور ما باشد، اصل در امور هستند. كشور ايران كشور كشاورزی است؛ زمين زياد دارد، آب زياد دارد و افراد هم زياد، ما اگر چنانچه از حيث كشاورزی خودكفا نشويم و دستمان پيش قدرت‌های ديگر دراز بشود و به عبارت ديگر گدايی كنيم، از آنها يا فرض كنيد كه پول هم بدهيم به آنها، لكن وابسته‌ايم. كشاورزان عزيز مي توانند كه ايران را از وابستگی در اين بعد نجات بدهند و اين را يك عبادت شرعی حساب كنند؛ و عبادت است كشاورزی، كه در اسلام آن قدر به آن اهميت داده شده است». (صحیفه نور، ج 18، ص 189)

ـ «ايران امكانات و ظرفيت‌های مختلف و فراوانی برای رشد اقتصادی دارد كه اگر نفت هم نباشد بتواند به رشد خود و از بين بردن فقر نائل شود، از قبيل معادن مختلف كه در صنايع اهميت زيادی دارد و همچنين امكانات كشاورزی و دامداری و مهم‌تر از همه وجود استعدادهای سرشار و خلاق انسانی». (همان، ج 4، ص 191)

قطع وابستگی به نفت و اتکا به توان داخلی

ایشان بر همین مبنا ضمن مخالف با دولتی‌کردن همه امور بر شرکت‌دادن مردم در عرصه اقتصاد نیز تأکید می‌کنند؛ «یک دولت محدود نمی‌تواند کار کند، باید چهل میلیون جمعیت را در صحنه نگه دارد و نگهداری به این است که شما بازار را می‌خواهید نگه دارید، بازار را در کارها شریک کنید، بازار را کنار نگذارید» و این امر یکی از اصول بنیانی تحقق اقتصاد مقاومتی و رونق تولید است. لذا امام(ره) تأکید فراوانی بر حمایت از تولیدکنندگان داخلی و تولید ملی و قطع وابستگی به نفت دارند تا جایی که بیان می‌دارند: «ما از نفت استفاده خواهیم کرد ولی دلیلی ندارد که همیشه صادر کننده آن باشیم. ما چیزی را که نداریم و به آن نیاز داریم، از خارج می‌خریم ولی چرا خود تولیدکننده مایحتاج خود نباشیم، سیاست ما همیشه بر مبنای حفظ آزادی و استقلال و حفظ منافع مردم است که این اصل را هرگز فدای چیزی نمی‌کنیم»؛ این همان نگاه راهبردی و استراتژیک در عرصه اقتصاد است که سال‌هاست رهبر معظم انقلاب و بسیاری از اقتصاددانان کشور نیز بر آن تأکید می‌کنند و آن را پایه و بنیان اقتصاد مقاومتی می‌دانند.‌

براین اساس می‌توان گفت امام خمینی(ره) صرفاً با نگاهی شعاری و بی‌توجه به واقعیت بر جهاد اقتصادی و خودکفایی تأکید نمی‌کنند بلکه با دست گذاشتن بر روی واقعیت ظرفیت‌ها و توانمندی‌های داخلی کشور؛ عرصه کشاورزی، معادن سرشار و مهم‌تر از همه نیروی انسانی خلاق، تحقق استقلال اقتصادی را تنها از مسیر قوی‌کردن اقتصاد یا به تعبیر امروز تاب‌آوری اقتصادی با رونق تولید و حمایت از تولیدکنندگان داخلی بیان می‌دارند و این راه همچنان امروز هم پیش روی ماست و دولت‌ها باید در جهت قطع وابستگی به نفت و فعال کردن ظرفیت‌های مغفول مانده اقتصادی گام‌های بلندتر و مؤثرتری بردارند.