فقر محتوا و ابتذال در فرم؛ واقعیت‌های تلخ شعر عاشورایی
گروه ادب ــ یک عاشوراپژوه گفت: اغلب شعرهای عاشورایی از نظر محتوا دچار فقر هستند و معنا، تولید فکر و اندیشه بکر و فرم نیز به ابتذال کشیده شده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد صحتی سردرودی، عاشوراپژوه، در گفت‌وگو با ایکنا درباره آسیب‌های شعر عاشورایی گفت: اگر بخواهیم به اجمال آسیب‌های شعر عاشورایی را بیان کنیم باید به فقر محتوا و ابتذال در فرم اشاره کنم. اغلب شعر‌هایی که درباره شهادت امام حسین(ع) سروده و منتشر می‌شوند دچار فقر محتوا هستند و از نظر معنا و تولید فکر و اندیشه بکر یا اثری وجود ندارد و یا به سختی و دشواری اثر بسیار اندکی می‌توان یافت. همچنین فرم‌ها در این گونه شعر‌ها به ابتذال کشیده شده و این واقعیت‌های تلخی است که در شعر عاشورایی وجود دارد.
وی در ادامه شاعران را به دو گروه تقسیم کرد و افزود: یک گروه معناگرایان هستند که در اقلیت بوده و مظلوم هستند و گروه دوم که نقطه مقابل این گروه قرار دارند، شاعرانی هستند که آن‌ها را «شیک‌سرایان» می‌نامم که بیشتر آن‌ها خود را تافته جدابافته می‌انگارند؛ بنابراین شاخصه گروه اول غنای معنوی و گروه دوم غنای مادی است. گروه نخست از هر سو تحت فشار بوده و تریبونی ندارند و اغلب تریبون در دست گروه دوم بوده و عرصه برای دیگری تنگ است. در واقع آن‌ها هم از طرف رقبای خود و هم از طرف هواداران اسلام سنتی اسطور‌ه‌های تحت فشارند و به شدت تنفس و زندگی می‌کنند.
حجت‌الاسلام صحتی سردرودی بیان کرد: شاخصه دیگر معناگرایان در شعر عاشورایی دانش‌محوری است. آن‌ها پس از تحقیق، معنا را در شعر خود بازتاب می‌دهند، اما شاخصه سوم که کمتر از دو شاخصه دیگر نیست، زمان‌شناسی است. این‌ها کسانی هستند که می‌خواهند با غنای معنوی و دانش و معنا شعر بسرایند و معتقدند باید زمان را شناخت، زیرا زبان به شدت در حال تحول است و نمی‌توانیم به دور خود حصاری بکشیم و تصور کنیم در جزیر‌ه‌های محصور زندگی می‌کنیم و این از محالات است. اگر زمان‌شناسی نباشد و به جزیر‌ه‌های زندگی گردن گرفتار باشیم این مسئله حاصلی جز سرگردانی نخواهد داشت و در صورت ادامه به گرفتاری‌های گروه دوم مبتلا خواهند شد.
وی در ادامه تصریح کرد: گروه دوم شاعرانی هستند که شعر خود را به عاشورا نسبت داده و نخستین شاخصه آن‌ها سیاست‌زدگی است، به طوری که حضرت امام حسین(ع) را ناخواسته سیاستمدار شکست‌خورده می‌پندارند و وقتی با این مبنا شعر می‌سرایند، تصور می‌کنند امام حسین(ع) به دنبال قدرت بوده و راه دیگری جز این نداشته که (نعوذ بالله) خانواده خود را به کشتن بدهد. شاخصه دیگر این شاعران قدرت‌گرایی و فرار از توحید و حریت است که نتیجه آن تملق و چاپلوسی خواهد بود. سومین شاخصه دیگر این است که آن‌ها با طمطراق و تکبر سخن می‌گویند. یعنی می‌خواهند فاخر و فخیم سخن گفته و شعر بسرایند، اما چون از معنا تهی هستند، سروده‌هایشان به صورت تصنع و تکلف درمی‌آید و اگر کسی دقت کند به راحتی می‌تواند این مسئله را شناسایی کند.
این عاشوراپژوه گفت: شاخصه دیگر در گروه دوم اخلاق‌گریزی است که ناخواسته و نادانسته امام حسین(ع) را مانند یک سیاستمداری می‌دانند که برای حفظ موقعیت و قدرتش اخلاق را زیرپا گذاشت و آن‌ها قیاس به نفس کرده و امام را با اربابان خود اشتباه می‌گیرند. از این رو از اخلاق گریزان بوده و در مداحی هم بداخلاقی را زیر پرچم امام دامن می‌زنند. برای مثال قرائت بنی‌عباس و بنی‌امیه از عاشورا وجود دارد که برخی براساس همین قرائت‌ها بدون دقت و بدون صحت و سندیت، برخی بداخلاقی‌ها را به امام حسین نسبت می‌دهند که صحیح نیست و برخی آن را مستمسک بداخلاقی‌های خود قرار می‌دهند. در یک قرائت از بنی‌عباس که کاملاً دروغ و افترا است، آمده؛ امام به حر گفته است: مادرت در عزایت بنشیند. در حالی‌که صورت صحیح این روایت به این صورت است که شیخ صدوق در کتابش آورده است که؛ حر می‌گوید وقتی من از کوفه خارج می‌شدم و شمشیر به کمر می‌بستم که مأموریت بستن راه امام حسین(ع) را انجام دهم. از هاتف ندایی شنیدم و صدای وجدانم به من نهیب زد که مادر حر در عزایش بنشیند.
امروز به دلیل همین آسیب‌ها نیاز است با دقت بیشتری به آسیب‌شناسی شعر آئینی به ویژه عاشورایی بپردازیم و با شناخت دو ویژگی مهم امام حسین(ع) یعنی مظلومیت و شهادت در راستای تحقق بخشیدن به اهداف قیام آن حضرت در جامعه تلاش کنیم
وی در ادامه خشونت‌خواهی و افراط در حماسه‌سرایی را آسیب دیگر در شعر شیک‌سرایان خواند و افزود: شعری مانند «ای ابر‌های معجزه، طوفان بیاورید/ یک مشت خاطرات پریشان بیاورید» در ظاهر بسیار فخیم و فاخر است، اما در دل آن خشونت نهفته است. حتی برخی شعر‌ها که شعارند، این موضوع را القا می‌کنند که باید بکشی یا کشته شوی. اینجا نکته مهمی است که علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد که اگر در فرهنگ و شعر عاشورایی دقیق نشویم، بستر‌هایی برای خشونت فراهم می‌شود و ممکن است از دل آن بدتر از داعش‌ها بیرون بیاید.
این پژوهشگر عاشورایی بیان کرد: امروز به دلیل همین آسیب‌ها نیاز است با دقت بیشتری به آسیب‌شناسی شعر آئینی به ویژه عاشورایی بپردازیم و با شناخت دو ویژگی مهم امام حسین(ع) یعنی مظلومیت و شهادت در راستای تحقق بخشیدن به اهداف قیام آن حضرت در جامعه تلاش کنیم و با الگو گرفتن از شاعرانی همچون کمیت اسدی، فرزدق و دعبل خزاعی حامی مظلومان باشیم و اجازه ندهیم قیام امام حسین(ع) و اهدافش کمرنگ شود، این مسئله خطیری است و باید خطر کرد.
انتهای پیام
