۳۴۰۰ شهید؛ یادگار ماندگار اردبیل در هشت سال دفاع مقدس

تقدیم سه‌هزار و ۴۰۰ شهید والامقام، هشت‌هزار و ۹۵۰ جانباز، ۷۰۵ نفر آزاده و ۳۰ فرمانده شهید از جمله نصرالله کریمی، بنامعلی محمدزاده، میرمحمود بنی‌هاشم، داور یسری، ابوالفضل پیرزاده، شاپور برزگر، حسین گنجگاهی، عمران همرنگ، محمدرضا رحیمی، فیض‌الله حامدی، مرتضی فخرزاده، عقیل عرش‌نشین، عمران پستی، رکاب‌علی نظرزاده، رحیم واحدی، سیدجعفر خراسانی، خدمت‌علی رجبی، برات سقایی و میرعلی یوسفی‌سادات و سیدجعفر خوشروزی، گواهی صادق بر برگ زرین حماسه‌آفرینی مردم اردبیل در دوران هشت سال دفاع مقدس است.

ما مدیون این شهدا و ایثارگران هستیم و خواهیم بود، چراکه آن‌ها میراث‌های گرانبها، جاودانه‌های روزگار و مایه فخر و مباهات ما هستند. با این توصیف می‌توان گفت یکی از رسالت‌های مهم فعالان عرصه حفظ و حراست از ارزش‌های دفاع مقدس، به ظهور رساندن نقش حماسه‌سازان و رزمندگان استان اردبیل در طول هشت سال دوران دفاع مقدس است و به یقین می‌توان گفت با تمام تلاش‌های انجام گرفته، تنها بخش‌هایی از این گنجینه بی‌انتها تبیین شده است.

بازگویی زوایای مختلف آن نیازمند همت و اراده بالا برای ثبت وقایع آن دوران است، چراکه هر جوان اردبیلی حق دارد بداند هم‌استانی‌هایش در جنگ چه نقشی ایفا کرده‌اند. به مناسبت هفته دفاع مقدس، خبرنگار ایکنا از اردبیل گزارشی تهیه کرده است که گوشه‌هایی از این حضور را توصیف می‌کند:

با آغاز جنگ تحمیلی در شهریورماه ۱۳۵۹، مردم اردبیل برای عمل به رسالت تاریخی خود در دفاع از مرزهای کشور، به صف مدافعان خاک ایران اسلامی پیوستند و از کوچک و بزرگ، سهم خود را در طول هشت سال دفاع مقدس ادا کردند. اردبیل با آنکه در آن دوران یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان‌شرقی بود، اما میزان مشارکت و حضور اهالی آن در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل با استان‌های هم‌طراز خویش برابری می‌کرد. در نخستین روزهای شروع جنگ تحمیلی، جوانان غیور این خطه اقدام به تشکیل اولین گروه‌های مقاومت کردند و به دلیل نبود محلی خاص برای سازماندهی نیروهای مردمی، جوانان و نوجوانان این شهر در قالب گروه فدائیان اسلام در خرمشهر حضور یافتند و از آن‌جا به خط مقدم جبهه اعزام شدند. عضویت در ستاد جنگ‌های نامنظم و جنگیدن در کنار سردار شهید دکتر مصطفی چمران، فرمانده ستاد جنگ‌های نامنظم، بخش دیگری از حضور پرشور مردم این خطه در اوایل دوران دفاع مقدس است.

از هشت‌هزار نفر اعزامی به جبهه در اعزام محمد رسول‌الله(ص)، دوهزار نفر از اردبیل بودند

در طول هشت سال دفاع مقدس، استان اردبیل همراه با مردم سراسر کشور با رشادت بسیجیان دلاور و یگان‌های استانی اعم از ارتش، سپاه و جهاد سازندگی، نقش تعیین‌کننده‌ای در طول جنگ داشته‌اند و سپاه اردبیل با اعزام حدود ۳۵‌ هزار نفر نیرو به جبهه، از فعال‌ترین یگان‌ها در طول هشت سال دفاع مقدس بود. همچنین اردبیل در اواخر سال ۱۳۶۲ و همزمان با ۲۲ بهمن و در آستانه عملیات خیبر، زمانی که ۲۱ شهرستان از کل کشور وظیفه پشتیبانی از جنگ را برعهده داشتند، با اعزام سراسری و شاخص خود در قالب کاروان «لبیک یا امام» در اعزام بزرگ محمد رسول‌الله(ص) مشارکت کرد. به طوری که از مجموع هشت‌هزار نفر اعزامی به جبهه، دوهزار نفر از اردبیل بودند. کاروان حضرت امیر(ع) نقش بسیار مهمی در اعزام نیرو به جبهه‌های حق علیه باطل داشت.

دومین یگان رزمی اردبیل، گردان زرهی تیپ پیاده ارتش مستقر در اردبیل منتسب به لشکر زرهی قزوین بود که در اوایل جنگ تحمیلی در جبهه‌های حق علیه باطل رشادت‌های به یادماندنی از خود نشان داد. سومین یگان عمل‌کننده در اردبیل، نیروهای جان‌برکف جهاد سازندگی بودند که در قالب جهاد سازندگی آذربایجان‌شرقی از شروع جنگ تا پایان، همواره در مناطق جنگی جهت سنگرسازی حضور داشتند.

عزیمت هنگ مرزی ژاندارمری اردبیل در نخستین روزهای ناآرامی در کردستان و استقرار مؤثر آن در آن مناطق و نیز حضور گردان زرهی از تیپ ۴۰ پیاده ارتش جمهوری اسلامی ایران مستقر در اردبیل در مناطق عملیاتی چنانه، میمک و دیگر مناطق عملیاتی، از دیگر صحنه‌های به یادماندنی حضور پرشور مردم شهیدپرور اردبیل در دوران دفاع مقدس است. اعزام کم‌سن‌وسال‌ترین رزمندگانی چون شهید مرحمت بالازاده و پیرترین رزمنده چون دده کیشی قلی‌زاده نیز از عمق مشارکت خطه اردبیل در دفاع مقدس حکایت دارد.

خلق حماسه‌های بی‌نظیر توسط تیپ قائم(ع)، گردان‌های حضرت علی‌اصغر(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) در جبهه‌ها

به دنبال تداوم تجاوز مزدوران عراقی به میهن اسلامی، رزمندگان اردبیلی در قالب گروه‌های ویژه به لشکر محمد رسول‌الله(ص) پیوستند. آن‌ها همچنین در لشکر ۳۱ عاشورا حضور مؤثری داشتند که از جمله می‌توان به گردان‌های حماسه‌ساز و خط‌شکن حضرت علی‌اصغر(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) و همچنین گردان همیشه سرافراز حضرت قاسم(ع) که منتسب به اردبیل بود و با نبردهای غرورانگیز خود در عملیات‌های مختلف از جمله کربلای ۵ نقش تأثیرگذاری در پیروزی این عملیات بزرگ داشت و حماسه‌های بی‌نظیری در جبهه‌ها خلق کردند، اشاره کرد. لشکر عاشورا زمانی که به سه تیپ تقسیم شد، سردار شاپور برزگر، از فرماندهان شهید استان اردبیل، فرماندهی یکی از آن‌ها را برعهده گرفت و همین تیپ در بسیاری از عملیات‌ها حضور فعال داشت.

اشتیاق مردم اردبیل برای حضور در جبهه آن‌قدر چشمگیر بود که در سال‌های ۱۳۶۵ و ۱۳۶۶ رزمندگان منطقه اقدام به تأسیس تیپ مستقل دیگری با عنوان قائم(ع) کردند که نقش این تیپ در عملیات‌های کربلای ۴ و ۵ بسیار اثربخش بود.

بعد از عملیات والفجر ۴، گردانی به نام گردان حضرت علی‌اصغر(ع) تشکیل شد که مختص به رزمندگان و بسیجیان اردبیلی بود. فرمانده آن سردار شهید میرمحمود بنی‌هاشم و معاون گردان، سردار مصطفی اکبری بود. پس از انجام عملیات خیبر، گردان علی‌اصغر(ع) تبدیل به گردان حضرت قاسم(ع) شد و بعد از عملیات والفجر ۸ در سال ۱۳۶۵، گردان حضرت قاسم(ع) به دو گردان علی‌اصغر(ع) به فرماندهی شهید بنی‌هاشم که نیروهایش بیشتر مشگین‌شهری بودند و در عملیات‌هایی از جمله عملیات نصر ۷ که به منظور آزادسازی منطقه سردشت انجام شد، شرکت داشتند. با مجاهدت‌های آن‌ها، دشمن از مناطق حساس کشور ایران اسلامی به عقب رانده شد.

در دوران هشت سال دفاع مقدس، اردبیل یک منطقه نیروخیز بود

سردار کبیری، رئیس ستاد و جانشین وقت لشکر ۳۱ عاشورا در مورد حضور رزمندگان اردبیلی در جبهه نبرد حق علیه باطل می‌گوید: یکی از چهار ستون اصلی لشکر، نیروهای مردمی، بسیجی و سپاهی اردبیل بودند و در حقیقت استان اردبیل و شهرهای تابعه آن، یکی از ارکان این لشکر بودند.

خدادوست، فرمانده تیپ توپخانه، با بیان اینکه در مرحله آخر عملیات بیت‌المقدس که منجر به آزادسازی شهر خرمشهر شد، یک گردان رزمی از اردبیل و شهرهای همجوار وارد منطقه شدند، می‌افزاید: این نیروها اوایل اردیبهشت ۱۳۶۱ در قالب گردان مصطفی خمینی به فرماندهی شهید عقیل عرش‌نشین و فرمانده گرانقدر آقای تکریم سازماندهی شدند و در اولین روز اردیبهشت ۱۳۶۲ در امیدیه حضور یافتیم.

سردار جلیل بابازاده، فرمانده سابق سپاه حضرت عباس(ع) استان اردبیل، حضور رزمندگان اردبیلی در جبهه را چنین توصیف می‌کند: رزمندگان اردبیلی غالباً با شور حسینی، همیشه می‌توانستند بهترین حماسه‌ها را در طول دوران دفاع مقدس ایجاد کنند. با توجه به اینکه جوانان اردبیلی غالباً با زمزمه نام حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) و یا ابوالفضل‌العباس(ع) قدم به عرصه گذاشتند و از بدو کودکی حسین‌حسین گفتند و بزرگ شده بودند، بهترین نقش‌ها و جلوه‌ها را در جنگ به نمایش گذاشتند. موردی که می‌توان برای این شور و حماسه حسینی مثال زد، شهید بزرگوار کاظم دیرین است که علاوه بر اینکه بسیجی دلاور و بهترین آرپی‌چی‌زن و تیربارچی بود، قبل از عملیات مسلم بن عقیل، دسته سینه‌زنی و عزاداری را در عقبه جبهه با بهترین رجزخوانی و شور و حال خاص برای رزمندگان گردان امام سجاد(ع) ایجاد کرده بود.

سردار غلام عسگر کریمیان، فرمانده سابق سپاه عاشورا هم در این مورد معتقد است: در دوران هشت سال دفاع مقدس، منطقه ولایت‌مدار اردبیل یک منطقه نیروخیز بود و در اوایل سال ۱۳۶۱ و بعد از عملیات بیت‌المقدس، نقش اساسی در تشکیل تیپ ۳۱ عاشورا داشت. همچنین در مناطق کردستان و در عملیات‌های مختلف، از نیروهای اردبیلی در لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله تهران هم استفاده می‌شد و خیلی از شهدای ما از جمله شهیدان داور تصدیقی و احمد قهرمانی در این لشکر به شهادت رسیدند.

سردار اکبری، فرمانده اسبق تیپ یکم حضرت عباس(ع) استان اردبیل، اعزام‌های اردبیل را چنین توصیف می‌کند: اعزام‌های اولیه اردبیل به دلیل عدم سازماندهی نیروهای مسلح به صورت پراکنده، از طریق دفتر امام جمعه، جهاد سازندگی، سپاه و بسیج مستضعفین ـ که آن زمان خودش مستقل بود ـ انجام می‌گرفت و یک تعداد نیروها هم در قالب جنگ‌های نامنظم برای ادای وظیفه و جلوگیری از پیشروی دشمن در اولین روزهای جنگ در مناطق مختلف جنگی حاضر شدند.

سپاه اردبیل روزبه‌روز مأموریت و مسئولیتش را بیشتر احساس کرد و در روزهای آغازین جنگ، با تعدادی از پاسداران در سپاه اردبیل که در مهمانسرای جهانگردی تشکیل شد، تجمع کردیم و خواستار اعزام به جبهه‌های جنگ شدیم.

ما بچه‌های اردبیل، ابوالفضل‌وار می‌جنگیم و ابوالفضل‌وار می‌میریم

حضور مقتدر و همیشگی رزمندگان همیشه قهرمان استان اردبیل در دفاع از میهن اسلامی‌مان را با جملاتی از شهید بزرگوار سیدجعفر خراسانی، معاون دلاور عملیات ستاد جنگ‌های نامنظم و یاور شهید چمران، که در دهلاویه و با وجود محاصره سخت دشمن این‌گونه عاشقانه و مردانه سخن می‌گوید، به پایان می‌بریم: «ما از شهری حسینی آمده‌ایم، ما بچه‌های اردبیلیم، تا ما را داری، نباید ترسی به خود راه بدهی. هرچند در محاصره‌ایم، اما ابوالفضل‌وار می‌جنگیم و ابوالفضل‌وار می‌میریم تا به چمران آسیبی نرسد. صدتا صدام هم بیاید، یک تار موی تو را به کسی نمی‌دهیم».

در کنار حضور رزمندگان در جبهه، مردم انقلابی اردبیل نیز نقش پشتیبانی از رزمندگان و جبهه‌های جنگ را برعهده داشتند. تأسیس و اداره ایستگاه صلواتی در باختران(کرمانشاه) و دزفول، ارسال مواد غذایی در قالب ۹۰ کامیون و تعدادی آمبولانس و چندین‌هزار دست پوشاک و ده‌ها رأس دام، احداث حسینیه بزرگ شهید باکری و ایجاد سه فقره حمام عمومی در مقر لشکر ۳۱ عاشورا در دزفول از جمله اقدامات مردم اردبیل در طول هشت سال دفاع مقدس است. همچنین در آن زمان ۱۲۰ پایگاه مقاومت بسیج در ۱۴ حوزه اردبیل فعالیت می‌کرد که اعزام نیرو به جبهه، تأمین امنیت محلات و برگزاری مراسم‌های فرهنگی و مذهبی، از عمده وظایف آن‌ها بود.

گزارش از: سیده صغری جوادی