تجملات به «وادی رحمت» تبریز هم رسید

شاید بارها در روایات و سخن بزرگان شنیده‌ باشیم که قبرستان‌ها جایی برای عبرت گرفتن و به یاد آخرت افتادن هستند، اما با گذر از مسیرهای «وادی رحمت» تبریز و مشاهده مقبره‌های اعیانی که با نام خاندان‌ مختلف کنار هم چیده شدند، بیش از آخرت و مرگ، دنیا و مادیاتش و اختلاف طبقاتی حاکم بر آن‌را در مقابل دیدگان تداعی می‌کند. 

مقبره‌هایی که بیشتر شبیه خانه‌اند و در حال تبدیل شدن به نمادی از اشرافی‌گری و جولان اختلاف طبقاتی در گورستان‌ها، چراکه قشر فقیر جامعه هرگز توان خرید چنین مقبره‌هایی را نداشته و صرفاً افراد متمکن اقدام به خرید چنین مقبره‌هایی می‌کنند، به‌ویژه که امسال قیمت این مقبره‌های خانوادگی که تا چندین متوفی را می‌توان در آن دفن کرد، به یک میلیارد تومان رسیده است. 

برخی از این مقبره‌ها با معماری و نماهای اشرافی و همچنین چیدمان میز، صندلی و فرش تزئین شده و حتی سنگ‌مزار نصب شده در داخل مقبره‌ها نیز گاه تا ارتفاع نزدیک به یک متر از سنگ‌های گران قیمت می‌رسد و این در حالی است که سنگ‌مزار سایر قبور وادی رحمت باید از شرایط خاصی تبعیت کند. این تفاوت‌ها و اختیار صاحبان مقبره‌ها در چیدمان داخلی مقبره نیز به نوعی باعث ایجاد تضاد طبقاتی در آرامستان‌ها است. 

بخش اعظم این مقبره‌ها که در مسیر اصلی وادی رحمت خودنمایی می‌کنند، به‌طور کاملاً پوشیده و دیوارکشی شده و با معماری فاخر، شیشه‌های آینه‌ای در پنجره‌ها و دربشان نصب شده است. در بخش‌ دیگر وادی رحمت نیز ساخت‌وساز این مقبره‌ها تداوم دارد که به گفته‌ مدیرعامل سازمان آرامستان‌های شهرداری تبریز به‌طور میانگین هر سال ۲۰ مورد از این مقبره‌ها در تبریز به فروش می‌رسد. 

ناگفته نماند علاوه بر مقبره‌های خانوادگی وادی رحمت، مقبره‌ نقره‌ای رنگ دارای گنبد نیز به شکل عجیبی در محیط آرامستان خودنمایی می‌کند که در دوره‌های قبل ساخته شده و به گفته مدیرعامل سازمان آرامستان‌های شهرداری تبریز دیگر مجوزی برای ساخت چنین مقبره‌هایی داده نمی‌شود، اما جای سؤال اینجاست که چرا تا کنون مسئولان مربوطه این مقبره را همسان‌سازی و یا تغییر شکل نداده‌اند؟ 

آقای رسولی که به همراه خانواده خود در وادی رحمت تبریز به زیارت یکی از اقوامشان که به تازگی فوت کرده‌ است آمده‌اند و این مقبره‌های خانوادگی مسقف توجهشان را جلب کرده است، در گفت‌وگو با ایکنا اظهار کرد: متأسفانه از جامعه طبقاتی، مدرسه طبقاتی، بیمارستان طبقاتی و... رسیده‌ایم به قبرستان طبقاتی.

وی گفت: این مقبره‌ها نماد فاصله طبقاتی در محیط قبرستان‌هاست و این مقبره‌ها جای تأسف دارد و مسئولان نباید اجازه چنین کارهایی را بدهند و به‌عنوان یک شهروند از اعضای شورای شهر خواستاریم که جلوی چنین ساخت و سازهایی که نماد تجمل‌گرایی و کشاندن تضاد طبقاتی به داخل آرامستان‌هاست، گرفته شود.

خانم نوری دیگر شهروندی است که به همراه بانوان دیگر در حال زیارت مزار درگذشتگان است که در مورد این مقبره‌های خانوادگی اظهار کرد: بسیار جالب است که ما خانه‌ای برای خود نداریم و دیگران برای امواتشان خانه می‌سازند. 

بانوی دیگری نیز این مقبره‌ها را نماد تجملات و فخرفروشی مطرح کرد و افزود: مسئولان اگر چنین اجازه‌ای ندهند، این مقبره‌ها نیز ساخته نمی‌شود. 

اخیراً فرماندار تبریز در رابطه با این مقبره‌های خانوادگی نامه‌ای خطاب به شورا و شهرداری تبریز نوشته است که متن آن در فضای مجازی نیز منتشر شده است. 

نامه فرماندار تبریز به شورا و شهردار

در این نامه تأکید شده است: «از آنجایی‌که توسعه مقابر خانوادگی به شکل بناهای مسقف مجلل و گران‌قیمت در آرامستان‌ها علاوه از اینکه ماهیت اثربخشی معنوی و توجه به موضوع مرگ و امر معاد را از ذهن و دل زوار می‌زداید، جنبه فخرفروشی و تفاخر نیز پیدا کرده است. از طرف دیگر با توجه به تفکر باستان‌گرایی مفرطی که در کشور حاکم شده در آینده ممکن است به این مقابر، عنوان آثار فرهنگی تاریخی اطلاق و از این جهت هرگونه اقدام احتمالی شهرداری در سنوات آتی را در جهت تملک و یا تغییر کاربری با انواع مشکلات حقوقی اجتماعی و مالی مواجه سازد. بنابراین پیشنهاد می‌شود دستور فرمایید موضوع بررسی و در صورت تأیید در این خصوص تجدیدنظر و از توسعه آن اجتناب گردد». 

در این رابطه علی جعفری‌آذر، فرماندار تبریز در گفت‌وگو ایکنا از آذربایجان‌شرقی، اظهار کرد: جایگاه مقبره‌سازی برای مردم عادی در فقه شیعه جایگاه خاصی ندارد و فلسفه زیارت اهل قبور در اسلام و فقه شیعه این است که انسان منقلب شده و یاد مرگ و روز آخرت در ذهن انسان مجسم شود تا به نوعی بازدارندگی برای انسان ایجاد شده و اعمال و رفتارش را اصلاح کند. اما امروزه در شهرها و به‌ویژه در شهر تبریز نصب قبرهای گران‌قیمت برای افراد عادی با سنگ‌ها و حکاکی‌ها به چشم می‌خورد، متجاوز از ۱۰ سال است که بحث مقبره‌های خانوادگی مسقف، محصور و با معماری گران‌قیمت در تبریز مطرح شده که اینها به‌تدریج اثر زیارتی آرامستان‌ها را از بین می‌برد و به نوعی مظاهر فخرفروشی نیز محسوب می‌شود، چراکه ثروتمندان می‌توانند حتی زندگی مادی خود را در آرامستان‌ها نیز نشان دهند که این امر اثرات منفی به‌دنبال دارد. 

وی با بیان اینکه این نوع مقبره‌سازی‌ها شاید در آینده نیز طرح‌های تغییرکاربری یا مسیرگشایی شهرداری را با موانع و محدودیت مواجه کند، ادامه داد: حتی شاید به‌خاطر برخی معماری‌های خاص، سال‌ها بعد ادعای آثار فاخر فرهنگی و... در رابطه با برخی از این مقبره‌ها مطرح شود که باید اکنون به فکر این موارد باشیم. 

جعفری‌آذر گفت: جلوگیری از نمایش ثروت، اسراف و تبذیر و جلوگیری از ایجاد نوعی غفلت در انسان و کاهش اثر بازدارنگی زیارت اهل قبور و همچنین آینده‌نگری در مورد تغییر کاربری‌ها از جمله اهداف بنده از نوشتن نامه به شورای شهر بوده و البته بعد فرهنگی و اجتماعی قضیه ملموس‌تر و مهم‌تر از سایر موارد است.

فرماندار تبریز تأکید کرد: باید جلوی توسعه این ساخت‌وسازها و ایجاد فاصله طبقاتی در قبرستان‌ها گرفته شود، شاید برخی دلشان بخواهد در مزار خود ایوان طلا نصب کنند که مسئولان شهر از جمله شورا و شهرداری، مسئولان اجتماعی شهر باید اقدام کرده و زمینه تضاد طبقاتی را در آرامستان‌ها از بین ببرند. 

وی با بیان اینکه تأکید بنده روی مقبره‌های مسقف و دیوارکشی شده با معماری خاص و گنبدزنی‌ها است، افزود: به‌ویژه امسال در بودجه شهرداری نیز مبلغ بالایی برای تامین درآمد از این طریق درنظرگرفته شده و که به نظر می‌رسد این امر باعث توسعه چنین مقبره‌هایی شده و آرامستان تبریز به‌جای نماد عبرت و آخرت، به محل فخرفروشی و تفاخر و همچنین اصراف و تبذیر تبدیل شود. 

فرماندار تبریز اضافه کرد: حرم شهدا، امام‌زادگان و اهل بیت(ع) پایگاه شیعه و مراکز فرهنگی هستند و مقبره‌سازی و گنبدسازی برای این شخصیت‌ها به‌عنوان پایگاه‌های دینی هرگز نماد تجمل فخرفروشی نیست، بلکه محل تجمع مردم و محفلی برای موعظه و نصیحت است، اما قضیه‌ مقبره‌سازی برای افراد عادی متفاوت بوده و قرار نیست قبرستان‌ها را به مقبره‌های مسقفی تبدبل کنیم که بعداً هم تغییر دادنش بسیار سخت باشد؛ در موازین دینی نیز تعریف خاصی برای آرامستان‌ها ذکر شده و شرایط حاکم بر آن را گفته‌اند.

فرخ جلالی، مدیرعامل سازمان آرامستان‌های شهرداری تبریز نیز در گفت‌وگو با ایکنا، نیز اظهار کرد: وادی رحمت نیز همانند سایر آرامستان‌ها خودگردان بوده و در سطح کشور نیز تنها آرامستانی نیست که مقبره‌های خانوادگی به فروش می‌رساند، بلکه در ۸۰ تا ۹۰ درصد آرامستان‌های کشور این کار انجام می‌شود. براساس رویه مثل آرامستان‌های سطح شهر، ۳۰ سال پس از آخرین دفن در وادی رحمت شهرداری مخیر به تغییر کاربری بوده و در قرارداد نیز سند مالکیتی به مقبره‌های خانوادگی داده نشده است. 

طبق مصوبه شورا عمل می‌کنیم

وی با اشاره به بعد تجمل‌گرایی و اشرافی‌گری حاکم بر مقبره‌ها نیز گفت: در این رابطه نیز این پیشنهاد مطرح است که طبق نظر کارشناسان مثلاً به‌جای آجر از میله آهنی استفاده کنیم که بحث اشرافی‌گری هم منتفی شود. 

جلالی، با تأکید بر اینکه سالانه به‌طور میانگین ۲۰ مورد از این مقبره‌ها در وادی رحمت به فروش می‌رسد و فروش مقبره‌ها نیز در شورای شهر تصویب شده است و ما براساس آن مصوبه اقدام به این کار می‌کنیم، افزود: اما می‌توانیم طرح مقبره‌ها را تغییر دهیم که حالت اشرافی‌گری نداشته باشد. 

مدیرعامل سازمان آرامستان‌های شهرداری تبریز، با بیان اینکه امسال مقبره‌های خانوادگی در وادی رحمت یک میلیاردتومان قیمت‌گذاری شده و امکان دفن ۳۶ فوتی در این مقبره‌ها وجود دارد، افزود: به نظر می‌رسد امسال با توجه به افزایش قیمت‌ها، متقاضی در رابطه مقبره‌ها نداشته باشیم. 

وی افزود: سازمان آرامستان‌ها مجری مصوبه شورای شهر است و پیشنهاد بنده این است که شورا و شهرداری ۱۲۰ میلیارد تومان بودجه آرامستان را تأمین کنند که علاوه بر توقف مقبره‌ها، به‌صورت رایگان فرآیند دفن انجام شود، در غیر این‌صورت از کجا این بودجه را تأمین کنیم؟ اکر کمک شهرداری نباشد، هزینه خرید اراضی هم با درآمد حاصل از دفن‌ها تامین نمی‌شود. 

مدیرعامل سازمان آرامستان‌های شهرداری تبریز بخش دیگری از سخنانش در مورد خودنمایی مقبره نقره‌ای رنگ دارای گنبد در وادی رحمت نیز گفت: جلوی ساخت چنین مقبره‌هایی را گرفته‌ایم و مطرح کردیم که از حالت مقبره خارج و اطرافش را پر شده و به سقاخانه تبدیل شود. 

غلامرضا احمدی، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تبریز نیز در گفت‌وگو با ایکنا، با قدردانی از اهتمام فرماندار تبریز به موضوع مقبره‌های خانوادگی، اظهار کرد: ساخت مقبره‌ها در وادی رحمت از سال‌های قبل بوده و ما هم نقدی بر آن داشتیم که مظاهر فخرفروشی و تفاخر محسوب می‌شود، در حالی که قبرستان محل عبرت و تنبه است، نه محل فخرفروشی و تفاخر. هرچند عوارض این مقبره‌ها مصوب شورای شهر بوده، اما قابل نقد بوده و از منظر مذهبی و اجتماعی هم نقدهایی مطرح است.

احداث مقبره‌های خانوادگی قابل بررسی است

وی ادامه داد: سازمان آرامستان‌ها هم در این رابطه کار غیرقانونی نمی‌کند، بلکه کارشان قانونی است و مجری مصوبه شورا هستند که طرح را آورده و در شورا تصویب و عوارضی مشخص شده است؛ شورا می‌توانست رأی ندهد و حتی تصویب کند که این طرح اجرایی نشود. 

عضو شورای شهر تبریز، با بیان اینکه خود ما از هم منظر مذهبی و اجتماعی به این کارها نقد داریم، اظهار کرد: به نظر می‌رسد که در این رابطه نیاز است کارهایی انجام شود و فرهنگ‌سازی شود، چراکه عموم مردم چنین مقبره‌هایی نمی‌خرند و اکثراً متقاضیان این مقبره‌ها افراد خاصی هستند که اگر این امر به یک مطالبه عمومی تبدیل شده و یا نخبگان و متخصصان امر ورود کنند به نظر می‌رسد که کارهایی در این رابطه انجام شود.

احمدی با تأکید بر اینکه بعدها اگر شهرداری بخواهد در این مناطق تغییرکاربری دهد، نمی‌توان به این مقبره‌ها دست زد، ادامه داد: معتقدم آرامستان‌ها باید نمادی از عبرت باشد، نه اینکه برای خودمان یا دیگران کاخ بسازیم؛ نگاه دینمان نیز این‌گونه نیست و از نظر اجتماعی نیز این قضیه قابل نقد و بررسی است و نامه فرماندار نیز جای قدردانی دارد. 

رئیس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی تبریز، اظهار کرد: در صحن شورا هم حتماً این موضوع را پیگیری خواهم کرد، علما نیز از نظر تخصصی باید نظر دهند و این موضوع از منظر دینی نیز باید توسط متخصصان امر بررسی و راهکارهایی ارائه شود. 

حجت‌الاسلام جلیل جلیلی، امام جمعه سردرود نیز در گفت‌وگو با ایکنا، به نامه فرماندار تبریز نیز اشاره کرد و گفت: ضمن حمایت از نامه خیرخواهانه فرماندار خطاب به شهردار تبریز مبنی بر پیشگیری از گسترش فزاینده مقبره‌سازی و به‌دنبال آن ایجاد فضای تکاثر و تفاخر نسبت به اموات، لازم می‌دانم نکاتی را عرض کنم. 

وی با تأکید بر اینکه در دین اسلام ساخت مقبره برای افراد عادی سفارش نشده، چرا که نشانی از اشرافی‌گری و زندگی تجملاتی است و هیچ‌گونه منفعتی برای بازماندگان و مردگان در آن وجود ندارد، افزود: مقبره ساختن مختص امامان معصوم و کسانی از امامزادگان، بزرگان و شهدا است که دارای جایگاه ویژه معنوی هستند و در دین مبین اسلام تنها نصب قبر برای افراد عادی توصیه شده، نه بقعه، مقبره و ساختمان‌های آنچنانی. 

جلیلی ادامه داد: متأسفانه با وضعیتی که شهرداری‌ها برای درآمدزایی در پیش گرفته‌اند به نظر می‌رسد در آینده نزدیک هیچگونه آثار یاد مرگ و معاد و قیامت در آرامستان‌ها به چشم نخواهد خورد و به مانند جدا‌سازی قسمت‌های شهری به پایین شهر و بالای شهر، آرامستان‌ها نیز به این شکل در معرض ایجاد اختلاف طبقاتی و جداسازی قبور فقیر و غنی قرار خواهند گرفت. 

این استاد حوزه و دانشگاه، با تأکید بر اینکه امید است مسئولان شهری با هماهنگی‌های مناسب با بزرگان فکری و مذهبی استان، در خصوص الزامات دینی آرامستان‌ها مطابق با شریعت نبوی و آموزه‌های وحیانی تصمیمات عقلانی و شرعی اتخاذ کنند، گفت: از علما و تریبون داران کرسی‌های خطابه هم انتظار است در خطابه‌های خویش موضع تبیینی داشته باشند.

گزارش از امرعلی گل محمدی، ایکنای آذربایجان شرقی