معرفی آئین طشت‌گذاری در اردبیل
گروه اجتماعی: آیین طشت‌گذاری از ریشه‌دارترین آیین‌های استقبال از ماه محرم در اردبیل است که در روزهای پایان ماه ذی‌الحجه برگزار شده و در حقیقت پیام این مراسم نوعی بیعت مجدد سالانه با امام حسین(ع) است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اردبیل، مراسم طشت‌گذاری، مراسمی است سنتی که از چند صد سال گذشته در اردبیل برگزار می‌شود و طشت‌های آب را که رمزی از فرات می‌باشد، در مساجد و حسینیهها میآورند و این سنت به تأسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین(ع) در مقابل سپاه حُرّ می‌باشد که به روایتی آن حضرت، در روز 27 ذی‌الحجه، آب مشک‌ها را در طشت‌ها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آن‌ها را سیراب نمودند. همچنین این آئین قدیمی و طشت و آب داخل آن که همه مردم حاضر در آن مکان، طشت را زیارت و از آب آن می‌نوشند، در حقیقت نوعی بیعت مجدد سالانه با سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به‌شمار می‌رود.
عاشقان حسین(ع) محرم از راه رسید...
گلور محرم-آچیلدی پرچم-کیمون وار عشقی-عزایه گلسون
دخیل اولانلار-مریض اولانلار-قرا گینسون-دوایه گلسون
(شعر مشهوری از: استاد انور اردبیلی که در تمام مراسم استقبال از ماه محرم در اردبیل خوانده می‌شود.)
(معنی شعر: محرم می‌آید و پرچم‌های(سیاه امام حسین(ع)) برافراشته شده،هرکس(علاقمند حسین(ع)) است در عزاداری شرکت کند. مریض‌ها و گرفتاران (و حاجتمندان) لباس سیاه بپوشند و به داروخانه بیایند.)
محرم از راه می‌رسد و طنین صدای یاحسین(ع) مردم به گوش افلاکیان می‌رسد.... محرم ماهی است که عزیزترین مردمان نزد خداوند متعال به‌دست شقی‌ترین افراد روزگار به قتل رسیده و عمق این فاجعه چنان است که به گفته محتشم کاشانی علاوه بر انسان‌های روی کره زمین، در بارگاه بهشت الهی که خبری از اندوه و ملال و غم نیست، همه بهشتیان زانوی غم بغل کرده و بر مظلوم کربلا می‌گریند:
در بارگاه قدس که جای ملال نیست***سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است
آری حسین(ع) شتابان در راه است، در راهی به سوی ابدیت، جاودانگی، شهادت، ایثار، ملاقات خداوند و .... و هنوز این کاروان صدای هَل مِن ناصر... سر می‌دهد و هنوز خیل مشتاقان، شیعیان، محبان اهل‌بیت(ع) دل در گرو این کاروان داده و همراه مظلوم کربلا می‌شوند. امید است ما نیز از این خیل عاشقان حسین بن علی(ع) بازنمانیم و از کوچک‌ترین خدمتی در اشاعه فرهنگ و یاد و خاطره این امام همام غفلت نکنیم. در اینجا ذکر چند بیت از شعر استاد شهریار نیز خالی از لطف نمی‌باشد:
شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین***روی دل با کاروان کربلا دارد حسین
از حریم کعبه جدش به اشکی شست دست***مروه پشت سر نهاد، اما صفا دارد حسین
می‌برد در کربلا هفتاد و دو ذبح عظیم***بیش از این‌ها حرمت کوی منا دارد حسین
پیش رو راه دیار نیستی کافیش نیست***اشک و آه عالمی هم در قفا دارد حسین
بس که محمل‌ها رود منزل به منزل با شتاب***کس نمی‌داند عروسی یا عزا دارد حسین
دشمنانش بی‌امان و دوستانش بی‌وفا***با کدامین سر کند، مشکل دوتا دارد حسین
آب خود با دشمنان تشنه قسمت می‌کند***عزت و آزادگی بین تا کجا دارد حسین
اشک خونین گو بیا بنشین به چشم شهریار***کاندرین گوشه عزایی بی‌ریا دارد حسین
طشت‌گذاری در اردبیل
آئین«طشت گذاری» آئین یا مراسمی منسوب به شهر اردبیل است که بعدها به سایر بلاد ترک زبان در ایران از این شهر منتقل شده است. در این آیین،«طشت» نماد مشک سقای کربلا و آب نماد رود فرات است که به روی حسین و یارانش بسته شد. همچنین طشت و آب داخل آن که مردم طشت را زیارت و از آب آن می‌نوشند، در حقیقت نوعی بیعت مجدد سالانه با سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به‌شمار می‌رود.
مراسم طشت گذاری در اردبیل از ۲۷ ماه ذی‌حجه شروع می‌شود و در ۳۰ ذی‌حجه به پایان می‌رسد. براساس یک رسم قدیمی، شهر اردبیل به شش محله بزرگ تقسیم می‌شود و هر یک از محلات کوچک نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی، تابع یکی از این محلات ششگانه می‌شود.
شروع طشت گذاری در سه روز مانده به محرم طوری برنامه ریزی شده‌است که هر روز در دو محله بزرگ این مراسم برگزار شود. گفتنی است اولین مراسم طشت‌گذاری اردبیل ابتدا در شب 27 ذی‌الحجه در حسینیه متبرکه اوچدکان اردبیل شروع شده و این مراسم تا نماز صبح روز بیست و هفتم ادامه می‌یابد. روز 27 ذی‌الحجه روز طشت‌گذاری معروفی در اردبیل بنام طشت‌گذاری مسجد جامع، روز بیست و هشتم، روز طشت‌گذاری مسجد اعظم و روز بیست و نهم، روز طشت‌گذاری مسجد پیرعبدالملک و محلات تابعه و تا روز سی‌ام تمام محلات ششگانه و شعبات آن‌ها این آیین قدیمی را در مساجد خود بانجام می‌رسانند.
طشت‌هایی که در این مراسم مورد استفاده قرار می‌گیرند، گرد و از جنس برنز یا مس است. بعد از عزاداری، ریش‌سفیدان در هر محله، طشت‌ها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد می‌شوند. حاضران در مسجد به احترام به‌پا خواسته و در جلو آن‌ها دسته سینه‌زنی با شعار«الدَّخیل یا اباالفضل» سینه می‌زنند. پس از آن، ریش سفیدان با دور زدن مسجد، طشت‌ها را در جای مخصوص خود قرار می‌دهند، آن‌گاه طشت‌ها را از آبی که در کوزه‌ها بر دوششان حمل کرده‌اند، پر می‌کنند. بعد از قرار گرفتن طشت‌ها در سکوهای مخصوص و در میان حزن و اندوه حاضران، دعای مخصوص خوانده می‌شود و از آب طشت به عنوان تبرک، اکثریت حاضران و عزاداران استفاده می‌کنند.
برخی از مورخان بر این باورند که احداث جایگاه طشت در مساجد اردبیل بعد از روی کار آمدن حکومت صفویه انجام شده‌است. یکی از ویژگی‌های معماری مساجد اردبیل این است در مساجد شهر، جایگاه و سکوهایی خاص وجود دارد که برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فلسفه طشت‌گذاری
درباره فلسفه مراسم طشت‌گذاری چنین می‌گویند: روزی‌که«حر بن ریاحی» با دو هزار نفر از سپاهیان خویش راه را بر امام حسین(ع) بست و به امام گفت که باید با یزید بیعت کند و امام امتناع کرد. حضرت امام حسین(ع) وقتی خستگی و تشنگی را در چهره سپاهیان حر(ره) مشاهده کرد، دستور دادند که آن‌ها را سیراب کنند. حتی دستور دادند به چهارپایان سپاه حر نیز آب دهند، چون این اتفاق در ۲۷ ذی‌الحجه روی داد، لذا مردم اردبیل نیز در این روز مراسم طشت گذاری را انجام می‌دهند.
مراسم طشت‌گذاری به این صورت است که یکی دو نفر از عزاداران حسینی، کوزه‌ای بر دوش می‌گیرند و دور مسجد را می‌گردند و بقیه نیز از پشت سر آنان حرکت می‌کنند و نوحه و رجز می‌خوانند. این رجزها بیشتر در بیان بزرگواری‌های سقای بزرگ کربلا و سپهسالار راه حق حضرت عباس(ع) است.
هدف طشت‌گذاری این است که جوانمردی‌ها و فداکاری‌های حضرت ابوالفضل(ع) را نشان دهد که همواره خود را به آب و آتش می‌زد تا با جرعه‌ای آب، گلوی خشکیده کودکان خیمه‌های امام حسین(ع) را تر کند. همان‌گونه اشاره نمودیم یکی از اهداف دیگر این آئین، در حقیقت نوعی بیعت مجدد سالانه با سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به‌شمار می‌رود.
تاریخچه
هرچند که مراسم طشت‌گذاری از دوران صفویه در اردبیل برگزار شده و قدمتی چند صد ساله دارد، اما در دو سه دهه اخیر برگزاری این مراسم در سایر شهرهای استان و برخی استان‌های همجوار چون آذربایجان شرقی، غربی، زنجان، آستارا، تالش و... نیز مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین این آئین خاص از شهر اردبیل به سایر استان‌ها منتقل شده است. گفتنی است حتی این مراسم که به نوعی محبت عزاداران به اهل‌بیت را نشان می‌دهد، چند سالی است که در استان‌هایی غیر از استان‌های ترک زبان نیز مورد توجه قرار گرفته و طی چند سال اخیر در ورامین، مازندران و... نیز برگزار می‌شود.
بر اساس متن کامل و قدیمی، دعای طشت‌گذاری که به‌صورت تلفیقی با استفاده از سه زبان فارسی، ترکی و عربی نوشته شده، می‌توان گفت آیین طشت‌گذاری ریشه در عصر صفویه (که امرای آن ترک زبان و شیعه بودند) داشته باشد.
در مجموع می‌توان گفت اردبیل بعنوان قطب حسینیت و مهد تشیع ایران از مراسم‌های بسیار باشکوه عزاداری برخوردار است و نگارش آئین‌های عزاداری در این شهر نیازمند تالیف کتاب‌های مستقلی است که بتواند حقیقتا حق مطلب را ادا کند. آئین‌های عزاداری این شهر از چنان نظم و لطافت و دقتی برخوردارند که شیوه عزاداری در این شهر به بسیاری از مناطق ترک زبان ایران و حتی فارسی زبانان اشاعه پیدا کرده که از آن جمله آئین طشت‌گذاری به‌شمار می‌رود. یکی از کتاب‌های جامع در زمینه نگارش آئین عزاداری اردبیل، سلسله کتاب‌های «عزاداری در اردبیل» به قلم ربعلی بلبلی می‌باشد که تاکنون 4 جلد از آن منتشر شده و قرار است تا جلد سی‌آُم نیز ادامه پیدا کند. در خاتمه از تمام عزاداران حضرت سیدالشهداء(ع) التماس دعا داشته و امید است ما را از دعای خیر خود در ماه پرفیض محرم محروم ننمایند.
یادداشت از: تقی قاسمی خادمی، فعال و پژوهشگر قرآنی.
