عملیات عمرانی باعث تخریب آثار مدفون در چهارباغ شده است

به گزارش ایکنا از اصفهان، محسن جاوری، باستان‌شناس و استادیار دانشگاه کاشان در نشست «کاوش‌های باستان‌شناسی در محور میانی چهارباغ» که روز گذشته، 27 مهرماه در مرکز اصفهان‌شناسی و خانه ملل برگزار شد، اظهار کرد: اصفهان شهری بی‌نظیر در دنیا با قدمت 6 هزار سال است. اسناد 6 هزار ساله بودن اصفهان در منطقه غربی شهر، کورتان، به‌دست آمد. سه اثر به‌دست آمده از این کاوش‌ها در موزه چهلستون به نمایش درآمده است. با انتخاب اصفهان به‌عنوان پایتخت در دوره صفویه، این شهر وارد فصلی جدید از تحولات شد. خیابان چهارباغ یکی از فضاهای شهری است که توسط شهرسازان شاه عباس، طراحی و اجرا شده است.

وی در خصوص پیشینه‌های کاوش در چهارباغ بیان کرد: در سال 1383، وقتی زمزمه‌هایی مبنی بر گذر متروی اصفهان از خیابان چهارباغ مطرح شد، طی یک برنامه، از ابتدای دروازه دولت تا مقابل خیابان آمادگاه را مورد کاوش قرار دادم. بعد از من، افراد دیگری مانند آقای علیان و شجاعی، به کاوش در طول خیابان پرداختند. در سال‌های اخیر، شهرداری و سازمان نوسازی و بهسازی تصمیم به انجام عملیات کف‌سازی چهارباغ گرفتند. با ورود میراث فرهنگی و پژوهشکده باستان‌شناسی به موضوع، لازم دانسته شد که ابتدا اطلاعات باستان‌شناسی در خصوص این بخش از چهارباغ داشته باشیم. بنابراین، پژوهشکده باستان‌شناسی به من مأموریت داد تا این کار را انجام دهم و من با تشکیل هیئتی از جوانان باستان‌شناس، کار را شروع کردم. خانم‌ها فرشته ساکی و صادقی و آقایان سالار ثقفی، امین زینلی، سرلک و جابرزاده، اعضای گروه من برای این کاوش‌ها بودند.

استادیار دانشگاه کاشان ادامه داد: ما برای جمع‌آوری حداکثر اطلاعات، دست به انتخاب چند نقطه خاص زدیم تا به وضعیت خیابان چهارباغ پی ببریم. محل ترانشه‌های انتخابی ما برای کاوش، از مقابل خیابان آمادگاه شروع و به میدان انقلاب ختم می‌شود. در نقطه‌ای که مادی نیاصرم از زیر خیابان چهارباغ می‌گذرد، پنج قطعه سنگ کشف شد که در جای خود قرار داشتند و لبه خیابان را مشخص می‌کردند. بر روی این سنگ‌ها مانند سنگ‌های بناهای تاریخی اصفهان مثل پل خواجو یا چهلستون، نشان سنگ‌تراشان صفوی مشخص است. این پنج سنگ به پیشنهاد ما به ویترین تبدیل شد و امروز شما با گذر از خیابان چهارباغ می‌توانید این اجسام را مشاهده کنید.

وی در خصوص عملیات کف‌سازی خیابان گفت: مسئول اجرای پروژه کف‌سازی، شهرداری و سازمان نوسازی و بهسازی بودند و نه من و نه سازمان میراث فرهنگی هیچ نقشی در تصمیم‌گیری‌ها نداشتیم. تنها نکته‌ای که توانستم از شهرداری بخواهم تا انجام شود، این بود که بخش‌هایی از کاوش‌های صورت گرفته، به‌صورت ویترین در شهر باقی بماند و برای عموم مردم قابل مشاهده باشد. خوشبختانه این طرح پذیرفته شد و این کار صورت گرفت. همچنین بارها پیشنهاد دادم روبه‌روی خیابان آمادگاه، تعدادی نوشته قرار داده شود تا افرادی که از خیابان گذر می‌کنند، بدانند در زیر پای آنها چه چیزی وجود دارد و با بخشی از تاریخ شهر و خیابان آشنا شوند.

جاوری در خصوص تخریب‌های صورت‌گرفته در خیابان چهارباغ بیان کرد: کف‌سازی خیابان در گذشته با استفاده از ساروج و سنگ در دوره قاجار و آجرفرش در دوره صفویه ساخته شده بود. متأسفانه بخش‌های گسترده‌ای از کف خیابان توسط لوله‌کشی‌های آب و برق از بین رفته و آسیب بسیار زیادی به آثار به‌جامانده وارد شده است. بیشترین تخریب متعلق به یک شاه‌لوله آب با قطر 1.5 متر است. می‌توانید تصور کنید چه حجمی از آثار زیر خاک خیابان تخریب شده است. اولین اقدامات تخریبی از حدود سال 1330 شروع شده و در دوره پهلوی ادامه داشته است. در دوره‌های بعد از انقلاب هم هر کسی هر کاری خواسته، انجام داده و کسی توجهی به این تخریب‌ها نداشته است؛ از مردم عادی گرفته تا مسئولان وقت. البته این تخریب‌ها از سال 1370 کنترل می‌شوند و سال 1375 که من به سازمان میراث فرهنگی وارد شدم، دیگر خبری از این اتفاقات نبود.

وی با اشاره به این نکته که در شهر اصفهان تعداد کاوش‌های باستان‌شناسی نسبتاً کم است، افزود: در آن تعداد کارهای باستان‌شناسی صورت‌گرفته، ما اطلاعاتی از لایه‌های تاریخی شهر اصفهان نداریم. به همین دلیل، دست به ایجاد یک ترانشه عمقی زدیم و اطلاعات بسیار مهمی به‌دست آوردیم. می‌توانم بگویم در این دهانه عمقی، لایه‌های تاریخی شهر اصفهان در جای خود حفظ شده‌اند. ما در این بخش، تکه سفال‌هایی مربوط به هزاره چهام پیش از میلاد و متعلق به دوره ماد کشف کردیم. همچنین یک قطعه تراشه سنگ با قدمت بیش از 20 هزار سال به‌دست آمد. از اینجا یک سکه نقره مهم، مربوط به دوران صدر اسلام به‌دست آمد. من تمام سکه‌ها را در اختیار گروه مرمت دانشگاه هنر اصفهان قرار دادم و امیدوارم بتوانیم نقوش روی آنها را بخوانیم. تصور می‌کنم این سکه متعلق به اواخر قرن دوم هجری است و می‌توان گفت قدیمی‌ترین سند تاریخی بوده که در یک کاوش باستان‌شناسی در شهر اصفهان به‌دست آمده است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: اعتراضات شدیدی به سازمان نوسازی و بهسازی دارم. در این چند سال سکوت اختیار کرده بودم؛ هر چند که به مسئولان مربوطه در سازمان میراث فرهنگی، هم در استان و هم در پژوهشکده باستان‌شناسی منعکس کردم. قرار بر این بود که اگر کاری انجام می‌دهم، در این حد نباشد. داده‌هایی مربوط به پنج هزار قطعه سفال، کاشی، آثار فلزی، سکه و... در این ترانشه پیدا شد. ما آثاری از دوره‌های پیش از تاریخ، دوران تاریخی، دوره ماد، ساسانی و دوره اسلامی در این بخش پیدا کردیم. قرار بود تمام یافته‌های ما با تأمین اعتباری که شهرداری انجام می‌داد، ادامه پیدا کند و ما مطالعاتمان را ادامه دهیم. این مسئله در تعهدات شهرداری ذکر شده است، اما متأسفانه به محض اینکه امضای من را مبنی بر اجازه کف‌سازی گرفتند، در انجام تعهدات‌شان کوتاهی کردند. من به‌خاطر این چند هزار سفال، نامه‌ای به رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی نوشتم و گفتم نگران داده‌های به‌دست آمده از این کاوش هستم.

وی در خصوص ادامه پژوهش‌های خود گفت: کار من ناقص مانده است و اگر داده‌هایم تکمیل شود، می‌توان کتابی در ارتباط با چهارباغ نوشت. به هر حال، این‌ها سندهای مهمی برای شهر اصفهان است و امیدوارم این کار به‌زودی از سر گرفته شود. وعده‌هایی از سوی مدیر جدید سازمان نوسازی و بهسازی داده شده است که امیدوارم به تهدات خود عمل کنند و ما بتوانیم کار خود را ادامه دهیم.

مسعود احمدی