هدهد سخنگو در قرآن/ كشف سر نخ‌هايي از ارتباطات كلامي پرندگان

به گزارش خبرگزاري بين‌المللي قرآن(ايكنا) از اردبيل، هدهد از سلسله جانوران، شاخه طنابداران، رده پرندگان، راسته سبزقباسانان، تیره هدهدیان، سرده Upupa و با نام علمي Upupa epops مي‌باشد. زیستگاه این پرنده در آسیا، اروپا، شمال آفریقا، آفریقای جنوب صحرا و ماداگاسکار است. پرندگان مانند ساير حيوانات در حالات مختلف، صداهاى گوناگونى از خود ظاهر مى‌سازند كه با دقت و بررسى، مى‌توان از نوع صدا به وضع حالات آن‌ها پى برد كه كدام صدا مربوط به حالات خشم است؟ كدام رضايت؟ و ... ولى آيات قرآن ظاهراً مطلبى بيش از اين را بيان مى‌كند، چرا كه بحث از سخن گفتن آنان به نحو مرموزى است كه مطالب دقيق‌ترى در آن منعكس است، يعني بحث از تفاهم و گفتگوى آن‌ها با يك انسان، گرچه اين معنى براى بعضى عجيب مى‌آيد، اما امروزه سرنخ‌هايي از وجود ارتباطات كلامي مابين پرندگان كشف شده است. به‌طوري كه قبلا تصور مي‌شد تركيب اصوات بي‌معني باهم براي ايجاد سيگنال‌هاي معني‌دار منحصر به انسآن‌ها بوده اما يك مطالعه جديد علمي در سال‌هاي اخير نشان داده است كه نوعي از پرندگان با نام با نام علمي Pomatostomus ruficeps نيز قادر به برقراري اين نوع ارتباط مي‌باشند و بشر هنوز در مبتدي‌ترين مرحله شناخت اين علم است و اينجاست كه مفاهيم قرآني درباره علم «منطق الطير» سليمان نبي(ع) و علم ائمه معصومين(ع) به زبان تمام موجودات عالم نمود پيدا مي‌كند.   

هدهد از سلسله جانوران، شاخه طنابداران، رده پرندگان، راسته سبزقباسانان، تیره هدهدیان، سرده Upupa و با نام علمي Upupa epops مي‌باشد(1). هُدهُد، شانه‌به‌سَر، پوپک و مرغ سلیمان(Hoopoe) از اسامی این پرنده هستند. این جانور زیبا پرنده‌ای از راسته سبزقباسانان است. این گونه تنها بازمانده از خانواده زیستی هدهدیان(Upupidae) است. هدهد غول‌پیکر گونه بومی جزیره سنت هلن، منقرض شده‌است. برخی نیز هدهد ماداگاسکار زیرگونه بومی ماداگاسکار هدهد را گونه‌ای مستقل می‌دانند.

زیستگاه این پرنده در آسیا، اروپا، شمال آفریقا، آفریقای جنوب صحرا و ماداگاسکار است. بیشتر هدهدهای شمال آسیا و اروپا در زمستان به نواحی گرمسیری مهاجرت می‌کنند، اما هدهدهای آفریقایی تمام طول سال را در یک جا می‌مانند. این پرنده به‌طور سرگردان در بسیاری از نواحی دیگر دنیا از جمله در آلاسکا هم مشاهده شده‌است.

زیستگاه هدهد بایستی دو ویژگی اصلی را داشته باشد: 1) وجود زمین‌های بایر 2) يا زمين‌هاي با پوشش گیاهی اندک که بتواند در آن‌ها به‌دنبال حشرات، غذای اصلی‌اش، بگردد و وجود اجسام عمودی دارای شکاف(مثل درخت‌ها، صخره‌ها و حتی دیوار) که بتواند در آن لانه‌سازی کند. این دو ویژگی در بسیاری از زیست‌بوم‌ها دیده می‌شود، در نتیجه هدهدها در زیستگاه‌های مختلف و متفاوتی مانند مناطق گرمسیری، استپ‌های جنگلی، ساوانا، علفزار و فضاهای خالی درون جنگل‌ها زندگی می‌کنند و در زمین‌های تغییریافته توسط انسآن‌ها همچون مراتع، زمین‌های کشاورزی، باغ‌ها و حتی نواحی شهری هم دیده می‌شوند. اما در زمین‌های كاملا زراعي کمتر دیده می‌شوند. در جنوب اروپا و آسیا هم شکار، عامل دیگر کاهش جمعیت آن‌ها در نواحی نزدیک به سکونت انسآن‌هاست(1).

اندازه هدهد ۲۵ تا ۲۹ سانتی‌متر و طول بال‌هایش به ۴۴ تا ۴۸ سانتی‌متر می‌رسد. این پرنده سیاه و سفید و صورتی در واقع یکی از بی‌اشتباه‌ترین پرنده‌ها است. مخصوصا پرواز نامنظم این پرنده بی‌نظیر است. می‌توان به آن عنوان یک پروانه غول‌پیکر را اعطا کرد. کاکل شانه‌مانند این پرنده بیشتر اوقات بسته است و گاهی در مواقع بروز خطر آن‌را باز می‌کند. این پرنده سر و بدن قهوه‌ای مایل به صورتی کم رنگ، دم و بال‌ها با راه راه عرضی پهن سیاه و سفید، کاکل بلند با پرهای بلند نوک سیاه و منقار دراز و خمیده دارد که از آن برای بیرون آوردن کرم‌ها و حشرات از سوراخ‌ها و زمین استفاده می‌کند.

هدهد ماده در هنگام لانه‌سازی و پرورش جوجه‌ها از انتهای بدنش ترشحات بدبویی خارج می‌شود و موجب می‌شود تا بوی بسیار بدی از لانه بیاید. این بو شکارچیان این جانور و انگل‌ها را فراری می‌دهد و خصوصیات ضدمیکروبی نیز دارد. این ترشحات با خروج جوجه‌ها از لانه متوقف می‌شود. این درحالی‌ست که اکثر مردم بر این تصورند که بوی بد به علت مدفوع این حیوان است.

هدهد پرنده‌ای است که بیشتر روی زمین و در فضای باز تغذیه می‌کند. پروازش کند و موجی، توام با باز و بسته کردن آهسته بال‌هاست. تشخیص این پرنده خیلی آسان است. نر و ماده هم‌شکل هستند(1). از ویژگی‌های این پرنده آن است که آب را در زیر زمین همان گونه مشاهده می‌کند که انسان در ظرف بلورین(6).

«وَتَفَقَّدَ الطَّيْرَ فَقَالَ مَا لِيَ لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ كَانَ مِنَ الْغَائِبِينَ* لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا شَدِيدًا أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَيَأْتِيَنِّي بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ* فَمَكَثَ غَيْرَ بَعِيدٍ فَقَالَ أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُكَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ يَقِينٍ* إِنِّي وَجَدتُّ امْرَأَةً تَمْلِكُهُمْ وَأُوتِيَتْ مِن كُلِّ شَيْءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِيمٌ* وَجَدتُّهَا وَقَوْمَهَا يَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِن دُونِ اللَّهِ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ فَهُمْ لَا يَهْتَدُونَ*»....  (سوره نمل/ آيات 20-24).

«و جوياى(حال) پرندگان شد و گفت مرا چه شده است كه هدهد را نمى‏‌بينم يا شايد از غايبان است* قطعا او را به عذابى سخت عذاب مى‌‏كنم يا سرش را مى‏‌برم مگر آنكه دليلى روشن براى من بياورد* پس ديرى نپاييد كه(هدهد آمد و) گفت: از چيزى آگاهى يافتم كه از آن آگاهى نيافت‌ه‏اى و براى تو از سبا گزارشى درست آورده‌‏ام* من(آن‌جا) زنى را يافتم كه بر آن‌ها سلطنت مى‌‏كرد و از هر چيزى به او داده شده بود و تختى بزرگ داشت* او و قومش را چنين يافتم كه به‌جاى خدا به خورشيد سجده مى‌‏كنند و شيطان اعمالشان را برايشان آراسته و آنان را از راه(راست) باز داشته بود در نتيجه(به حق) راه نيافته بودند*»...

در آيه 16 سوره «نمل» مى‌خوانيم: «سليمان گفت: اى مردم! به ما سخن گفتن پرندگان تعليم شده» (وَ قالَ يا أَيُّهَا النّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّيْرِ)، در آيه فوق و آياتى كه بعد از اين آيه در داستان «هدهد» و «سليمان» آمده، صريحاً اشاره به نطق پرندگان و ميزانى از درك و شعور براى آن‌ها شده است.

بى‌شك پرندگان مانند ساير حيوانات در حالات مختلف، صداهاى گوناگونى از خود ظاهر مى‌سازند كه با دقت و بررسى، مى‌توان از نوع صدا به وضع حالات آن‌ها پى برد كه كدام صدا مربوط به حالات خشم است؟ و كدام رضايت؟ كدام صدا دليل بر گرسنگى است؟ و كدام نشانه تمنا؟ با كدام صدا بچه‌هاى خود را فرا مى‌خواند؟ و با كدام صدا آن‌ها را از بروز حادثه وحشتناكى خبر مى‌دهد؟ اين قسمت از صداى پرندگان مورد هيچ‌گونه شك و ترديد نبوده و همه كم و بيش با آن آشنا هستيم. 

ولى آيات قرآن ظاهراً مطلبى بيش از اين را بيان مى‌كند، چرا كه بحث از سخن گفتن آنان به نحو مرموزى است كه مطالب دقيق‌ترى در آن منعكس است. يعني بحث از تفاهم و گفتگوى آن‌ها با يك انسان. گرچه اين معنى براى بعضى عجيب مى‌آيد، اما با توجه به مطالب مختلفى كه دانشمندان در كتاب‌ها و مقالات علمي مختلف نوشته‌اند مطلب عجيبى نيست. 

ما از هوش حيوانات، مخصوصاً پرندگان (به‌خصوص كلاغ به‌عنوان يكي از باهوش‌ترين جانوران كه قبلا در يادداشتي از آن سخن رانده‌ايم) مطالبى عجيب سراغ داريم. بعضى از آن‌ها چنان مهارتى در ساختن خانه و لانه دارند كه گاه از مهندسين ما پيشى مى‌گيرند. بعضى از پرندگان چنان اطلاعاتى از وضع نوزادان آينده خود و نيازها و مشكلات آن‌ها دارند و چنان دقيقاً براى حل آن‌ها عمل مى‌كنند كه براى همه ما اعجاب انگيز است. پيش‌بينى آن‌ها درباره وضع هوا و آگاهى آن‌ها از زلزله‌ها قبل از وقوع آن و حتى پيش از آن‌كه زلزله سنج‌هاى ما خفيف‌ترين لرزش‌ها را ثبت كنند، معروف است. به‌علاوه آگاهى «پرندگان مهاجر» از وضع راه‌ها كه گاه فاصله ميان قطب شمال و جنوب را طى مى‌كنند و همه و همه جاى تعجبي نمي‌گذارد كه آن‌ها تكلم مخصوصى نيز داشته باشند و بتوانند با كسى كه از الفباى كلام آن‌ها آگاه است، سخن گويند. 

در بسیاری از روایات ائمه اطهار(ع) خود را آگاه به زبان پرندگان دانسته و آن را از جانب خداوند معرفی نموده‌اند. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است كه اميرالمومنين(ع) به ابن عباس فرمود: «اِنَّ اللّهَ عَلَّمَنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ کَما عَلَّمَ سُلَیْمانَ ابْنِ داوُدَ، وَ مَنْطِقَ کُلِّ دابَّة فِى بَرٍّ أَوْ بَحْر»«خداوند سخن گفتن پرندگان را به ما آموخت همان گونه که به سلیمان بن داود آموخت و سخن گفتن هر جنبنده‌اى را در خشکى و دریا»(3).

در روايات اسلامى نيز، مطالب زيادى وجود دارد كه بيانگر نطق حيوانات و مخصوصاً پرندگان بوده و حتى براى هر يك از آن‌ها سخنى شعار مانند نقل شده است كه شرح آن‌ها به درازا مى‌كشد. در روايتى از امام صادق(ع) آمده است: اميرمؤمنان على(ع) به ابن عباس فرمود: «اِنَّ اللّهَ عَلَّمَنا مَنْطِقَ الطَّيْرِ كَما عَلَّمَ سُلَيْمانَ ابْنِ داوُدَ، وَ مَنْطِقَ كُلِّ دابَّة فِى بَرٍّ أَوْ بَحْر»«خداوند سخن گفتن پرندگان را به ما آموخت همان گونه كه به سليمان بن داود آموخت و سخن گفتن هر جنبنده‌اى را در خشكى و دريا»(2).

در همین زمینه روایتی وجود دارد که در ایام کودکى از امام حسین(ع) درباره صداى حیوانات سؤال کردند كه امام(ع) در پاسخ آنان(که حیوانات هنگامى که صدا می‏کنند چه می‏گویند) فرموند: کرکس مى‌‏گوید: «اى فرزند آدم! هر گونه که می‌خواهى زندگى کن، ولى بدان که عاقبت مرگ است»، باز مى‌گوید: «اى عالم به خفیّات و اى رفع ‏کننده بلاها!»، طاووس مى‌‏گوید: «خدایا! به خود ظلم کردم و به زینتم مغرور شدم، پس مرا ببخش»، خروس مى‌گوید: «هر کس خدا را شناخت او را فراموش نمی ‌کند»، مرغ مى‌‏گوید: «اى خدایى که بر حقى، تو بر حقى و سخن تو حق است. یا اللَّه! یا حق!»، قرقى مى‌گوید: «به خدا و روز قیامت، ایمان دارم»، لاشخور مى‌‏گوید: «به خدا توکل کن که او روزى می‌‏دهد»، عقاب مى‌‏گوید: «هرکس از خدا اطاعت کند، سختى نمی‌‏بیند»، بلبل مى‌‏گوید: «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ حقّا حقّا»، قمرى مى‏‌گوید: «یا واحد یا احد یا فرد یا صمد»، مرغ شکارى مى‏‌گوید: «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ و آله خیرة اللَّه»، کبک مى‌‏گوید: «قیامت نزدیک است»، چکاوک مى‌گوید: «خدایا! گناهان مؤمنین را ببخش» و ... 

سپس امام حسين(ع) فرمود: تمام مخلوقات خداوند او را تسبیح می‏کنند. بعد امام(ع) این آیه را تلاوت فرمودند: «وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ»«همه مخلوقات، خدا را تسبیح می‌کنند ولى شما تسبیح آنان را درک نمی‌کنید»(اَسراء/44)(4). همچنين در احاديث مختلفي از تكلم امامان معصوم(ع) با پرندگان و حتي تعداد ديگري از جانوران سخن به‌ميان آمده است.

یکی از مشهورترین روایات در این زمینه ماجرای صحبت کردن امام کاظم(ع) با کبوتران می‌باشد. «علی بن ابوحمزه ثمالی» می‌گوید: «روزی یکی از دوستان امام کاظم(ع) به دیدار آن حضرت آمد و حضرت را به میهمانی در منزل خود دعوت کرد. امام(ع) دعوت دوست خود را پذیرفت و به همراه او حرکت کرد تا به منزل او رسید. میزبان تختی را مهیّا نمود و امام کاظم(ع) بر آن تخت نشست. چون صاحب منزل برای آوردن غذا رفت، حضرت متوجه شد که یک جفت کبوتر زیر تخت در حال صحبت با یک‌دیگر می‌باشند.

وقتی صاحب منزل با ظرف غذا نزد حضرت آمد، امام(ع) را در حال خنده و تبسم مشاهده کرد، از روی تعجب گفت: «یابن رسول اللّه، این تبسم برای چیست؟» حضرت فرمودند: «برای این جفت کبوتری است که زیر تخت مشغول شوخی و بازی هستند. کبوتر نر به همسر خود می‌گوید: «ای انیس و مونس من، ای عروس زیبای من، قسم به خداوند یکتا، بر روی زمین موجودی محبوب‌تر و زیباتر از تو نزد من نیست مگر این شخصیتی که روی تخت نشسته است»». صاحب منزل با تعجب عرضه داشت: «آیا شما زبان حیوانات و سخن گفتن کبوتران را می‌دانید؟ امام(ع) فرمودند: «بلی، ما اهل‌بیت رسالت، سخن حیوانات و پرندگان را می‌دانیم و بلکه تمام علوم اوّلین و آخرین به ما داده شده است»»(5).

حضرت امام صادق(ع) فرموده‌اند: «پدرم از جدم بمن خبر داد كه رسول خدا(ص) دستور فرموده است شش حيوان را كسي نكشد: زنبور عسل، مورچه، قورباغه، وركاك(مرغي كه گنجشك را شكار ميكند)، هدهد و پرستو.

اما زنبور عسل براي آن‌كه غذاي پاكيزه مي‌خورد و غذاي پاكيزه از خود به‌جاي مي‌گذارد و آن همان است كه خداي عزوجل به او وحي كرد با اينكه نه از جن بوده و نه از انس، اما مورچه براي اين‌كه در زمان سليمان بن داود سال قحطي شد و مردم از شهر بيرون آمده دست بر دعا برداشتند و از خدا باران خواستند كه ناگاه ديدند مورچه‌اي بر دو پاي ايستاده و دست‌ها را بسوي آسمان بلند كرده و مي‌گويد بارالها ما مورچه‌گان نيز از آفريدگان تو هستيم و از فضل تو بي‌نياز نيستيم روزي ما را از نزد خود برسان و ما را به كيفر گناهان بي‌خردان از فرزندان آدم گرفتار مكن، سليمان به مردم فرمود به خانه‌هاي خود بازگرديد كه خداوند به واسطه دعاي ديگران به‌شما باران خواهد فرستاد.

 و اما قورباغه براي آن‌كه چون آتش براي سوزاندن ابراهيم برافروخته شد همه حشرات زمين به خداوند شكايت نمودند و اجازه خواستند كه آب بر آن آتش بريزند و خداي عزوجل به‌هيچ يك از آنان اجازه نفرمود مگر به‌ قورباغه كه در راه انجام اين وظيفه دو سوم از پيكر او سوخت و يك سوم‌اش باقي ماند. 

و اما هدهد براي اين‌كه راهنماي سليمان بود به كشور بلقيس و اما وركاك براي اين‌كه او يك ماه راهنماي آدم بود از نواحي سرانديب تا حوالي جده و اما پرستو براي اينكه از شدت تاثر بر ستم‌هايي كه بر ما خاندان شد هميشه در فضا سرگردان است و تسبيح‌اش خواندن سوره «الحمدلله رب العالمين» است متوجه نيستيد كه ولاالضالين مي‌گويد؟»(7).

بايد گفت قبلا تصور مي‌شد تركيب اصوات بي‌معني باهم براي ايجاد سيگنال‌هاي معني‌دار منحصر به انسآن‌ها بوده اما يك مطالعه جديد علمي در سال‌هاي اخير نشان داده است كه نوعي از پرندگان با نام پرندگان بابلر(Chestnut-crowned babbler) با نام علمي Pomatostomus ruficeps نيز قادر به برقراري اين نوع ارتباط مي‌باشند(9). 

دانشمندان و محققان در دو دانشگاه Exeter و Zurich بدين نكته دست يافته‌اند كه نوعي پرنده بنام بابلر(Babbler) شاه بلوطي تاج‌دار كه نوعي پرنده بسياراجتماعي در نقاط دور افتاده‌اي از استراليا مي‌باشد، داراي توانايي انتقال معاني جديد بوسيله نوآرايي اصوات(Sounds) در آواها(Calls)ي خود مي‌باشد. كيفيت برقراري ارتباط در اين پرنده يادآور راهكارهايي مي‌باشد كه بشر در گذشته توانسته توسط آن راهكارها كلمات معني‌داري ايجاد نمايد. يافته‌هاي اين تحقيق كه در مجله بين‌المللي علمي ـ پژوهشي با عنوان«Journal PLOS Biology» منتشر شده، گام بالقوه اوليه‌اي در كشف سيستم‌هاي زباني پيچيده(در پرندگان) كه بي‌تشابه به سيستم‌هاي ارتباطي زباني ما نيستند، مي‌باشد(9).

سرپرست گروه، پروفسور Sabrina Engesser از دانشگاه زوريخ درباره اين تحقيق ارزشمند گفته: «اگرچه مطالعات قبلي دلالت بر اين دارد كه جانوران، خصوصا پرندگان، قادر به سازماندهي و راه‌اندازي اصوات مختلف باهم به‌عنوان بخشي از يك صوت(Song) پيچيده هستند، اما اين صوت‌ها عموما فاقد يك معني خاص بوده و تغيير آرايش اصوات درون يك صوت به‌نظر نمي‌رسد كه كل پيام را تغيير دهد».

وي افزوده: «برخلاف اكثر اصوات پرندگان، بابلرهاي تاج‌دار شاه بلوطي آواز(Sing) نمي‌خوانند. در عوض اين پرنده داراي فهرست صوتي(Vocal) وسيعي مي‌باشد كه بوسيله آواهاي مجزاي تشكيل شده از اصوات منفرد مجزاي كوچك‌تر به‌لحاظ پژواك شناختي مشخص مي‌شوند». 

همچنين پروفسور Andy Russel از اكولوژي و حفاظت دانشگاه  Exeter از همكاران اين طرح كه از سال 2004 بر روي پرنده‌هاي بابلر به مطالعه پرداخته است، گفته: «ما فكر مي‌كنيم پرندگان بابلر احتمالا نوعي نوآرايي از اصوات را براي كدبندي معاني جديد انتخاب مي‌نمايند، به‌علت اينكه تركيب دو صوت موجود سريع‌تر از تكامل يك صوت(Sound) جديد باهم‌ديگر است». 

محققان اين طرح، ملاحظه كرده‌اند كه بابلرهاي شاه‌بلوطي تاج‌دار از اصوات A و B در آرايش‌هاي مختلفي هنگام اجراي رفتارهاي ويژه دوباره استفاده مي‌نمايند. بطور شفاف‌تر، هنگام پرواز، پرنده‌ها آواي پرواز AB را توليد نموده اما هنگام غذا دادن به جوجه‌ها در لانه آن‌ها آواي سريع BAB را ساطع مي‌نمايند(9).

هنگامي كه محققان صداهايي از قسمت پشتي براي پرندگان نواختند، پرندگان گوش فرادهنده نشان دادند كه قادر به تمايز بين انواع آواهاي مختلف با نگاه كردن در لانه مي‌باشند، يعني آن‌ها موقعي‌كه يك آواي سريع مربوط به غذا دادن مي‌شنوند، به لانه‌ها نگاه مي‌كنند و هنگاهي كه آواي پرواز مي‌شنوند به قسمت بيروني و پرنده‌اي كه در حال آمدن است نگاه مي‌كنند. محققان در اين تحقيق دقت كردند كه ساختن آواهاي پرواز از عناصر سريع و آواهاي سريع سريع از عناصر پرواز، دلالت كننده بر اين است كه دو آوا بدون شك از نوآرايي‌هاي اصوات مشابه توليد شده‌اند(9). 

همچنين دكتر Simon Townsend از دانشگاه زوريخ بعنوان همكار طرح در نكته بسيار مهمي افزوده: «اين اولين بار است كه علم نشان داده است كه ظرفيت براي توليد كردن معني جديد از نوآرايي عناصر بي‌معني در خارج از انسان(در جانوران ديگر) نيز وجود دارد». وي ادامه داده: «اگرچه آواهاي دو پرنده بابلر از نظر ساختاري خيلي شبيه هم هستند، آن‌ها بطور كلي در زمينه‌هاي رفتاري مختلفي توليد شده و پرندگان گوش دهنده به اين آواها قادر به درك آن‌ها هستند».

محققان در اين طرح اذعان نموده‌اند كه در بابلر تاج‌دار شاه‌بلوطي اولين عنصر صوتي B عنصري است كه بنظر مي‌رسد معني را بين پرواز و تلفظ‌هاي صوتي سريع متمايز مي‌كند، همانند واژه cat و at در انگليسي، جايي‌كه حرف c بعنوان عنصر متمايز كننده معني عمل مي‌كند(9).

اگرچه اين ساختارسازي آواشناختي(phoneme) از نوع بسيار ساده‌اي به‌شمار مي‌رود، اما ممكن است به‌ما در زمينه درك چگونگي توانايي براي توليد كردن معاني جديد كه در ابتدا در انسآن‌ها تكامل يافته است، كمك نمايد. دكتر Simon Townsend در ادامه افزوده: «ممكن است هنگام ساختارسازي آواشناختي در انسآن‌هاي اوليه روي كره زمين، اين خود شكلي از ايجاد آن ساختار بوده است»(8 و 9).

چنانچه مشاهده مي‌نماييم برخلاف پنداشت‌هاي قبلي كه تصور مي‌شد تركيب اصوات بي‌معني باهم براي ايجاد سيگنال‌هاي معني‌دار منحصر به انسان‌ها مي‌باشد، اما مطالعه جديد علمي فوق نشان داده است كه نوعي از پرندگان نيز قادر به برقراري اين نوع ارتباط مي‌باشند. به جرأت مي‌توانيم بگوييم بشر هنوز در مبتدي‌ترين مرحله از شناخت ارتباطات كلامي في‌مابين جانوران به‌خصوص پرندگان مي‌باشد. گذشته از ساير جانوران، اينكه در قرآن كريم آمده است كه سليمان نبي(ع) به مردم گفت: «اي مردم! زبان پرندگان به ما تعليم داده شده... »، خود گوياي آن است كه شناخت و دانستن زبان و ارتباطات كلامي بين پرندگان نوعي علم است كه بشر هنوز از شناخت آن عاجز است. امروزه با همه پيشرفت‌هاي علمي بشر در همه حوزه‌ها هنوز در اين حوزه علمي جاي كار بسيار داريم. بايستي هزاران مقاله همانند مقاله جالب و علميSabrina Engesser در حوزه ارتباطات كلامي پرندگان نوشته شود تا بتوانيم صحبت جامع و قاطعي در اين زمينه ارائه دهيم. بايد گفت همه اعجازهاي پيامبران الهي منشا گرفته از علم الهي بوده و خود نوعي علم به‌شمار مي‌روند و چون بشر از درك آن‌ علوم عاجز بوده نام آن‌ها را معجزه ناميده است، مگر نه تمام ذرات اين عالم هستي از جمادات، نباتات، جانوران و ... همه و همه لحظه به لحظه نشاني از اعجاز الهي مي‌باشند. 

در بحث سخن گفتن پرندگان نيز در قرآن سخن از كلام متين و عاقلانه هدهد با پيامبر خدا آمده است و اين پيچيدگي خلقت اين جانوران را مي‌رساند اما رمزگشايي از زبان جانداران خود نيازمند تحقيقات مفصل و بزرگي بوده و اشارات قرآني در اين زمينه و احاديث ائمه معصومين(ع) در اين‌باره در شناخت اين علوم مي‌تواند بسيار كارگشا باشند. 

همچنين اين موضوع كه هر جانوري در جهان داراي زبان خاصي جهت ارتباط كلامي مي‌باشد از حديث زيبايي از ائمه معصومين(ع) استنباط مي‌شود كه فرموده‌اند: «اِنَّ اللّهَ عَلَّمَنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ کَما عَلَّمَ سُلَیْمانَ ابْنِ داوُدَ، وَ مَنْطِقَ کُلِّ دابَّة فِى بَرٍّ أَوْ بَحْر»«خداوند سخن گفتن پرندگان را به ما آموخت همان گونه که به سلیمان بن داود آموخت و سخن گفتن هر جنبنده‌اى را در خشکى و دریا»، دقت در اين سخن گوياي آن است كه هر جنبنده‌اي در خشكي و دريا(يعني تمام جانوران جهان) داراي زبان خاصي مي‌باشند كه رمزگشايي از آن‌ها فعلا براي بشر مقدور نبوده و اين علمي است كه خداوند به بندگان خاص خود اعطا نموده است. بي‌شك همانند زبان كامپيوترها و رايانه‌ها كه با رمز صفر و يك تمام امور انسان را اداره مي‌نمايند، جانوران نيز داراي كدبندي مخصوصي جهت ارتباطات خود مي‌باشند. اميد است بتوانيم در شناخت اين علوم كه خود علومي الهي مي‌باشند پيشگام و پيش‌قدم باشيم. 

يادداشت از: تقي قاسمي خادمي، كارشناس ارشد بيولوژي جانوري و فعال قرآني

منابع:

1) https://fa.wikipedia.org

2) تفسیر نمونه، جلد 15، صفحه 449(لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه‌ها، كد: 15/100131501)، برگرفته از پايگاه: http://www.quran.porsemani.ir

3) تفسیر نمونه، جلد 15، ص449

4) بحار 64/27 حدیث 8.

5) بحارالانوار، ج 41، ص56.

6) بشارت، فروردین و اردیبهشت 1385، شماره 52، حضرت سلیمان(ع) و هدهد، برگرفته از: http://www.hawzah.net

7) الخصال، ج 2، ص 326.

8) برگرفته از پايگاه: http://www.exeter.ac.uk

9) Sabrina Engesser, Jodie M. S. Crane, James L. Savage , Andrew F. Russell, Simon W. Townsend. 2015. Experimental Evidence for Phonemic Contrasts in a Nonhuman Vocal System, journal of PLOS biology, DOI:10.1371/journal.pbio.1002171.