قلب سلیم؛ وسیله درک و هدایت الهی/ «مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ»

به گزارش کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، در راستای بهره‌گیری بیشتر و بهتر از مفاهیم قرآن کریم و ترویج آموزه‌های بلند قرآن و عترت، کانون نبأ روزانه یادداشتی با محوریت یکی از آیات قرآن به همراه شرح مختصری از معارف آیه و روایات منتشر می‌کند. موضوع آیه امروز قلب سلیم است.

«یَوْمَ لَا یَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ» (شعراء/88 و 89)

ترجمه: روزی که نه مال سود می‌دهد و نه فرزندان؛ مگر آن کس که با قلبی رسته از شرک به نزد خدا بیاید.

حالات قلب در قرآن

قلب و سلامت، حیات، امراض، نقایص و مرگ آن از جمله مسائل مورد توجه قرآن کریم و روایات است. قرآن گاهی فرموده قلب غلیظ و سخت‌تر از سنگ می‌شود: «ثُمَّ قَسَت قُلُوبُکُم مِن بَعدِ ذ'لِکَ فَهِیَ کَالحِجارَةِ اَو اَشَدُّ قَسوَةً» و در جایی فرموده قلب مریض می‌شود: «فی قُلُوبِهِم مَرَضٌ».

در آیه دیگر فرموده: قلب زنگ می‌زند وتیره می‌شود: «کَلاّ بَل رانَ عَلی' قُلوبِهِم»؛ همچنین فرموده قلب مُهر زده می‌شود و دیگرهدایت‌پذیری‌اش را از دست می‌دهد: «خَتَمَ اللهُ عَلی'قُلُوبِهِم» اما گناهان را به قلب نسبت نمی‌دهد: «وَ لکِن یُؤاخِذُکُم بِما کَسَبَت قُلُوبُکُم» و فرموده: قلب است که میترسد «سَنُلقی فی قُلُوبِ الَّذینَ کَفَرُوا الرُّعبَ».

قلب وسیله فهم و درک هدایت است و ایمان حقیقی و هدایت واقعی با نفوذ ایمان و توحید به قلب تحقق می‌یابد: «وَ لَمّا یَدخُلِ الایمانُ فی قُلُوبِکُم»؛ بنابراین خداوند قلب را مخزن رأفت، رحمت، اطمینان و سکینه معرفی کرده و آن را مرتبط با ذات مقدس خداوند دانسته است؛ ارتباطی عمیق و درونی: «وَ جَعَلنا فی قُلُوبِ الَّذینَ اتَّبَعُوهُ رَأفَةً وَ رَحمَةً»، «اَلا بِذِکرِ اللهِ تَطمَئِنُّ القُلُوبُ».

قلب سلیم؛ عاری از بیماری

در آیه مورد بحث هم فرموده است: درقیامت چیزی جز قلب سلیم به کار نمی‌آید؛ «سَلیم» از ماده «سَلم» به معنای سلامت و سالم‌بودن از بیماری‌هاست. بنابراین قلب سلیم یعنی قلبی که از هر گونه بیماری و انحراف اخلاقی دور باشد. همین بس که امام علی(ع) فرمودند: «اِذا اَحَبَّ اللهُ عَبداً رَزَقَهُ قَلباً سَلیماً وَ خُلُقاً قَویماً؛ هر گاه خداوند بنده‌ای را به دوستی خود برگزیند به او سلامت قلب و نیکی خُلق عطا می‌کند».

در روایات اسلامی درباره قلب سلیم سخنان فراوانی به میان آمده است. برای شناخت قلب سلیم باید به چند نکته توجه داشت: در حدیثی از امام صادق (ع) در ذیل این آیه می خوانیم :«هر قلبی که در آن شرک و شکی است، سقوط می‌کند (و بی‌ارزش است)».

از سوی دیگر می‌دانیم که علائق شدید مادی و دنیاپرستی، انسان را به هر انحراف و گناهی می‌کشاند؛ چرا که «دوستی دنیا، سرچشمه همه گناهان است». پس قلب سلیم، قلبی‌ است که از حب دنیا خالی باشد. امام صادق(ع) در حدیث دیگری ذیل همین آیه فرموده است: «این قلبی است که از دوستی دنیا در امان مانده باشد».

سلامت قلب؛ بازتابی از سلامت عقیده و اخلاق

قلب سلیم، قلبی است که جز خدا در آن نباشد؛ آن‌گونه که امام صادق(ع) در پاسخ سؤالی درباره این آیه فرمود: «قلب سلیم، قلبی است که خدا را ملاقات کند در حالی که غیر از او در آن نباشد». نا گفته پیداست که منظور از قلب در این‌گونه موارد، روح و جان آدمی است. در روایات اسلامی، درباره قلب و سلامت آن و آفاتی که بر آن وارد می‌شود و راه مبارزه با این آفات، مطالب بسیاری به چشم می‌خورد که از مجموع آن‌ها چنین بر می‌آید که اسلام پیش از هر چیز، به زیربنای فکری، عقیدتی و اخلاقی اهمیت می‌دهد؛ چرا که تمامی برنامه‌های عملی انسان، بازتابی از آن است.

همان‌ گونه که می‌دانیم سلامت قلب ظاهری، عامل سلامت جسم و بیماری آن سبب بیماری همه اعضا است؛ چرا که تغذیه تمام سلول‌های بدن با خونی انجام می‌گیرد که به کمک قلب به تمام نقاط کشور تن فرستاده می‌شود. همین‌ گونه سلامت برنامه‌های زندگی انسان، جلوه و بازتابی از سلامت عقیده و اخلاق است.

خلاصه این که قلب سلیم قلبی است که جمیع وابستگی‌های غیر خدایی را از خود دور ساخته و در دنیا کانون توجه و تمرکز خود را بر خدای تبارک و تعالی قرار داده است، آن‌گونه که در دعا می‌خوانیم: «الهی هب لی کمال الانقطاع الیک؛ خدایا کمال بریدن و گسستن به سوی خودت را به من عطا فرما».

محمد پارسائیان