جایگاه مسجد در جامعه اسلامی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اردبیل، در سال 1348 در چنین روزی مسجدالاقصی که قبله اول مسلمین جهان است توسط صهیونیست‌ها به آتش کشیده شد، سال‌ها بعد و به همین مناسبت به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران و تصویب اعضای سازمان کنفرانس اسلامی در سی‌امین نشست این سازمان، این روز به نام روز جهانی مسجد نامگذاری شد.

هر دین و آیینی نمادها و نشانه‌‌هایی دارد؛ اسلام که آخرین دین آسمانی‌ست، از میان نمادها و شعایر ظاهری و مکانی، به جایگاه مسجد و احکام آن بسیار اهمیت داده است.

واژه مسجد، به‌معنای سجده‌گاه، در لغت از ریشه «سجد» مأخوذ است و در اصطلاح به مکانی گفته می‌شود که در ملکیت کسی نباشد و تنها برای الله باشد و به نماز و عبادت مسلمانان اختصاص داده شود.(الحریری، احکام المساجد فی‌الاسلام)

مسجد علاوه بر محل عبادت و راز و نیاز، محل اجتماع و گردهمایی مسلمانان است. به همین جهت است که در بعضی از زبان‌ها به مسجد، جامع گفته می‌شود. وجه تمایز مسجد با دیگر معابد بعد اجتماعی آن است و نقش مهمی که مساجد در تهذیب نفس و تربیت نیروی انسانی صالح، در جامعه ایفاء می‌کنند.

خداوند در سوره مبارکه بقره می‌فرماید: « وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ» و چون خانه [كعبه‏] را براى مردم محل اجتماع و [جاى‏] امنى قرار داديم، [و فرموديم:] «در مقام ابراهيم، مصلی براى خود اختيار كنيد»، و به ابراهيم و اسماعيل فرمان داديم كه: «خانه مرا براى طواف‏كنندگان و معتكفان و ركوع و سجودكنندگان پاكيزه كنيد.»(بقره 125).

لذا با تامل بر دیدگاه اسلام در خصوص مساجد به این مسئله پی می‌بریم که اسلام به بعد اجتماعی مساجد بیش از بعد عبادی و جایگاه برپایی نماز در آن اشاره نموده است و به نوعی با این دیدگاه سعی در نشان دادن وحدت و یکپارچگی مسلمانان نموده است.

فلسفه حج و اجتماع مسلمانان در مکه نیز به تبعیت از این دیدگاه اسلام برگرفته است، مسلمانان با اجتماع در مکه و انجام مناسک حج به نوعی اتحاد و یکپارچگی خود را اعلام می‌دارند و با پوشیدن لباس احرام،  یکرنگی و خشوع و خضوع خود را در برابر پروردگار نشان می‌دهند.  متاسفانه پس از کارشکنی، اهمال و کم‌کاری عربستان که منجر به شهادت جمع کثیری از حاجیان ایرانی در مراسم حج سال 94 و اختلافات سیاسی بین ایران و عربستان شد، رژیم آل سعود مسلمانان و شیعیان ایرانی را از این حق مسلم عبادی، سیاسی و اجتماعی منع نموده و به نوعی از حضور حاجیان ایرانی در این مراسم، اتحاد و همبستگی مسلمانان ممانعت بعمل آوردند. این مسئله و جلوگیری از حضور عده‌ای مسلمان در یک فریضه واجب عبادی و سیاسی به نوعی توهین به بندگان خدا و توهین به واجبات اسلام می‌باشد.

مسجد به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای دینی در تربیت افراد جامعه مؤثر است و ثمره این تربیت، کاهش جرم و ناهنجاری‌های اجتماعی است. این تأثیر در دو دسته از افراد جامعه اثرگذار است؛ یک دسته افراد مسجدی‌اند و دسته دیگر افراد غیر مسجدی می‌باشند.

کسانی که اهل مسجد هستند به جرات بتوان در میان آنها شخص بزهکار و خلافکار پیدا نمود؛ طبق آماری که در یکی از کشورهای اسلامی بدست آمده است، 85 درصد از زندانیان اهل مسجد نبوده‌اند. فلذا مسجد علاوه بر پرورش عبادی و معنوی روح و ذهن آدمی، سبب  پرورش شخصیت اجتماعی و فرهنگی وی نیز می‌گردد و لحظاتی که مسلمانان در وقت نماز مخصوصا نمازهای مغرب که اکثر کسبه اعم از کارمند و بازاری و ... همگی در مسجد محل گردهم می‌آیند به نوعی محل تبادل آرا و اندیشه‌های فرهنگی اجتماعی و بعضا نکته نظرات سیاسی  می‌گردد. فلذا توصیه می‌گردد والدین سعی نمایند فرزندان خود را در وقت نماز بخصوص نمازهای جماعت و نماز جمعه  با مسجد آشنا نموده و سبب شکل گرفتن شخصیت وی با فرهنگ مسجد و رشد و شکوفایی با تعالیم دینی و اسلامی نمایند، این موارد موجب می‌گردد کودکان بصورت عملی و عینی با حضور در نمازهای جماعات و اجتماعات مسجد، با روحیه اجتماعی و باهم بودن بزرگ شوند.

با مطالعه کتب و نشریات مذهبی می‌بینیم که مساجد هویت‌بخش به جامعه و امت است. اگر انسان‌ها با مسجد ارتباط مستمر پیدا کنند، بخاطر اثرات مثبت تربیتی آن، کمتر به خطا و گناه و ظلم آلوده می‌شوند. هرکس خودش، خانواده و فرزندانش را به مسجد بسپارد، می‌توان گفت که تا حدود زیادی از خطا و معصیت، مصونیت پیدا می‌کند.

یادداشت از : فردین محمودی، کارشناس ارشد پژوهشگری علوم اجتماعی