Mustafa İsmail ve Kur’an tilaveti hakkında

Mısırlı merhum hafız ve kâri Mustafa İsmil Ekber’ül Kurra ünvanıyla dünya tarihinin en büyük kârilerinden biridir. Onun tilavet tarzı çeşitli özelliklere sahiptir.

Mustafa İsmail’in tilavet dönemleri 17 Haziran 1905 - 26 Aralık 1978’de kaydedilen kasetlere göre birkaç bölüme ayrılabilir. 1940’lardan önce Mustafa İsmail’in kıraatini duymadık ama 1940’larda Mustafa İsmail daha çok Kral Faruk’un sarayında okurdu.

 Mısırlı kârinin Kral Faruk’un sarayıda Kur’an tilavet hikayesi Mustafa’nın bu ülkenin köylerinden birinde Kur’an tilaveti sırada saray sakinlerinden birinin Mustafa’nın sesini duymasına dayanmaktadır. Mustafa radyoya girmeden önce saraya girdi ve Ömer Malik Faruk’un ömrünün son yıllarına kadar sarayında Kur’an tilavet etti.

Mustafa İsmail’in 50, 60 ve 70’li yıllarda kendine has kıraatleri vardı. Bu on yılların her birinde eserlerinin özelliklerinin farklı olduğu söylenebilir. Onu takip edenler tilavetinin gelişimi ve büyümesini açıkça görebilir. 50’li yılların tilavetlerini duyduğunuzda Mustafa’dan daha mükemmel bir tilavet duymanın imkansız olduğunu düşünebilirsiniz. Ama 60’ların tilavetlerini dinlediğinizde bu eserlerin daha eksiksiz olduğunu görürsünüz. Ancak bu gelişim ve büyüme süreci  sonraki on yıllarda da devam eder ve 1970’ler de sayısız şaheserler görürüz.

Şeyh Mustafa İsmâil, Kur'an harflerini öyle net telâffuz ederdi ki, adeta harflerin mahreçleri (çıkış yerleri) görülürdü. Onu dinlerken harflerin nasıl çıkarılması gerektiğini anlayabiliriz. Uzunca bir müddet okumasına rağmen, boşa giden bir perde, vakit doldurmak için yapılmış bir nağme yoktu. Her nağmesi, her perdesi başlı başına bir eser, aynı zamanda manâya uygundu.

Şeyh Mustafa İsmail eşsizdir ve tarihte tekrarı olmayacaktır çünkü o kullanabileceği tüm nağmeleri (Lahn) kullanmıştır.  Sesini de çok iyi kullanıyor gerektiği zaman kısıyor, yükseltiyor, tonunu ve rengini ayarlıyor, bunu yaparken de yerine göre ellerini kullanıyordu. Sesinin tonunu ve şiddetini, makâmın seyri ve ayetin manasına göre ayarlıyordu. İsmail'in yaklaşık 52 bin saat tilavet sahibi olması, onun ustalığı ve sanatının göstergesidir.

Mustafa İsmail’in, Kamil Yusuf’u taklit ettiği iddia ediliyor ama bu yanlış gibi görünüyor çünkü İsmail 60 yaşındayken Yusuf 40 civarındaydı.

Her kâri kendinden önceki kârilerden etkilenir ve İsmail de bir istisna değildi. O, Şeyh Rıfat, Ali Mahmud ve Şeyh Selame’den etkilenmiştir, ancak kıraatlerinin sadece %5'inin bu etkinin izlerini taşıdığı ve geri kalanının kendi icatları olduğu söylenebilir. Mısırlı müzik insani Muhammed Abdulvahab İsmail’in daha önce Arap müziğinde duyulmamış ritimler kullandığını söylerdi. 

Okurken icra ettiği makamlar gösteriyor ki, eğitim gördüğü devirlerde Türk Mûsikîsi makamları ve icra tavırları hakimdi. Tipik Arap nağmelerini onun okuyuşunda duymayız. Yörenin, hattâ Mustafa İsmâil'in kendine has gırtlak tavrıyla Türk Mûsikîsi'nin makamlarını duyarız.