Təlim birincidir, yoxsa tərbiyə?
Bu ikisindən hansı digərindən öncə olmalıdır?
Qurani-Kərimin dörd yerində peyğəmbərlərin göndərilməsində məqsəd kimi təlim və tərbiyə mövzusu qeyd olunur. Üç yerdə tərbiyə, təlimdən öncə gəlib:
“Bəqərə” surəsinin 151-ci ayəsi: "Həqiqətən, Biz sizə öz içərinizdən bir peyğəmbər göndərdik: O, ayələrimizi sizə oxuyar, sizi pak edər, sizə kitabı və hikməti öyrədir; O, sizə əvvəllər bilmədiklərinizi öyrədir".
Ali-İmran surəsi, ayə 164: "Allah möminlərə lütf etdi. Çünki onların öz içərisindən özlərinə (Allahın) ayələrini oxuyan, onları (pis əməllərdən) təmizləyən, onlara Kitabı (Quranı) və hikməti öyrədən bir peyğəmbər göndərdi. Halbuki bundan əvvəl onlar açıq-aydın zəlalət içərisində idilər".
“Cümə” surəsinin 2-ci ayəsində: “(Əksəriyyəti yazıb-oxumaq bilməyən) ümmi ərəblərə özlərindən peyğəmbər göndərən Odur. (Bu Peyğəmbər) əvvəllər haqq yoldan açıq-aşkar azmış olsalar da, onlara (Allahın) ayələrini oxuyar, onları (günahlardan, şirk və küfr çirkabından) təmizləyər, onlara Kitabı və hikməti (Quranı və şəriəti) öyrədər”. Təlim və təzkiyə (ruhun təmizlənməsi, saflaşması) təlimdən əvvəl gəlir.
Bu ayələrdə Təzkiyəyə üstünlük verilməsinin səbəbi, Təzkiyə və Tərbiyənin peyğəmbərlik missiasının son hədəfləri olmasıdır.
Yalnız “Bəqərə” surəsinin 129-cu ayəsində Təlim, yəni təhsil, Tərbiyə və Tezkiyədən əvvəl gəlir: “Ey Rəbbimiz, nəslimizdən onlara Sənin ayələrini oxuyan, onlara Kitabı və hikməti öyrədən, onları pak edən bir peyğəmbər göndər!”
Tərbiyə imkanı
Nəfsi tərbiyə etmək zəhmət və səy tələb edir. İnsan cəhd etmədikcə nəfsini tərbiyə edə bilməz. Vaxtını boş-boş keçirən və cihaddan qaçan bəzi tənbəllər, xasiyyəti yaxşılaşdırmağın mümkün olmadığını, təbiət hadisələrinin dəyişməz olduğunu iddia edirlər. Onlar iddialarını sübut etmək üçün iki dəlil irəli sürürlər:
1_ Əxlaq batini bir formadır. Yaradılış zahiri formadır. Zahiri yaradılışı dəyişmək mümkün olmadığı kimi, əxlaq da batini yaradılış olduğu üçün dəyişdirilə bilməz.
2_ Qəzəb, şəhvət, dünyəvi istək və bu kimi şeylərin kökünü kəsə bilsəniz, gözəl əxlaq əldə olunar. Amma bu mümkün deyil və bu işlə məşğul olmaq faydasızdır.
Bu tip qruplara demək lazımdır ki, əgər əxlaq dəyişməz olsaydı, dini rəhbərlərin verdiyi bu qədər əxlaqi nəsihət, hidayət və dərslərin heç bir mənası olmazdı.
Şəms surəsi 9 və 10-cu ayələrdə belə buyurulur: “Nəfsini təmizləyən, şübhəsiz ki, nicat tapmışdır. Onu (günaha) batıran isə, əlbəttə, ziyana uğramışdır”.
Ov edilən maral və it kimi vəhşi heyvanlar insanlara yaxınlaşdıqda onları tərbiyə etmək olarsa, insanların tərbiyə edilə bilinməyəcəyi qənaətinə necə gəlmək olar?
- Möhsin Qəraəti tərəfindən yazılmış "İnkişaf yolu" kitabından götürülmüşdür.
