سه حوزه کلیدی برای مأموریت تمدنی جهاددانشگاهی

صادق فرهمندامین، مدرس دانشگاه فرهنگیان اردبیل در گفت‌و‌گو با ایکنا از اردبیل، با اشاره به بیت معروف «درخت تو گر بار دانش بگیرد/ به زیر آوری چرخ نیلوفری را» گفت: این شعر به‌خوبی جایگاه والای علم و دانش را تصویر می‌کند؛ جایگاهی که با مسیر پرافتخار جهاددانشگاهی نیز پیوندی عمیق دارد؛ نهادی که به‌راستی، تجلی قدرت خداوند در قالب علمِ الهام‌گرفته از ایمان است.

وی با اشاره به ۱۶ مردادماه، سالروز تأسیس جهاددانشگاهی در سال ۱۳۵۹ افزود: امروز خود را موظف می‌دانم از تلاش‌های خالصانه و مؤثر جهاددانشگاهی در عرصه‌های علم، فرهنگ و پژوهش قدردانی کنم. شناختی که از این نهاد دارم، ریشه در تجربه‌های سال‌های جوانی‌ام دارد.

فرهمندامین با بیان خاطره‌ای از همکاری‌اش با جهاددانشگاهی در اواسط دهه ۷۰ گفت: از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۷، در دوران دانشجویی‌ام در دانشگاه تبریز، با معرفی معاون وقت فرهنگی نهاد، به همکاری با جهاددانشگاهی واحد آذربایجان‌شرقی پرداختم و فعالیت‌های مؤثری در حوزه‌های علمی، فرهنگی و هنری اجرا کردیم.

وی ادامه داد: برگزاری کارگاه‌های آموزشی متنوع، از جمله کارگاه سینما با حضور داریوش ارجمند و نشست‌های اندیشه‌ورزانه با حضور رحیم‌پور ازغدی، بخشی از آن برنامه‌ها بود. همچنین در جشن انگور شهرستان بناب، به نمایندگی از جهاد‌دانشگاهی سخنرانی کردم؛ لحظه‌ای که هنوز هم حس شعف آن در جانم زنده است.

این مدرس دانشگاه با اشاره به تحولات و گسترش فعالیت‌های جهاددانشگاهی طی چهار دهه گذشته اظهار کرد: امروز جهاددانشگاهی به نهادی تأثیرگذار در حوزه‌های پژوهشی، فرهنگی، قرآنی، فناوری و اقتصادی تبدیل شده است و معاونت‌هایی همچون پژوهش و فناوری، فرهنگی و تجاری‌سازی نقش مهمی در توسعه علمی کشور ایفا می‌کنند.

فرهمندامین افزود: نهاد‌هایی همچون پژوهشگاه رویان در زمینه سلول‌های بنیادی، مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی، مرکز اطلاعات علمی (SID) و ایسپا (مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران) از جمله دستاورد‌های ارزشمند این نهاد هستند.

وی با اشاره به فعالیت‌های رسانه‌ای جهاددانشگاهی گفت: خبرگزاری‌های ایسنا و ایکنا زبان گویای علم، فرهنگ و دین در کشورند. همچنین دانشگاه‌هایی چون دانشگاه علم و فرهنگ و دانشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، با هدف تربیت نیروی انسانی متخصص، نقش‌آفرین هستند.

نقش جهاددانشگاهی در پیشرفت کشور غیرقابل انکار است

فرهمندامین تأکید کرد: جهاددانشگاهی پس از ۴۵ سال، از نهادی نوپا که با نگاه بلند حضرت امام خمینی(ره) بنیان نهاده شد، به نهاد علمی ـ انقلابی گسترده‌ای تبدیل شده که نقش آن در پیشرفت کشور غیرقابل انکار است.

وی در ادامه، نگاه نقادانه‌ای نیز به عملکرد این نهاد داشت و تصریح کرد: پرسش اساسی این است که آیا این گستره ساختاری و فعالیت‌ها، توانسته جهاددانشگاهی را منطبق با اهداف انقلابی اولیه، به نهادی «قدرت‌ساز علمی» بدل کند؟ یا هنوز در سطح یک نهاد صرفاً «قدرتمند» باقی مانده است؟ نباید فراموش کرد که جهاددانشگاهی برخاسته از دانشگاه و انقلاب است. اگر صرفاً وارد کار‌های موازی یا سطحی شده و از مأموریت اصلی خود دور شود، جایگاه راهبردی‌اش زیر سؤال خواهد رفت.

مدرس دانشگاه فرهنگیان اردبیل با تأکید بر نقش کلیدی این نهاد در پیشبرد آرمان‌های انقلاب اسلامی گفت: به‌عنوان کسی که در حوزه روان‌شناسی تربیتی با رویکردی قرآنی و انقلابی فعالیت می‌کنم، معتقدم جهاددانشگاهی باید نقش پیشرو در خلق دانش، توسعه فناوری، توانمندسازی اجتماعی و تولید اندیشه در تراز انقلاب اسلامی را ایفا کند. در این صورت است که می‌توان از آن به‌عنوان نهادی فراتر از سازمان‌ها و در خدمت تمدن‌سازی نوین اسلامی یاد کرد.

فرهمندامین با اشاره به ضرورت نقش‌آفرینی راهبردی جهاددانشگاهی در مسیر تمدن‌سازی نوین اسلامی اظهار کرد: جهاددانشگاهی باید با همان تفکر انقلابی و جهادی که در آغاز شکل‌گیری‌اش وجود داشت، امروز شجاعانه وارد عرصه‌های نو، زیرساختی، ساختاری، تحول‌آفرین، دانش‌بنیان و نخبه‌محور شود و با رویکردی همه‌جانبه در مسیر قدرت‌سازی ملی گام بردارد.

وی افزود: این نهاد باید نقش کلیدی در تولید علوم بنیادی و کاربردی ایفا کند؛ به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند علوم پایه، علوم فنی و مهندسی، صنعت، اقتصاد بومی و مقاومتی، بازار و تجارت جهانی، بانکداری و امور مالی، هوش مصنوعی، علوم سایبری، علوم پزشکی و زیستی، کشاورزی و همچنین در حوزه مهم فلسفه علم، دین و فرهنگ.

فرهمندامین با تأکید بر لزوم جذب نخبگان، دانشجویان و اساتید برجسته در قالب یک برنامه جامع ملی تصریح کرد: جهاددانشگاهی باید بستری فراهم آورد که این قشر فرهیخته با حمایت این نهاد، در مسیر قدرت‌سازی علمی برای وزارتخانه‌ها، بخش خصوصی، جامعه مردمی و نسل جوان کشور نقش‌آفرینی مؤثر داشته باشند.

وی ادامه داد: اگر این نهاد بتواند دانشگاه‌ها را به مراکز تولید قدرت نرم و سخت در نظام اسلامی تبدیل کند، بدون تردید نقش خود را در پروژه تمدن‌سازی اسلامی ایرانی به‌درستی ایفا خواهد کرد.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه جهاددانشگاهی باید از پژوهش‌های سطحی، تکراری، موازی و پرهزینه فاصله بگیرد، تصریح کرد: پژوهش‌هایی که تنها در قالب مقالات ترجمه‌ای یا مبتنی بر دیدگاه‌های وارداتی منتشر می‌شوند، نمی‌توانند پاسخگوی نیاز‌های جامعه و انقلاب باشند. جهاددانشگاهی باید پایان‌دهنده تفکر خودباخته روشنفکری ترجمه‌محور در برخی محافل دانشگاهی باشد.

وی افزود: باید به‌جای فضای ترجمه‌زده و تقلیدی، تفکر بومی، خلاق، مسئله‌محور و انتقادی را در دانشگاه‌ها ترویج داد و این مهم تنها با تقویت نگاه تمدنی، فرهنگی و ایرانی اسلامی در بستر آموزش عالی ممکن است. از این‌رو، جهاد‌دانشگاهی باید پیش‌گام نظریه‌پردازی در حوزه‌های علوم انسانی، علوم فنی و علوم الهی متناسب با فرهنگ ایرانی اسلامی باشد.

پیشنهاد تأسیس پژوهشگاه فکر مبتنی بر دین و دانش

فرهمندامین با اشاره به ضرورت تحول ساختاری در مأموریت‌های جهاددانشگاهی، پیشنهاد ویژه‌ای نیز ارائه کرد و گفت: پیشنهاد من به مسئولان جهاددانشگاهی، با تأسی از منویات حکیمانه رهبر معظم انقلاب، این است که «پژوهشگاه فکر» با تمرکز بر دو کلیدواژه بنیادین «دین و دانش» تأسیس شود.

وی تصریح کرد: این پژوهشگاه می‌تواند در پنج محور اصلی فعالیت علمی و نظری داشته باشد. نخست، در محور «دین و فرهنگ» با هدف تبیین پیوند‌های تمدنی میان مبانی دینی و نظام فرهنگی جامعه. دوم، در حوزه «علوم انسانی و هنر» با تمرکز بر نظریه‌پردازی در علوم انسانی اسلامی و گسترش هنر دینی و انقلابی. سوم، در زمینه «علوم پایه» با رویکرد تولید دانش بنیادین در راستای حل مسائل بومی. چهارم، در حوزه «علوم فنی و مهندسی» با هدف توسعه فناوری‌های پیشرفته بومی؛ و پنجم، در زمینه «هوش مصنوعی و علوم داده‌محور» به‌منظور بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های انقلاب دیجیتال برای اقتدار ملی.

فرهمندامین با بیان اینکه در صورت تحقق این طرح، جهاددانشگاهی می‌تواند به مرکز قدرت‌ساز داده‌محور و مرجع علمی و فرهنگی تبدیل شود، اظهار کرد: چنین نهادی محل رجوع دلسوزان و سرمایه‌گذاران کشور، نخبگان دانشگاهی و حتی نخبگان گمنامی خواهد بود که در بدنه جامعه فعال‌اند.

وی این رویکرد را فرصتی برای بازگرداندن نشاط، خودباوری و امید اجتماعی در جامعه دانست و گفت: این تحول می‌تواند موجب ارتقای اعتماد به‌نفس علمی در میان جوانان، دانشجویان و استادان کشور شود.

مدرس دانشگاه فرهنگیان اردبیل در ادامه تأکید کرد: قدرت‌سازی علمی و فرهنگی، نه‌تنها عامل وفاق ملی، بلکه زمینه‌ساز طلوع تمدن نوین اسلامی خواهد بود؛ تمدنی نوپدید که هم شاخص‌های قدرت نرم و هم مؤلفه‌های قدرت سخت را در خود دارد. بی‌تردید، جهاد‌دانشگاهی می‌تواند متولی و محرک اصلی تولید علم و فرهنگ نوین در کشور باشد.

فرهمندامین در جمع‌بندی سخنان خود، سه حوزه کلیدی برای مأموریت تمدنی جهاددانشگاهی را برشمرد و گفت: نخست، جهاددانشگاهی باید مأمن نخبگان دانشگاهی شامل استادان، محققان و دانشجویان ممتاز باشد. دوم، باید از ظرفیت نخبگان فنی، صنفی و متخصصان عرصه صنعت و فناوری نیز به‌صورت هدفمند بهره گیرد. سوم، جهاددانشگاهی باید زمینه‌ای فراهم کند تا نخبگان تجربه‌محور و گمنام فعال در دل جامعه که شاید در نظام علمی رسمی جایگاهی نداشته باشند، اما در میدان عمل اثربخش‌اند، نیز امکان نقش‌آفرینی بیابند.

وی در پایان تأکید کرد: جهاددانشگاهی باید به‌صورت فعال و واقعی وارد بطن جامعه شود و ضمن حضور در دانشگاه‌های دولتی، دانشگاه‌های آزاد اسلامی، پیام‌نور و به‌ویژه دانشگاه فرهنگیان نیز نقش‌آفرینی مؤثر داشته باشد.

فرهمندامین گفت: خوشبختانه بخشی از این مسیر طی شده و جهاددانشگاهی امروز نهادی قدرتمند و مؤثر در کشور است؛ اما امید داریم در آینده‌ای نزدیک، این نهاد به مرکزی قدرت‌ساز و تمدنی در تراز انقلاب اسلامی تبدیل شود.